Χαρακτηριστικά έκδοσης

• Η μελέτη καλύπτει 394 σελίδες.
• Χωρίζεται σε 3 μέρη κι αυτά με τη σειρά τους σε κεφάλαια που αριθμούνται με λατινικούς αριθμούς. Τα κεφάλαια χωρίζονται σε μικρότερες ενότητες με αραβική αρίθμηση ή λατινικά γράμματα.
• Οι θεματικοί τίτλοι των κεφαλαίων και των μερών δηλώνονται με μικρούς και έντονους χαρακτήρες, ενώ εκείνοι των ενοτήτων με πλάγιους χαρακτήρες.
• Πλάγιοι χαρακτήρες χρησιμοποιούνται και για τους τύπους που παραθέτει ο συγγραφέας ως παραδείγματα, καθώς και για γραμματικές καταλήξεις.
• Στην αρχή της γραμματικής υπάρχει εισαγωγή και κατάλογος με τα κείμενα και τις μελέτες που χρησιμοποιούνται.
• Στο τέλος υπάρχει αλφαβητικός κατάλογος λέξεων (και λίστα περιεχομένων).

Περιεχόμενα - Παρατηρήσεις

• Στην εισαγωγή της γραμματικής του ο Ψάλτης επαναλαμβάνει τη γνωστή γλωσσική διάκριση της Βυζαντινής περιόδου (σε Δημώδη και Λογοτεχνική γλώσσα) και σημειώνει ότι οι χρονικογράφοι είναι οι μόνοι που μας δίνουν με το έργο τους πληροφορίες για την καθομιλουμένη της εποχής. Τρία βασικά χαρακτηριστικά μπορεί κανείς να εντοπίσει στη γλώσσα αυτών των συγγραφέων: 1) Εκτός από τα αρχαία ελληνικά στοιχεία (αττικός λόγος) που αποτελούν τη βάση της κοινής γλώσσας των μεταγενέστερων και των Βυζαντινών συγγραφέων, στους χρονικογράφους υπάρχουν επιδράσεις και από την εκκλησιαστική παράδοση και από τα λεγόμενα αγιολογικά κείμενα. 2) Ενώ οι άλλοι συγγραφείς γενικά αποφεύγουν τα γλωσσικά δάνεια και τις ξένες λέξεις, οι χρονικογράφοι κάνουν ακριβώς το αντίθετο. 3) Μία άλλη συνέπεια αυτής της λαϊκίζουσας τάσης είναι και η χρήση πολλών ονομάτων και άλλων στοιχείων λαϊκών που συνδέονται με την καθημερινή ζωή και μας θυμίζουν ανάλογα στοιχεία της Νέας Ελληνικής γλώσσας. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, γιατί έτσι αποδεικνύεται ότι οι αρχές της Νεοελληνικής γλώσσας θα πρέπει να αναζητηθούν όχι στα 1000 μ.Χ. αλλά στις αρχές του Μεσαίωνα και ακόμη νωρίτερα.
• Το πρώτο μέρος της γραμματικής αναφέρεται στη φωνολογία και στην ορθογραφία.
• Το πρώτο κεφάλαιο του δευτέρου μέρους αναφέρεται στην κλίση των ουσιαστικών και των ρημάτων. Εδώ σημειώνεται ότι η Κοινή των Βυζαντινών Χρονικών αποτελεί κυρίως τη βάση της γλώσσας που χρησιμοποιείται στην Παλαιά και Νέα Διαθήκη με κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις. Ο συγγραφέας ασχολείται ακόμη και με ξενικά ονόματα (εβραϊκής, λατινικής, αραβικής ή άλλης προέλευσης), τα οποία σε πολλές περιπτώσεις μεταπλάθονται, για να κλίνονται. Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος, με τον οποίο αποδίδονται λατινικά ονόματα ή όροι. Το κεφάλαιο κλείνει με αναφορά στις κλίσεις των επιθέτων - που κατά το συγγραφέα ακολουθούν τα πρότυπα της Κοινής - και στις αντωνυμίες.
• Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τα ρήματα και διαπιστώνεται για μια ακόμη φορά ότι η γλώσσα των χρονικών δεν απέχει από εκείνη της Παλαιάς και Νέας Διαθήκης. Χαρακτηριστική ιδιομορφία εδώ είναι η χρήση του περιφραστικού Μέλλοντα στη θέση του μονολεκτικού, η χρήση υποτακτικής Αορίστου στη θέση Μέλλοντα, η αντικατάσταση του ισχυρού θέματος του Αορίστου από το αδύνατο, η συχνή χρήση παθητικού Αορίστου, η χρήση Παρακειμένου με σημασία Αορίστου, η ανάμιξη των ρημάτων σε -άω και -έω (με τη δημιουργία νέων καταλήξεων), η δημιουργία Ενεστώτων από το θέμα του Αορίστου (π.χ. εισαγάγω) ή του Παρακειμένου (π.χ. στήκω).
• Στο τρίτο μέρος ο Ψάλτης σημειώνει ότι στην κατηγορία των ουσιαστικών και των επιθέτων δεν έχουμε - τουλάχιστον όχι στον ίδιο βαθμό - επιδράσεις από τα Ιερά Κείμενα, όπως συμβαίνει με το ρήμα. Έτσι, τα κύρια ονόματα, τα τοπωνύμια και άλλοι όροι, που κατ' ανάγκην χρησιμοποιούνται από τους χρονικογράφους (αφού συνδέονται με την καθημερινή ζωή), μας δίνουν σημαντικές πληροφορίες για τη ζωντανή γλώσσα της εποχής κι επομένως έχουν εξαιρετική σημασία για την ιστορία της ελληνικής γλώσσας.
• Η Γραμματική ολοκληρώνεται με αναφορά σε νέες σύνθετες λέξεις και ρήματα της Βυζαντινής περιόδου.

Αξιολογικές Παρατηρήσεις

Αναλυτικότατη παρουσίαση της μορφολογίας των Βυζαντινών χρονικών με άφθονα παραδείγματα που στηρίζουν τις απόψεις του συγγραφέα. Χρησιμοποιούνται ως βοηθητικές και άλλες μελέτες, αν και ο συγγραφέας στην αρχή της μελέτης του μας ενημερώνει ότι δεν κατάφερε - για λόγους αντικειμενικής δυσκολίας - να έχει πρόσβαση σε κάποιες σύγχρονές του εργασίες. Ωστόσο ο στόχος της γραμματικής του επιτυγχάνεται απόλυτα.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Ευαγγελία Βαρμπομπίτη