Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Που μιλήθηκε η ποντιακή διάλεκτος και ποια ήταν τα ιδιώματά της

Η ποντιακή διάλεκτος και η καππαδοκική διάλεκτος αποτελούν τα λεγόμενα Μικρασιατικά ιδιώματα, τα οποία έχουν ομοιότητες με τα Κυπριακά, τα Δωδεκανησιακά και άλλα (Χίου, Ικαρίας). Για τα Μικρασιατικά ιδιώματα γράφει ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης: «Χωρισμένα νωρίς από την επίλοιπη ελληνόγλωσση περιοχή και με ξενόγλωσσο υπόστρωμα, έμειναν για αιώνες χωρίς εύκολη συγκοινωνία και χωρίς γραπτή παράδοση, που να στηρίζει την προφορική γλώσσα, και ακολούθησαν διαφορετική εξέλιξη. Διατήρησαν γνωρίσματα της παλιάς ελληνιστικής κοινής, καθώς και της μεσαιωνικής γλώσσας, και είναι έτσι από τ' αρχαϊκότερα νεοελληνικά ιδιώματα. Από το άλλο μέρος όμως, ενώ έμειναν καθαρά από άλλες ξένες επιδράσεις και διατήρησαν πολλές λέξεις και τύπους αρχαϊκούς, δέχτηκαν, ιδίως τα καππαδοκικά και τα σιλιώτικα, βαθύτερη την επίδραση από τα τουρκικά».^[1] Για τα στοιχεία που διαμόρφωσαν την ποντιακή ο Δ. Οικονομίδης γράφει ότι «αφού ως η νέα λαλούμενη ελληνική καθόλου υπέκυψε και αυτή εις την κοινήν λεγομένην ελληνικήν ολίγα τινά μόνον στοιχεία εκ της ιωνικής διασώσασα, ικανά όμως άλλα αρχαιοπινή, προσέλαβεν έπειτα και πολλάς λέξεις και πολλούς γραμματικούς τύπους εκ της μεσαιωνικής και της βυζαντιακής γλώσσης, από δε της αλώσεως και πολλάς κατ' ανάγκην τουρκικάς λέξεις, τας οποίας και σήμερον έτι διατηρεί τινάς μεν αυτουσίους, τινάς δε μετά καταλήξεων ελληνικών κατά του ιδίους αυτής γραμματικούς κανόνας».^[2]

Η ποντιακή διάλεκτος μιλιόταν στα νότια παράλια του Εύξεινου Πόντου και στο εσωτερικό της Μ. Ασίας. Αρχίζοντας από τα δυτικά, με όριο την Ινέπολη (Ιωνόπολιν), φτάνουμε στα ανατολικά ως τη Ριζούντα (Ρίζαιον, τουρκ. Ριζέ) και την Κολχίδα (τας Αθήνας). Από την Ινέπολη ως την Οινόη η ζώνη των ποντιακών διακοπτόταν από τουρκόφωνους πληθυσμούς και είχε εστίες την Ινέπολη, τη Σινώπη, την Αμισό (Σαμψούντα), την Οινόη. Αλλά και στην υπόλοιπη περιοχή, όπου μιλιόταν η ποντιακή, συνυπήρχαν και τουρκόφωνοι πληθυσμοί. Η πιο μεγάλη ενδοχώρα όπου ακούγονταν τα ποντιακά ήταν νότια της Τραπεζούντας με τις περιοχές της Γεμουράς, Ματσούκας, Σάντας, Κρώμνης, Χαλδίας [με πρωτεύουσα την Κάν(ιν), λόγια Αργυρούπολη, τ. Γκιμισχανέ], Χεριάνων. Ποντιακά μιλούσαν και σε διάφορες παροικίες μεταλλωρύχων (ματεντζήδων) Ποντίων σε μεταλλειοφόρες περιοχές, όπως στο Γκιουμούς-μαντέν (στο Ικόνιο, κοντά στον Ταύρο), Άργανα (στο Ντιαρμπεκίρ) κ.ά. Επίσης μιλούσαν ποντιακά έποικοι από τον Πόντο στις παραμεθόριες με την Τουρκία περιοχές του Καυκάσου (Καρς, Βατούμ κ.ά.) και της νότιας Ρωσίας (περιοχές Κρασνοντάρ, Ζντάνοφ κ.α).^[3]

Η ποντιακή διάλεκτος, και εξαιτίας του εκτεταμένου γεωγραφικού χώρου όπου είχε απλωθεί και από έλλειψη επαφών και επικοινωνίας ανάμεσα στους ομιλητές της, είχε κατατμηθεί σε διάφορα ιδιώματα. Κυριότερα απ' αυτά ήταν τα εξής:^[4]

• (α) Το ιδίωμα Τραπεζούντας, Ματσούκας, Σάντας και Χαλδίας. Ήταν η πολυπληθέστερη διαλεκτική ομάδα, γιατί αποτελούσε τα εννέα δέκατα του ποντιακού ελληνισμού, κατά τον Α. Α. Παπαδόπουλο, Απ' αυτούς μάλιστα αποικίστηκαν στα μεταγενέστερα χρόνια οι περιφέρειες Τρίπολης, Κερασούντας, Κοτυώρων και Αμισού, καθώς και περιοχές στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας όπου πήγαν ως μεταλλουργοί.
• (β) Το ιδίωμα Όφη και Σουρμαίνων.
• (γ) Το ιδίωμα Κερασούντας και Τρίπολης, που παρουσιάζει τις λιγότερες αλλαγές σε σχέση με τα υπόλοιπα ιδιώματα.
• (δ) Το ιδίωμα Οινόης.
• (ε) Το ιδίωμα της Αμισού. Η παράλια πόλη Αμισός (Σαμψούντα) ήταν συνοθύλευμα από Έλληνες της Καππαδοκίας, Κωνσταντινούπολης, Οινόης και άλλων μερών του Πόντου. Γι' αυτό δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για ιδιαίτερο γλωσσικό ιδίωμά της.
• (στ) Το ιδίωμα Ινέπολης. Είναι το πιο δυτικό από τα ιδιώματα του Πόντου και γι' αυτό επηρεάστηκε σοβαρά από την κοινή νεοελληνική. Μπορούν να μνημονευτούν ακόμα τα ιδιώματα Κοτυώρων (Ορντούς), Σινώπης, Νικοπόλεως κ.ά.