Εισαγωγικά

Οι καταιγιστικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών στον τομέα της ψηφιακής τεχνολογίας αναπόφευκτο ήταν να κρούσουν κάποια στιγμή τη θύρα της αγοράς της νεοελληνικής λογοτεχνίας και φιλολογίας. Ωστόσο, παρ' όλες τις διευκολύνσεις που - θεωρητικά τουλάχιστον - παρέχουν οι νέες τεχνολογίες στον σύγχρονο αναγνώστη, λογοτέχνη, εκδότη και ερευνητή, η διείσδυσή τους στο χώρο των νεοελληνικών γραμμάτων ελέγχεται ως αργοπορημένη και βραδυφλεγής.

Μονάχα τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως υπάρχει κινητικότητα σ' αυτό τον τομέα· μια κινητικότητα που θέτει τις βάσεις για μια συστηματικότερη μελλοντική εκμετάλλευση των νέων τεχνολογιών και που αποτελεί ένδειξη πως τα «βιβλιογραφικά» δεδομένα στον τόπο μας αλλάζουν, έστω και με αργούς ρυθμούς. Δίπλα στα γνωστά μας παραδοσιακά μέσα, ξεκινώντας από τα χειρόγραφα και τα βιβλία, αλλά και τα υπό εξαφάνιση LP και ΜC, ήρθαν πλέον να προστεθούν τα CD, τα DVD, τα CD-rom, τα πολυμέσα και τα ψηφιοποιημένα αρχεία, ολοένα και περισσότερα.

Χρειαζόταν λοιπόν να συνταχθεί ένας οδηγός ηλεκτρονικών προϊόντων, ως συνοδοιπόρος για όποιον επιθυμεί να περιπλανηθεί στους ψηφιακούς δρόμους της νέας ελληνικής λογοτεχνίας. Ελπίζουμε ότι θα φανεί χρήσιμος τόσο σε εκπαιδευτικούς που αναζητούν εποπτικό υλικό για το μάθημά τους όσο και στον φιλοπερίεργο σύγχρονο αποδέκτη της λογοτεχνίας, που ενδιαφέρεται για την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και σε αυτόν τον χώρο.

Απαραίτητες Διευκρινίσεις για το υλικό

Διαλέγοντας από το ευρύτερο περιβάλλον

Διευκρίνιση πρώτη: Από τις ποικίλες μορφές που μπορεί να πάρει η αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας, μας αφορά στο παρόν πλαίσιο μόνον η παραγωγή ηλεκτρονικών προϊόντων (ψηφιακών δίσκων) που σχετίζονται με τους νεοέλληνες λογοτέχνες και τα έργα τους. Δεν καταγράφονται, δηλαδή, εργασίες που εκδόθηκαν σε έντυπη μορφή και χωρίς να συνοδεύονται από ψηφιακό δίσκο, ακόμα κι αν προϋποθέτουν ηλεκτρονική επεξεργασία λογοτεχνικών δεδομένων (αυτό ισχύει κυρίως για πίνακες λέξεων, κονκορντάντσες και υφολογικές μελέτες που συντάχθηκαν με τη βοήθεια ηλεκτρονικών επεξεργαστών· αναφέρουμε ενδεικτικά Τα ελληνικά του Μακρυγιάννη της ομάδας Ν. Κυριαζίδης - Ι. Ν. Καζάζης - J. Brehier, καθώς και την εργασία των Ντία Φιλιππίδου - D. Holton - J. L. Dawson, Του κύκλου τα γυρίσματα, ο Ερωτόκριτος σε ηλεκτρονική ανάλυση).

Επίσης, δεν καταγράφονται ψηφιοποιημένα λογοτεχνικά έργα που εμφανίζονται μόνον στο διαδίκτυο και δεν έχουν κυκλοφορήσει σε ψηφιακό δίσκο ή ιστοσελίδες που περιλαμβάνουν υλικό σχετικό με το θέμα μας, καθώς η παρουσία της νεοελληνικής λογοτεχνίας στο διαδίκτυο εξετάζεται στον οικείο χώρο της Πύλης. (Οδηγός δικτυακών τόπων για τη λογοτεχνία)

Διευκρίνιση δεύτερη: Κέντρο της έρευνας και της καταγραφής μας αποτελεί το πεδίο της νεοελληνικής λογοτεχνίας (ποίησης και πεζογραφίας). Συνεπώς, δεν καταγράφουμε ηλεκτρονικά προϊόντα που σχετίζονται με την αρχαία και μεσαιωνική ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία (όπως, για παράδειγμα, το ThesaurusLinguaeGraecae) ή με την ξένη λογοτεχνία, μεταφρασμένη ή όχι. Επίσης, δεν καταγράφονται δίσκοι που περιέχουν ψηφιοποιημένα περιεχόμενα περιοδικών (όπως, για παράδειγμα, τα cd που κυκλοφόρησε το Ε.Λ.Ι.Α.).

Διευκρίνιση τρίτη: Καθώς η συνάντηση των νέων τεχνολογιών με την ελληνική λογοτεχνία είναι όψιμη, το ψηφιακό τοπίο που καλούμαστε να χαρτογραφήσουμε προκύπτει συνεχώς μεταβαλλόμενο. Καινούριοι ψηφιακοί δίσκοι παράγονται, κάποιοι παλαιότεροι δεν είναι συμβατοί με τα σημερινά λογισμικά των υπολογιστών, κάποιοι εξαντλούνται και δεν επανακυκλοφορούν. Ως εκ τούτου, η δικιά μας καταγραφή δεν μπορεί να αποτελεί παρά μια συγχρονική φωτογραφική αποτύπωση αυτού του τοπίου καταρχάς έως τον Αύγουστο του 2006.

Προσπαθήσαμε να καταγράψουμε τα προϊόντα που μπορεί να βρει και να χρησιμοποιήσει ο κάθε ενδιαφερόμενος, κατά κύριο λόγο όσα κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά αυτή τη στιγμή.

Περιλάβαμε, επιπλέον, όσα είναι μεν εξαντλημένα, αλλά κάποια αντίτυπά τους μπορούν ακόμα να βρεθούν στα ράφια βιβλιοπωλείων και δισκοπωλείων.

Περιλάβαμε, τέλος, δίσκους που διανεμήθηκαν με τεύχη περιοδικών, με τη σκέψη ότι μπορεί κάποιος, αν θέλει, να απευθυνθεί στα έντυπα αυτά και να τα αποκτήσει. Σε καμία περίπτωση η καταγραφή αυτή δεν προτείνεται ως πλήρης και οριστική. Αποτελεί απλώς έναν καλό - θέλουμε να πιστεύουμε - οδηγό, μια πυξίδα πλοήγησης στα ψηφιακά βιβλιογραφικά δεδομένα. Υπάρχουν περιθώρια συμπλήρωσης και βελτίωσής της. Στόχος μας, άλλωστε, είναι η καταγραφή αυτή να εμπλουτίζεται χρόνο με το χρόνο, καλύπτοντας τα κενά της και παρακολουθώντας τις νέες εκδόσεις.

Τα ηλεκτρονικά προϊόντα που καταγράφονται

Στον οδηγό αυτό περιλαμβάνονται :

• α. audioCD/ψηφιακοί δίσκοι με ακουστικό υλικό
• β. DVD/ψηφιακοί δίσκοι με οπτικό υλικό
• γ. CD-rom/ψηφιακοί δίσκοι δεδομένων που αξιοποιούν τεχνικές πολυμέσων

Αναλυτικότερα:

α. audioCD/ ψηφιακοί δίσκοι με ακουστικό υλικό

Κρίναμε πως σε μια καταγραφή των ηλεκτρονικών προϊόντων των σχετικών με την νεοελληνική λογοτεχνία θα έπρεπε να έχουνε θέση και οι ψηφιακοί δίσκοι που περιέχουν μελοποιήσεις και αναγνώσεις λογοτεχνικών έργων.

Φυσικά, στόχος μας δεν ήταν η πλήρης καταγραφή των αναγνώσεων και μελοποιήσεων νεοελληνικών ποιημάτων. Κάτι τέτοιο ξεφεύγει από το πλαίσιο του παρόντος οδηγού.

Εδώ καταγράφονται μόνο όσες αναγνώσεις και μελοποιήσεις κυκλοφόρησαν απευθείας σε ψηφιακό δίσκο, καθώς και όσες, ενώ αρχικά κυκλοφόρησαν σε δίσκους βινυλίου, μετεγγράφηκαν αργότερα σε ψηφιακό δίσκο. Δεν περιλαμβάνονται, όπως είναι εύλογο, μελοποιήσεις που κυκλοφόρησαν μόνο σε δίσκο βινυλίου.

Πιο συγκεκριμένα, καταγράφονται μόνο CD που αποτελούνται εξολοκλήρου - ή κατεξοχήν - από μελοποιήσεις και αναγνώσεις, και όχι δίσκοι που μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν και μεμονωμένα μελοποιημένα ποιήματα. Δεν καταγράφονται επίσης δίσκοι με στίχους που έγραψαν απευθείας για τραγούδι καταξιωμένοι Έλληνες λογοτέχνες (όπως, π.χ., δίσκοι με στίχους του Νίκου Γκάτσου, του Μιχάλη Γκανά ή το Κέντρο διερχομένων σε στίχους Γιώργου Ιωάννου). Εξαίρεση αποτελούν όσοι δίσκοι μελοποιούν στίχους από Τα ρω του έρωτα του Οδυσσέα Ελύτη.

Τέλος, δεν περιλαμβάνονται CD με μελοποιημένους στίχους ξένων λογοτεχνών, ακόμα και αν έχουν μεταφραστεί από καταξιωμένους έλληνες λογοτέχνες, όπως ο Γκάτσος, ο Ελύτης ή ο Ρίτσος. Ευελπιστούμε στο μέλλον να καλύψουμε με κάποιον τρόπο αυτή την έλλειψη.

Σημειώνουμε, επίσης, πως δεν καταγράψαμε δίσκους με δημοτικά τραγούδια ή αναγνώσεις ποιημάτων που περιλαμβάνονται σε ιστοσελίδες του διαδικτύου (όπως, π.χ. το ανθολόγιο αναγνώσεων που περιλαμβάνεται στον εξαιρετικό δικτυακό τόπο του Σπουδαστηρίου Νέου Ελληνισμού).

β. DVD/ ψηφιακοί δίσκοι με οπτικό υλικό

Καταγράψαμε δίσκους με ταινίες ή τηλεοπτικές σειρές βασισμένες σε λογοτεχνικά έργα, καθώς και δίσκους με ντοκιμαντέρ ή εκπομπές αφιερωμένες στη ζωή και το έργο ελλήνων λογοτεχνών. Ταινίες και εκπομπές που δεν έχουν κυκλοφορήσει σε ψηφιακό δίσκο δεν καταγράφονται.

Φυσικά, στο αρχείο της ΕΡΤ και της ΕΡΑ υπάρχει πλούσιο αρχειακό υλικό που μπορεί να αναζητήσει κανείς και το οποίο πρόσφατα άρχισε να ψηφιοποιείται.

Να επισημάνουμε ότι δεν έχουμε περιλάβει σ' αυτή την καταγραφή ταινίες βασισμένες σε θεατρικά έργα συγγραφέων, όπως ο Δημήτρης Ψαθάς ή ο Αλέκος Σακελλάριος.

γ. CD-rom/ ψηφιακοί δίσκοι δεδομένων που αξιοποιούν τεχνικές πολυμέσων

Μπορούμε να διακρίνουμε εδώ τρεις κατηγορίες:

• δίσκοι που περιέχουν ψηφιοποιημένα κείμενα ενός ή περισσότερων λογοτεχνών (σ' αυτήν την κατηγορία εντάσσονται κυρίως οι ψηφιακοί δίσκοι που κυκλοφόρησαν από το ίδρυμα «Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσης»)
• δίσκοι που περιλαμβάνουν οπτικοακουστικό υλικό αφιερωμένο στη ζωή και το έργο ενός λογοτέχνη (π.χ. το CD-rom για τον Νικηφόρο Βρεττάκο που κυκλοφόρησε από τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης), και
• δίσκοι που αξιοποιούν τις νέες τεχνολογίες στο πλαίσιο ποικίλων ερευνητικών ζητημάτων της νεοελληνικής φιλολογίας (εδώ εντάσσονται ο ψηφιακός δίσκος της Βουλής των Ελλήνων για τον Διονύσιο Σολωμό με επιμέλεια Ερατοσθένη Καψωμένου καθώς και οι πρωτοπόρες και φιλότεχνες ηλεκτρονικές δημιουργίες του Νίκου Γουλανδρή).

Ανδρέας Γαλανός