Χαρακτηριστικά έκδοσης

• Η μελέτη καλύπτει 482 σελίδες.
• Η ύλη κατανέμεται σε τρία μέρη με συνεχή λατινική αρίθμηση.
• Το μέρος που αφορά τη μεσαιωνική και νεότερη κυπριακή καλύπτει τις σελίδες από 137 έως 155 (μεσαιωνική κυπριακή) και 156 έως 258 (σύγχρονη κυπριακή).
• Κάθε μέρος υποδιαιρείται σε κεφάλαια με αλφαβητική αρίθμηση.
• Οι τίτλοι των κεφαλαίων τυπώνονται με κεφαλαία όρθια γράμματα.
• Οι βιβλιογραφικές παραπομπές ενσωματώνονται στο κείμενο.

1. Περιεχόμενα - Παρατηρήσεις

Η μελέτη διαρθρώνεται σε τρία βασικά μέρη. Στο πρώτο περιγράφεται η αρχαία κυπριακή καθώς και η περίοδος της ελληνιστικής κοινής στο νησί (μέσα από αντίστοιχες επιγραφές). Το δεύτερο αφορά τη μελέτη της μεσαιωνικής και νεότερης μορφή της κυπριακής. Στο τρίτο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνονται δείγματα επιγραφών της αρχαίας κυπριακής και ελληνιστικής, αποσπάσματα κειμένων από τα βασικά έργα της μεσαιωνικής κυπριακής, καθώς και δείγματα κειμένων της σύγχρονης κυπριακής.

Η μεσαιωνική κυπριακή (σσ. 137-155) αποτελεί τμήμα του δεύτερου (σσ. 137-258) μέρους που ασχολείται με τη μεσαιωνική και τη νεότερη περίοδο. Το τμήμα αυτό περιλαμβάνει:

Α΄ Εισαγωγικά (σσ. 137-138): Οριοθέτηση της περιόδου καθώς και καθορισμός των πηγών στις οποίες ο συγγραφέας στηρίζεται για την κωδικοποίηση των βασικών χαρακτηριστικών γνωρισμάτων της.

Β΄ Βασικά χαρακτηριστικά (σσ. 138-39): Πρόκειται για μια συνοπτική επιγραμματική αναφορά των βασικών φωνητικών φαινομένων της μεσαιωνικής περιόδου. Επισημαίνεται ότι πολλά από τα χαρακτηριστικά της μεσαιωνικής κυπριακής συνεξετάζονται μαζί με αυτά της σύγχρονης κυπριακής στις σχετικές σελίδες των κεφαλαίων της σύγχρονης κυπριακής που αφορούν τη φωνητική (σσ. 170-196). Το ίδιο συμβαίνει και με τα φαινόμενα που αφορούν μορφολογία (σσ. 197-240), παραγωγή (σσ. 240-244), σύνταξη (σσ. 244-248), καθώς και με τα κύρια ονόματα (σσ. 248-258). Ειδικότερα, στη μελέτη της μορφολογίας της κυπριακής διαλέκτου (σσ. 196-240) περιλαμβάνονται η εξέταση του άρθρου, του ονόματος, κλίση ουσιαστικών ισοσύλλαβων και ανισοσύλλαβων, επίθετα (είδη, παραθετικά, κλίση), αντωνυμίες (προσωπικές, δεικτικές, αναφορικές, αόριστες, ερωτηματικές και κτητικές), το ρήμα (βοηθητικά, οξύτονα, βαρύτονα), η μετοχή και το απαρέμφατο. Το κεφάλαιο της μορφολογίας κλείνει με ιδιαίτερη αναφορά στο τελικό ν των ουδετέρων, στο αρνητικό μόριο έντζε και στο μέλλοντα «εέν να με κρίνεις» που παρουσιάζονται κάτω από τον τίτλο «λοιπά μορφολογικά γνωρίσματα». Θα πρέπει ακόμη να αναφερθεί ότι, όσον αφορά αποκλειστικά τη μεσαιωνική, υπάρχει ξεχωριστή πραγμάτευση της μορφολογίας των ονομάτων (σ. 198), καθώς και της μορφολογίας του μεσαιωνικού ρήματος (σσ. 217-219).

Ακολουθεί κεφάλαιο που ασχολείται με την παραγωγή (σσ. 240-244), όπου πραγματεύεται τα υποκοριστικά και μεγεθυντικά επιθήματα και κεφάλαιο που ασχολείται με τη σύνταξη. Στο κεφάλαιο που αφορά τη σύνταξη γίνεται μια συνοπτική αναφορά στα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κυπριακής, όπως η επίταξη των προσωπικών αντωνυμιών, χρήση της άλλοτε δεικτικής ως αναφορικής αντωνυμίας (τον, την, τους, το, κλπ), της γενικής πτώσης αντί αιτιατικής, η γενική τοπική, το σχήμα «το ένδυμα τους μοναχούς», η δομή ώστε να + ρήμα, πολλά αντί «πολύ», έτσι +ουσιαστικό αντί «τέτοιος, -α, -ο» +ουσιαστικό, η δομή με… με αντί «ούτε … ούτε».

Γ΄ Λεξιλόγιο (σσ. 139-155). Στο τμήμα αυτό μετά από μια σύντομη αναφορά των γλωσσικών επαφών της κυπριακής ακολουθούν αλφαβητικά καταταγμένες λέξεις-δάνεια της κυπριακής: 1. Τα φραγκικά (γαλλικά) δάνεια (σσ. 140-145), 2. Τα λατινικά και ιταλικά δάνεια (σσ. 145-149), 3. Τα τουρκικά δάνεια (σσ. 149-155).

Στα δείγματα κειμένων της μεσαιωνικής κυπριακής (ΙΙ Μεσαιωνικά κείμενα, σσ. 319-374) που περιλαμβάνονται στο τρίτο μέρος (Μαρτυρίες, σσ. 259-427) υπάρχουν αποσπάσματα καθώς και γενικότερος σχολιασμός των εξής κειμένων:

Α΄. Ασίζες (σσ. 319-29): 1. Το ιστορικό της δημιουργίας των Ασιζών (σ. 319), 2. Η ονομασία «Ασίζες» (σσ. 320-21), 3. Η παράδοση του κειμένου των Ασιζών (σ. 321), 4. Η έκδοση των Ασιζών. Η γλώσσα τους (σ. 321-22), 5. Δείγματα κειμένου από τις Ασίζες (σ. 323-329). Στο τελευταίο μέρος περιλαμβάνονται αποσπάσματα από το κείμενο με γλωσσικό σχολιασμό, σημασιολογικές και ετυμολογικές παρατηρήσεις.

Β΄. Λεόντιος Μαχαιράς (σσ. 329-346): 1. Η παράδοση του χρονικού (σσ. 329-32), 2. Η έκδοση του χρονικού (σσ. 332-333), 3. Η γλώσσα του χρονικού (σσ. 334-41). Περιλαμβάνονται Α΄ Γενικά χαρακτηριστικά της διαλέκτου (σσ. 334-338): 1. Απώλεια τόνου μετά το αρνητικό μόριο. 2. Αφομοίωση φωνηέντων, 3. Ανάπτυξη κ από το ημιφωνηεντικό i, 4. Έκπτωση μεσοφωνηεντικών β, γ, δ, 5. Τα σύμφωνα κ, γ, χ πριν από i και e, 6. Οι ακολουθίες χi, χe και σi, 7. Το ληκτικόν ν, 8. Τα διπλά σύμφωνα), Β΄ Το λεξιλόγιο (σσ. 338-341) και 4. Δείγματα κειμένου από το Λ. Μαχαιρά (σσ. 341-346).

Γ΄. Γεώργιος Βουστρόνιος (σσ. 346-356), 1. Η παράδοση του χρονικού (σ. 347), 2. Η προέλευση της οικογένειας των Βουστρονίων (σσ. 348-49), 3. Η χρονολόγηση, 4. Δείγματα κειμένου από τον Βουστρόνιο (σσ. 349-356).

Δ΄. Ερωτικά ποιήματα (σσ. 357-67): 1. Η παράδοση των ερωτικών (σσ. 357-67), 2. Ο ποιητής (σσ. 357-360), 3. Η γλώσσα των ερωτικών (σσ. 360-61, 1. Αηχοποίηση b>p, d>t, g>k, 2. Διπλά σύμφωνα), 4. Δείγματα κειμένου από τα ερωτικά (σσ. 361-367).

Ε΄. Άνθος Χαρίτων (σσ. 367-74): 1. Το ιταλικό πρότυπο (σσ. 367-68), 2. Ελληνική μετάφραση (σ. 368), 3. Η χειρόγραφη παράδοση και οι κυπριακές παραλλαγές (σσ. 368-69), 4. Συγκριτική εξέταση της γλώσσας των κωδίκων «Β» και «Ι» (σ. 369), 5. Η έκδοση του κυπριακού «Φιορ δε Βερτού» (σσ. 369-70), 6. Η γλώσσα (σ. 370, Συνίζηση, αρχικά σύμφωνα, εναλλαγή ε και ι, συμφωνικά συμπλέγματα γκ, απλά σύμφωνα, διπλά σύμφωνα, -σιά/-χιά), 7. Δείγματα κειμένου από το Άνθος Χαρίτων (σσ. 371-74).

Ειδικότερα όσον αφορά τη μεσαιωνική ελληνική επισημαίνουμε ακόμη τη βιβλιογραφία μεσαιωνικής (και νεότερης) περιόδου (σσ. 43-64): 1. Ελληνόγλωσση (σσ. 43-56), 2. Ξενόγλωσση (σσ. 56-64), όπως επίσης και τους πίνακες (Α΄) πραγμάτων (σσ. 431-441), (Β΄) λέξεων, κύριων ονομάτων και τοπωνυμίων (σσ. 442-82): 1. Ελληνόγλωσσος Πίνακας (σσ. 442-76), 2. Ξενόγλωσσος πίνακας (σσ. 477-82).

2. Αξιολογικές Παρατηρήσεις

Η εργασία αυτή καλύπτει το κενό μιας ιστορίας της κυπριακής διαλέκτου και αναδεικνύει την εξάρτηση της σημερινής κυπριακής από την αρχαία και τη μεσαιωνική περίοδο εξέλιξής της. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου «Επικεντρώνεται στη μεσαιωνική και νεότερη μορφή της διαλέκτου και μέσα από μια σύντομη παρουσίαση και αξιολόγηση των μεσαιωνικών κειμένων της διαλέκτου κωδικοποιεί τα σημαντικότερα μεσαιωνικά και σύγχρονα γνωρίσματά της» (Πρόλογος, σ. 7). Παρακολουθεί την εξέλιξη της διαλέκτου κατά τη μεσαιωνική εποχή, εντοπίζει τα βασικά χαρακτηριστικά της και τα λεξιλογικά δάνεια από ξένες γλώσσες (φραγκικά-γαλλικά, λατινικά-ιταλικά, τουρκικά) όχι μόνο προσηγορικών αλλά επωνύμων και τοπωνυμίων. Η μελέτη της περιόδου μέσα από τα 5 βασικά έργα (Ασίζες του βασιλείου των Ιεροσολύμων και της Κύπρου, το Χρονικό του Λεόντιου Μαχαιρά με τίτλο «Εξήγησις της γλυκείας χώρας Κύπρου», το χρονικό του Γεωργίου Βουστρόνιου «Διήγησις Κρόνακας Κύπρου …», τα «Κυπριακά Ερωτικά» και το «Άνθος χαρίτων-Φιορ Δε Βερτού») δίνει την ευκαιρία στον ενδιαφερόμενο να μελετήσει αυτούσια αποσπάσματα κειμένων της περιόδου. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ίδιος ο συγγραφέας «η καταχώρηση του δείγματος των μεσαιωνικών κειμένων συνοδεύεται από το ιστορικό της έκδοσης, την αξιοπιστία των πηγών και ιδίως τη γλωσσική ανάλυση των κειμένων αυτών, που σε ορισμένα κείμενα, όπως αυτό του Λ. Μαχαιρά, μπορεί να είναι εκτενής. Ο τρόπος αυτός της παρουσίασης των μεσαιωνικών κειμένων της διαλέκτου επιλέγηκε, για να μπορεί και μόνος του ο αναγνώστης να σχηματίσει την προσωπική του αντίληψη στον τρόπο παράδοσης των κειμένων και συνεπώς την αξιοπιστία των μαρτυρούμενων γλωσσικών φαινομένων» (Πρόλογος, σ. 9). Αξίζει να σημειωθεί η βιβλιογραφία για τη μεσαιωνική περίοδο, καθώς και οι πίνακες πραγμάτων και λέξεων στο τέλος του βιβλίου, όπου ο μελετητής μπορεί να εντοπίσει λέξεις και φαινόμενα που τον ενδιαφέρουν.

Πρόκειται για μια εργασία σημαντική για τη μελέτη φαινομένων φωνητικών, μορφολογικών και συντακτικών της σύγχρονης αλλά και αρχαίας και μεσαιωνικής διαλέκτου. Παρόλο που στο κεφάλαιο που αφορά τη μεσαιωνική κυπριακή δεν εξετάζονται αναλυτικά και ιδιαίτερα τα φωνητικά, μορφολογικά και συντακτικά φαινόμενα της περιόδου, ο αναγνώστης θα βρει στοιχεία γι' αυτά στο κεφάλαιο που αφορά τα αντίστοιχα γνωρίσματα της νεότερης κυπριακής, καθώς πολλά από τα φαινόμενα της σύγχρονης γλώσσας υπάρχουν ή έχουν διαμορφωθεί ήδη από τη μεσαιωνική περίοδο. Η δομή και διάρθρωση της ερευνητικής πορείας και παρουσίασης που ακολουθείται καθορίζεται από τα πορίσματα της επιστημονικής έρευνας, έτσι όπως εμφανίζονται στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν πρόκειται μόνο για παρουσίαση των σχετικών ερευνών: σε πολλά σημεία ο μελετητής καταθέτει την προσωπική του άποψη σε ζητήματα σημασιολογικά και ετυμολογικά γνωρίσματα της μεσαιωνικής.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: ΠΑΣΣΑΛΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ