Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ

ΤΟΥ 1831.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α΄.

Αἱ Θερμοπύλαι αὐταί; - Αὐταί. - Καὶ τὸ ἐρείπιον τοῦτο; - Λείψανον τοῦ παλαιοῦ τείχους τῶν Θερμοπυλῶν. - Καὶ ὁ ἐκ χώματος καὶ λίθων ἐκεῖνος σωρός; - Οἱ τάφοι τοῦ Λεωνίδου καὶ τῶν μετ' αὐτοῦ πεσόντων ἡρώων. - Ὁδηγέ μου, στάσου… Ἆφες με ν' ἀναπνεύσω… Εἰς τὰς Θερμοπύλας εἶμαι!… Ἱερὸν ἔδαφος, σὲ ἀσπάζομαι!… Εἰπέ με, γέρων, εἰπέ με· τὴν νύκτα ἐδῶ περιπλανῶνται σκιαί φέρουσαι περικεφαλαίας καὶ σείουσαι δόρατα; Διατί βλέπω εἰς τὸ ἄθροισμα τῶν μνημάτων αὐτῶν ἀνασκαφῆς σημεῖα; Κινοῦνται ἆρα εἰς τοὺς τύμβους των αἱ Σπαρτιάτισσαι ψυχαί, ἀνεγείρουν τὰς μαρμαρίνους σκέπας των, ἐξέρχονται καὶ ὁδοιποροῦν περὶ τους βράχους; - Ξένε, τὸ Πολυάνδριον τοῦτο ἐβεβηλώθη πρὸ ἐνιαυτῶν ἀπὸ δίκελλαν Εὐρωπαίων, καὶ ἐντός του εὑρέθησαν ἀγάλματα, ὅπλα, λάρνακες, λύχνοι καὶ νομίσματα. - Ἀλλὰ δὲν βλέπω τὴν περίφημον ἐκείνην ἐπιγραφήν·

«Ὦ ξεῖν', ἀγγέλειν Λακεδαιμονίοις, ὅτι τῇδε

»Κείμεθα τοῖς 'κείνων ῥήμασι πειθόμενοι.»

- Ἐδῶ πλησίον σώζονται πολλαὶ ἄλλαι. Ἐκεῖ ἄλλοτε ἦτον τῆς Ἀρτέμιδος ὁ ναός, ὅπου συνεκροτοῦντο αἱ ἀμφικτυονικαὶ συνεδριάσεις· παρεκεῖ φρούριον ἑλληνικόν, καλούμενον Νίκαια, κτισθὲν μετὰ τὴν ἐν Θερμοπύλαις νίκην. -

Βεθυθισμένος εἰς σκέψεις, ἤκουε τὸν ὁδηγόν του ὁ μελαγχολικὸς περιηγητής, καὶ κατόπιν ὁ ὑπηρέτης του ἐκράτει ἐκ τοῦ χαλινοῦ τὸν ἀνυπόμονον ἵππον του.

Ὁ Ἕλλην οὗτος ἦτον ἐνδεδυμένος τὴν ἁρματωλικὴν στολήν. Ἀλλὰ τὸ ἥμερον ἦθός του καὶ ὁ τρόπος τῆς ὁμιλίας του ἐμαρτύρουν, ὅτι αὐτὸς δὲν ἦτον ὁ συνήθης ἱματισμός του. Τριακονταετὴς μόλις, ἐβαρύνετο τὸν κόσμον καὶ ἀπέφευγε τοὺς ἀνθρώπους. Περιελθὼν μέρος πολὺ τῆς Εὐρώπης καὶ μὴ εὑρὼν ἀρέσκειαν εἰς ἐκνενευρισμένας καὶ μονοτόνους κοινωνίας, ἐπανῆλθεν εἰς τὴν Ἑλλάδα, προκρίνων τὴν ἀρχέτυπον καὶ πυρώδη φυλὴν τῶν τέκνων της. Ἀλλ' εἰς τὴν Ἑλλάδα δὲν ἐδύνατο μὲ ἀδακρύτους ὀφθαλμοὺς νὰ βλέπῃ τὴν Ἐλευθερίαν, τὸ εἴδωλον τῆς σταθερᾶς λατρείας του, καταπατουμένην.

Ἐζήτει ἀνακούφισιν εἰς τὰς συνεχεῖς περιπλανήσεις, αἵτινες, κρατοῦσαι εἰς κίνησιν τὸ σῶμα, φέρουσιν ἀνάπαυλαν εἰς τὴν ἀπηυδημένην ψυχήν. Ἡ συνήθης ψυχρὰ σιωπή του καὶ φαινομένη τις εἰς τὴν φυσιογνωμίαν του ἀπάθεια παρίστανον εἰς τὸν ἐπιπόλαιον παρατηρητὴν τὴν καρδίαν του, ὡς σίδηρον ἐξελθόντα τῆς καμίνου καὶ βαθμηδὸν ἀποψυχθέντα. Πλὴν εἰς αὐτὴν διετηρεῖτο ἀκόμη θέρμη ἀκατάσβεστος, καὶ ἦσαν χορδαί τινες παραδόξως κινούμεναι.

Διατί τὸ μέτωπόν του ἦτον παρ' ἡλικίαν ἀπὸ ῥυτίδας κεχαραγμένον; Διατί τῆς λύπης ἡ βαρεῖα χεὶρ εἶχεν εἰς αὐτὸ ἐπιθέσει τὴν σφραγίδα της; Πάθος τι ἐνδόμυχον καὶ ἀκαταδάμαστον, ἢ τοῦ συνειδότος ὁ σκώληξ κατέτρωγε τὰ σπλάγχνα του;

Ἦτον τότε περὶ τὰ τέλη του ὁ Ἰούλιος μήν, καὶ φλογερὸς μετὰ τὴν μεσημβρίαν ὁ ἥλιος, τὸν ἠνάγκασε νὰ ζητήσῃ ἄσυλον κατὰ τοῦ καύσωνος. Ἐκάθησεν εἰς τόπον σύδενδρον καὶ σκιερὸν πλησίον κρυερᾶς βρύσεως, ἀκολουθῶν μὲ τὸ βλέμμα καὶ μὲ τὸν συλλογισμὸν τὸ ῥεῦμα τοῦ ὕδατος· συνεκάθησε καὶ ὁ γηραιὸς ὁδηγός του, διδάσκαλος χωριδίου πλησιοχώρου.

Ἄξιον περιγραφῆς τὸ γερόντιον διὰ τὸ πλῆθος τῶν τοιούτων λογίων μας. Παμπάλαιος καὶ ῥυπαρὸς πῖλος μέχρι βλεφάρων καταβαίνων, ἐσχισμένος τουρκικὸς κάνδυς μὲ ἀνασεσυρμένας ποδιάς, ἀναξυρὶς κιτρινωπὴ διασώζουσα μόλις ἴχνη τῆς πορφυρᾶς βαφῆς της, γραφικὸς κάλαμος εἰς τὸν κρόταφον, μελανοδοχεῖον ὀρειχάλκινον ἐν εἴδει πυροβόλου εἰς τὴν ζώνην, ἰδοὺ ἡ ἐνδυμασία καὶ τὰ παράσημα τοῦ καλοῦ μας παιδαγωγοῦ. Ἀλλ' ὁ γεννάδας δὲν ἦτον διόλου ἀγράμματος· ἐγνώριζεν ἐκ στήθους τὸ Συντακτικὸν τοῦ Θεοδώρου Γαζῆ καὶ τὴν Τερψιθέαν τοῦ Κυρίου Νεοφύτου Δούκα. Ἡ Τετρακτὺς τοῦ λογίου τούτου ἀνδρὸς δὲν εἶχεν ἀκόμη διαχύσει τὰ τετραπλᾶ της φῶτα εἰς τὰ τετραπέρατα τῆς γῆς. Ὀλίγαι τινὲς ἀρχαιολογικαὶ γνώσεις, τὰς ὁποίας ἐκ παραδόσεως ἔχων περὶ τοῦ τόπου του ἔτρεχε νὰ ἐπιδείξῃ αὐτόκλητος εἰς πάντα διαβάτην, ἔβαλλον συνεχῶς εἰς κίνησιν τὸν ἀνεμόμυλον τῆς ταχέως συστρεφομένης γλώσσης του. - Κατάντικρυ τῶν Θερμοπυλῶν, ἐξηκολούθησεν ὡς ἐπίλογον διεξοδικῆς ὁμιλίας, τὴν ὁποίαν ἀποσιωπῶμεν, ἐκεῖ μακρὰν εἰς τὰς πεδιάδας τοῦ Ζητουνίου, ἔστησεν ὁ Ξέρξης τὸ πάλαι τὰς ἀναριθμήτους σκηνάς του. Ἐντεῦθεν οἱ Ἕλληνες, σχηματίσαντες περιτείχισμα τοξοειδές, περιέζωσαν τὸ ὄρος Οἴτην. Ὀλίγον μακρὰν τοῦ στενωποῦ τούτου ἀναβρύει θερμῶν νερῶν ἄφθονος πηγή, ὅπου ἄλλοτε ἦσαν τὰ λουτρὰ τοῦ Ἡρακλέους. Ἰδοὺ τὸ Ζητούνιον, Θύραι Θετταλικαὶ τὸ πάλαι καλούμενον. Ἰδού… Ἀλλ' ὀλίγον προσέχεις εἰς τοὺς λόγους μου. Ἐλησμόνησα νὰ σ' ἐρωτήσω ποῖος εἶσαι καὶ πόθεν ἔρχεσαι… Ποῖος εἶσαι λοιπόν; - Ἐξόριστος τοῦ Ἰωάννου Καποδίστρια. - Ἐξόριστος!… «Ὦ Ζεῦ φίλιε, ἀστεροπητά, νεφεληγερέτα καὶ ἐρίγδουπε!» Ἐξόριστος! Συνταγματικός! -

Τὸ μειδίαμα ἰχνοχαράχθη καταρχὰς εἰς τὰ χείλη τοῦ Ἐξορίστου διὰ τὸ γελοῖον τῆς ἀποστροφῆς, καὶ τὸ κατηφές του πρόσωπον ὑπέλαμψεν ὡς τὸ στιγμαῖον φέγγος σελήνης ἀναδυούσης ἀπὸ τὰ νέφη· ἀλλ' ἔπειτα πάλιν ἐσκυθρώπασεν.

- Ἐξόριστος! ἐπανέλεγεν ὁ σχολαστικὸς ἀναχωρῶν· Ἐξόριστος!… Ἂν ὁ Διοικητὴς μάθῃ, ὅτι τὸν ἐπλησίασα! - Τοιαύτη, κατὰ το 1831 ἔτος, ἦτον ἡ φρίκη, τὴν ὁποίαν ἡ κερκυραϊκὴ Ἀρχὴ διὰ τῶν κατασκόπων της ἐνέσπειρεν εἰς τὰς ψυχὰς τῶν Ἑλλήνων, διαχωρίζουσα φίλον ἀπὸ φίλον, υἱὸν ἀπὸ πατέρα, καὶ κατὰ τὸν Μακιαβέλλην διαιροῦσα διὰ νὰ δυναστεύσῃ.

Ὁ Ἐξόριστος ἀνηγέρθη, ἐπλησίασεν εἰς τὸν βουκέφαλόν του, ἔψαυσεν τὴν ἱδρωμένην του χαίτην, τοὺς ἀχνίζοντας μυκτῆράς του, καὶ ὕστερον ἀφίνων τὸ εὐγενὲς ζῶον εἰς τὸν ὑπηρέτην ἐξηκολούθησεν μετ' αὐτοῦ πεζὸς τὴν ὁδοιπορίαν του, βλέπων τὸν δίσκον τοῦ ἡλίου καὶ καταμετρῶν τὸ μέχρι τῆς ἐσχάτης του δύσεως βραχὺ διάστημα. Σιωπηλός, μὲ τεθλιμμένα ὄμματα, διήρχετο τὰς ἐρήμους ἐκτάσεις, καὶ μακρόθεν οἱ διεσπαρμένοι κυπάρισσοι ἐπαρουσιάζοντο εἰς τὴν φαντασίαν του ὡς ἑσπερινοὶ πενθοφόροι διαβάται, ἡρεμοῦντες εἰς τὴν πεδιάδα. Εἰς μάτην ὁ πιστὸς ὑπηρέτης του ἐζήτει νὰ φέρῃ περισπασμόν τινα εἰς τὰς ἰδέας του μὲ παρηγορητικὰς παρατηρήσεις, ἐγγιζούσας τὴν καρδίαν του. - Ἴσως λάβωμεν, ἔλεγε, κἀμμίαν ἐπιστολὴν ἀπὸ τὸ Ναύπλιον, ὅταν φθάσωμεν εἰς τὰς Ἀθήνας… Εἰς τὰς Ἀθήνας ἄν καθήσωμεν, δὲν θέλει μᾶς ἐνοχλεῖ κἀνεὶς καποδιστριακὸς Ἀστυνόμος. Ἐκεῖ ἀκόμη ἐξουσιάζουν οἱ Τοῦρκοι, καὶ εἰς τοὺς Τούρκους καλήτερα ζῇ κἀνεὶς παρὰ εἰς τὴν καποδιστριακὴν Ἑλλάδα μας… Ἴσως ἔλθῃ ἐκεῖ καὶ ἡ Ἀσπασία… - Εἰς τὸ ὄνομα τῆς Ἀσπασίας, ἀνέκυψεν ὁ Ἐξόριστος ἀπὸ τὸν λήθαργον, ἤνοιξεν ἐκπεπληγμένους ὀφθαλμούς, πλὴν ἐπανέπεσε πάλιν εἰς τὴν βαθυτάτην λύπην του.

Ἐξαίφνης ἠκούσθη ὄπισθεν κτύπος, ἐστράφη ὁ Ἐξόριστος, καὶ βλέπων ἔφιππον Ἀρματωλόν, δρομαίως ἐρχόμενος πρὸς αὐτόν, ἐσταμάτησεν εὐθύς, ἔβαλε τὴν δεξιὰν εἰς τὰ ὅπλα του καὶ προσήλωσεν ἐπάνω του ἄφοβον βλέμμα.

Τὰ ὄμματα τοῦ ἱππέως σπινθηροβόλα, ἐκυκλοφόρουν εἰς τὸ βαθύ των κοίλωμα, δεικνύοντα πότε τὸ λευκὸν καὶ πότε τὸ μέλαν των· εἶχε τὸ βλέμμα λοξὸν, τὴν σιαγόνα καμπύλην, ἀγκύλην τὴν μύτην καὶ τοὺς μύστακας ἀνωρθωμένους· παρετήρει γύρω του εἰς τὴν ἔρημον ὡς σαρκοφάγον ὄρνεον, ἕτοιμον ν' ἀναρπάσῃ τὸ ἀσθενὲς καὶ ἀπροφύλακτον πτηνόν. Αἱ τελευταῖαι τοῦ ἡλίου ἀκτῖνες, στίλβουσαι εἰς τὰ κατάχρυσα στέρνα του, ἔδειξαν εἰς τὸν Ἐξόριστον πλουσίως ἐνωπλισμένον Ἀλβανόν. Τῆς Ἑλλάδος αἱ θύραι ἠνοίγοντο κατ' ἐκείνην τὴν ἐποχὴν εἰς τοιούτους ἀλύτας πολεμιστάς.

- Χριστιανὲ, τί νέα; ἠρώτησεν ὑπερηφάνως ὁ Ἀλβανός. - Τί νέα σύ; - Ἀπὸ ποῦ ἔρχεσαι; - Ἀπὸ ποῦ ἔρχεσαι σύ; - Μὰ τὸν προφήτην ἀπὸ τὸ Ζητοῦνι. - Κ' ἐγὼ ἀπὸ τὸ Ναύπλιον. - Πηγαίνω διά τοὺς Καπετανέους σας. - Τί θὰ κάμῃς; - Ὅ,τι κάμνῃ ὁ λύκος ὅταν βλέπῃ τὴν ἀνεμοζάλην ν' ἀρχινᾷ καὶ τοὺς σκύλους τῆς μάνδρας νὰ σκορπίζουν ἐδῶ κ' ἐκεῖ. - Συνταγματικὸς εἶσαι; Καποδιστριακός;

- Εἶμαι ἀπ' ὅπου εὔγῃ κριθάρι διὰ τὸ ἄλογό μου, καὶ χρυσάφι διὰ τὸν αὐθέντη του. Ἡ Μάννη ἀναστατώθηκεν· ἡ Ῥούμελη μουγγρίζει· ἔχεις εἰδήσεις ἀπὸ τὸ Νάπλι; - Δύο μῆνας ἀπ' ἐκεῖ λείπω· ἡ τρικυμία μ' ἔρριψεν εἰς τὰ παραθαλάσσια τοῦ Ζητουνίου. - Καὶ ποῦ πηγαίνεις; - Ὅπου μὲ φέρῃ ὁ ἀνεμοστρόβιλος. - Ἐγὼ περνῶ ἀπόψε ἀπὸ τὴν Μεδινίτσα. - Κ' ἐγὼ ἀπ' ἐκεῖ. - Καβαλλίκευσε λοιπόν. -

Ὁ ἐξόριστος ἦτον ἕτοιμος νὰ ἐφιππεύσῃ, ὅταν καὶ ἄλλη ἀπάντησις. Αἱ συνεχεῖς ἐντεύξεις αὐταὶ ἴσως δώσωσιν ὕλην εἰς Ἀριστάρχας τινὰς ἀναγνώστας μας· ἀλλ' ἡμεῖς, ἱστορικοὶ ἀκριβεῖς, περιγράφομεν λεπτομερῶς τὰ συμβάντα τοῦ ἥρωός μας. Ταχυδρόμος λοιπὸν τοῦ Διοικητοῦ Λοκρίδος μὲ γράμματα εἰς τοὺς κόλπους ἐφάνη ἔμπροσθεν, καὶ ὁ Ἀλβανὸς πρὸς αὐτόν. - Τί νέα, πεζοδρόμε; - Ὁ κόσμος ἄνω κάτω· ἀπεστάτησεν ἡ Ὕδρα· ὁ Μιαούλης καὶ ὁ Κριεζῆς ἅρπαξαν εἰς τὸν Πόρον τὸν στόλον καὶ τὸν Ναύσταθμον. - Καὶ ὁ Καποδίστριας. - Συνάζει στρατεύματα. Ἐπανάστασις παντοῦ· ἐπανάστασις.-

Αἱ παρειαὶ τοῦ Ἐξορίστου ὡς μήκωνες ἐπορφυρώθησαν καὶ οἱ σφυγμοί του ἐκτύπησαν βιαίως· τὸ στόμα του, σπασμωδικῶς κινούμενον, ἐπρόφερε· «Μιαούλης! Κριεζῆς! Ἐπανάστασις!» Ἠθέλησε ν' ἀναβῇ τὸν ἵππον του· πλὴν αἱ τρέμουσαι χεῖρές του παρῄτησαν τὰς ἡνίας. Ἀκόμη ὁ Ἀλβανὸς ἐξέταζε τὸν γραμματοκομιστήν. Ἀλλ' ὁ ἐξόριστος καθίσας εἰς πέτραν μεγάλην, «ἄς σταθῶμεν» εἶπε καθ' ἑαυτόν· καὶ προφέρων αὐτάς τὰς τελευταίας λέξεις, ἔσφιγγε μὲ τὰς χεῖρας τοὺς δύο του μήνιγγας, ὡς νὰ ἐζήτει τρόπον τινὰ νά συλλάβῃ τοὺς φεύγοντας διαλογισμούς του καὶ νὰ συγκεντρώσῃ τὰς νοεράς του δυνάμεις.

Ποῖον χάος ἰδεῶν! Ποία σύγκρουσις παθῶν! Νὰ λάβῃ μέρος εἰς τὸν κατὰ τοῦ Καποδίστρια πόλεμον; Ἡ πατρὶς τὸν ἐπροσκάλει. Ἀλλὰ τὸ φλογερόν αἴσθημα τῆς καρδίας του; Ἀλλ' ἡ ἀθώα, ἥτις δι' αὐτὸν ἐθυσίασε τὸ πᾶν; Πῶς ἤθελε δυνηθῆ πλέον νὰ ἐξιλεώσῃ τοὺς γονεῖς της ἐκείνη, ἂν αὐτὸς ἐκηρύττετο κατὰ τοῦ Καποδίστρια; Ἐναγκαλιζόμενος λοιπὸν τὸν ἐθνικὸν ἀγῶνα, δὲν κατεδίκαζεν αὐτὸς ἑαυτὸν εἰς τὴν χηρείαν τῆς καρδίας; «Πατρίς! Ἐκδίκησις!» ἐφώναξε τελευταῖον ὁ Ἐξόριστος, καὶ μὲ βίαν πηδήσας εἰς τὸν ἵππον του, τὸν ἔπληττεν εἰς τὰ πλευρὰ μὲ τὰς πτέρνας, ὡς νὰ ἔσπευδε νὰ φύγῃ τοὺς μαύρους στοχασμούς, οἵτινες τὸν ἐκυνήγουν.

Ἡ Ὀπούς, ἡ σήμερον βαρβαρικῶς Μεδινίτσα ὀνομαζομένη, ἐπαρουσιάζετο ἤδη κειμένη μεταξύ φρουρίου τινὸς καὶ ὑψαύχενος βράχου. Πρὸς δυσμὰς τῆς πόλεως ἔρρεε βροντώδης χείμαρρος. Αἱ γυναῖκες, ἐπιστρέφουσαι ἀπὸ τοὺς ἀγρούς, ἔφερον τὰ βρέφη των κρεμάμενα εἰς τοὺς ἡλιοκεκαυμένους τραχήλους των. Ἐφαίνοντο μακρόθεν ὁ Μαλιακὸς καὶ Ὀπούντιος κόλπος, καὶ ἠνοίγετο μεγαλοπρεπὴς ἔκτασις οὐρανοῦ καὶ θαλάσσης, εἰς τῶν ὁποίων τὸν κυανοῦν ὁρίζοντα ὡς ὑπόχρυσοι νεφέλαι ἰχνογραφοῦντο τῆς Σκοπέλου, τῆς Σκιάθου καὶ τῆς Σκύρου αἱ κορυφαί.

Εἰς τὰς θύρας τῆς Μεδινίτσης, ἠρώτησεν ὁ Ἐξόριστος εἰς τὸν Ἀλβανὸν τ' ὄνομά του. - Τ' ὄνομά μου; Σεϊδαλῆς. Τ' ὄνομά μου; Τὸ γνωρίζουν αἱ χίλιαις φυλαῖς τοῦ Ἰσμαήλ· τὸ γνωρίζουν εἰς τὸ δάσος οἱ λύκοι, κ' εἰς τὸ βουνὸ οἱ ἀετοί. - Πολεμικὴ φαίνεται ἡ ζωή σου. - Μὲ τοὺς Κλέφτας τοῦ Ὀλύμπου ἔφαγα πρῶτα τὸ κριάρι 'ς τὰ πρινάρια. Κατέβηκα, ὅταν κατέβαιναν ἀπὸ τὰ βουνὰ τὰ ποτάμια, καὶ πῆγα εἰς τὴν Λάρισσα. Ἐκεῖ πέντε χρόνους ἔφαγα τὸ ψωμὶ καὶ τὸ ἅλας τοῦ Ἀλῆ - Πασᾶ μας τοῦ συγχωρεμένου. Ὕστερα πήραμεν οἱ Ἀρβανίταις τοὺς μαχμουδιέδες τοῦ αὐθέντη μας τοῦ Σουλτάνου, καὶ τὸν Ἀλῆ - Πασᾶ τὸν ἐσφαλήσαμεν στὸ κλουβί. Ὕστερα πήγαμεν μὲ τὸν Κιουτάγια, καὶ μᾶς ἔπεφταν τὰ βόλια βροχή, ὅταν ἐμαλώναμεν μὲ τὸν Ῥούμελη-Βαλισῆ σας τὸν Καραΐσκον. Ὕστερα γένηκα Τακτικὸς εἰς τὴν πόλιν καὶ βάσταξα τὴν μπαγιονέτα, καθὼς ἡ ἀρκοῦδα κρατεῖ ὀρθὴ τὸ ῥαβδί, ὅταν τὴν καταιβάσουν ἀπ' τὴν σπηλῃά της, τὴς εὐγάλουν τὰ δόντια καὶ τὴν χορεύουν στοὺς δρόμους. Σήμερα ζητῶ δούλευσιν. Θὰ σηκώσετε ἅρματα; εἶμαι μαζῆ σας. Θ' ἀφήσετε νὰ σᾶς κόψῃ τὸν λάρυγγα ὁ Καποδίστριας; εἶμαι μαζῆ του. - Μὲ ἀρέσκεις, Σεϊδαλῆ. Δι' ἐνθύμησιν σὲ προσφέρω τὴν δαμασκινὴν αὐτὴν μάχαιραν· ἀγαπῶ τοὺς ἀνδρείους στρατιωτικούς· ἔπαρέ την, Σεϊδαλῆ. - Δέχουμαι τὸ χάρισμά σου, Χριστιανὲ, εἶπεν ὁ Ἀλβανός, τοῦ ὁποίου τὰ ὄμματα ἔλαμψαν ὡς ἄνθρακες ἀπὸ χαράν· τὸ δέχουμαι· πλὴν ἄκουσε· τὰ βουνὰ κάθουνται, καὶ δὲν σηκόνουνται ποτέ· οἱ ἄνθρωποι ὅμως χωρίζουνται, καὶ πάλιν ἀνταμόνουνται. Εἰς χωράφι ἄκαρπο δὲν ἔπεσεν ὁ σπόρος. Μπέσα γιὰ μπέσα^[1], Χριστιανέ! Ὅταν τὸ μολύβι σφυρίξῃ στὸ αὐτί σου, τότε τὸ χέρι τοῦ Σεϊδαλῆ θὰ τὸ σταματήσῃ. - Δακτυλοδεικτῶν ὕστερον τὰς πέριξ θέσεις, «ἀπ' ἐδῶ ἕως εἰς τά Σάλωνα, ἐπρόσθεσεν, εἶναι ὥραις δέκα, ἕως εἰς τὸ Ταλάντι ὀκτώ, ἕως εἰς τὴν Λεβαδιὰ δεκατρεῖς, ἕως εἰς τὰς Θήβας εἰκοσιμία, ἕως εἰς τὰς Ἀθήνας τριανταπέντε. Ὅποιον δρόμον θέλῃς πάρε. Μπέσα γιὰ μπέσα, Χριστιανέ! Πάντα φίλοι!» καὶ κτυπῶν μὲ τοὺς πόδας τὸν ἀφρισμένον καὶ βαρβάτον ἵππον του, ἔγινεν ἄφαντος. Δυστυχία εἰς τὴν καλύβην, ὅπου κατέλυσε τὴν νύκτα ἐκείνην!

Ἐμβὰς ὁ Ἐξόριστος εἰς τὴν Μεδινίτσαν, τὴν εὗρε κατοικουμένην ἀπὸ δέκα μόλις πτωχὰς οἰκογενείας. Τὸ μοναδικόν της ξενοδοχεῖον, ὅπου ἐπέζευσε, συνίστατο εἰς μίαν καὶ μόνην εὐρύχωρον περιοχήν, ἐξ ἡμισείας μαγηρεῖον καὶ ἀναπαυτήριον. Ἡ στέγη ἄφινεν ἐλευθέραν τὴν εἴσοδον εἰς τὴν βροχὴν καὶ τὴν ἔξοδον εἰς τὸν πνιγηρὸν καπνὸν τῆς πάντοτε ἀναμμένης ἑστίας. Τὸ μόνον ἔπιπλον ἦτον ψάθα παλαιὰ, ἐστρωμένη διὰ νὰ δέχεται τὸν ἕνα μετὰ τὸν ἄλλον τοὺς ὁδοιπόρους, ὁμοία μὲ τὸν κράββατον κοιμητηρίου τὸν ἀνεξετάστως δεχόμενον ὅλους τοὺς νεκρούς, τὸν ἕνα κατόπιν τοῦ ἄλλου.

Ἡ ξενοδόχος ἔτρεξε προθύμως εἰς ὑποδοχήν του. Ἦτον Κυριακὴ ἑσπέρας, καὶ ἡ Κυρία, καθὼς ἴσως ὑποθέτετε, δὲν ἐφόρει τὰ καθημερινά της. Κρίκοι ἀργυροῖ καὶ χάλκινοι ἐφόρτωναν τὰ δάκτυλά της ὅλα· ἓν περιδέραιον, ἢ μᾶλλον εἰπεῖν μεγάλος ὁρμαθὸς ἀπὸ Κωνσταντινάτα καὶ διάφορα τουρκικὰ νομίσματα, δὲν ἐσκέπαζεν ἀρκετὰ τὸν κατάξηρον λαιμόν της, καὶ σανδάλια κόκκινα εἵλκυον τὴν προσοχὴν εἰς τοὺς πρὸ πολλῶν χρόνων ἀνίπτους πόδας της· ὅσον διὰ τὴν ἐνδυμασίαν της, δὲν διεκρίνετο βέβαια διὰ τὴν κομψότητα καὶ καθαριότητά της. Εἰσῆλθεν ὁ Ἐξόριστος ὡς κατάδικος εἰς τὸ καταγώγιον, καὶ ἐκάθησε· μετ' ὀλίγον ἔφθασε καὶ ὁ ξενοδόχος· ὕστερον εἷς ἀναλφάβητος ἱερεὺς τῆς ἐνορίας· ὕστερον τέλος πάντων εἷς ὑπέργηρος κάτοικος τῆς Μεδινίτσης. Συναναστροφὴ τερπνοτάτη! Ἡ ὁμιλία ἤρχισεν ἀπὸ τὸν καλὸν καιρόν, ἀπὸ τὸ τί νέα, καὶ μετ' ὀλίγον ἐμβῆκεν εἰς τὴν μέσην ἡ Πολιτική. Εἰς τὴν Ἑλλάδα ἡ Πολιτική, ἀπὸ τὸν Πρόκριτον ἕως εἰς τὸν βαστάζον, εἶναι ἡ ἔμφυτος γενικὴ μανία μας· καὶ πολλάκις βοσκοὶ τοῦ Παρνασοῦ καὶ τοῦ Ταϋγέτου σταματοῦν καθ' ὁδὸν τοὺς διαβαίνοντας, ἐρωτῶντες ἂν οἱ βασιλεῖς τῆς Εὐρώπης ἔχωσι μεταξύ των εἰρήνην, ἢ πόλεμον. Ματαίως ὁ Ἐξόριστος ἔμενεν ἄφωνος, καὶ μόλις ἀπεκρίνετο μὲ κᾀνὲν σπάνιον ὄ χ ι καὶ ἔτι σπανιώτερον ν α ί.

- Δόξα σοι ὁ Θεός! τὰ κακὰ ἐπέρασαν, εἶπεν εἰς τὴν συντροφίαν ὁ ἱερεὺς τῆς Μεδινίτσης, ὅστις, εἰς παράμερον κώχην περιστρέφων εἰς τὰ δάκτυλα τὸ μάλλινόν του κομβολόγιον, συνώδευε τὸν καθένα κόμβον τῶν πατερημῶν του μ' ἓν ἐπιφωνηματικὸν «δόξα σοι ὁ Θεός!» Τώρα συνάζονται εἰς τὴν Ἐκκλησίαν οἱ Χριστιανοί, δόξα σοι ὁ Θεός!, καὶ κάθε σάββατον στέλλουν πρόσφορα μὲ λαμπάδα καὶ μὲ λιβάνι, δόξα σοι ὁ Θεός! - Σήμερα ἠμποροῦμεν νὰ σπείρωμεν καὶ νὰ θερίσωμεν, εἶπε καὶ ὁ ξενοδόχος. Δὲν ἔρχουνται πλέον οἱ μαχαιράδες νὰ πίνουν το κρασί μου καὶ νὰ σπάνουν τὸ βαγένι. Ὅμως, μ' ὅλον τὸν ῥιχόν μου νοῦν, προβλέπω πῶς δὲν θὰ χαροῦμεν πολὺ αὐτὴν τὴν ἡσυχίαν. Ἂν ὁ Λεοπόλδος… - Ἄφησε διὰ τ' ὄνομα τοῦ Θεοῦ τὰ πολιτικά σου, ἐφώναξε μὲ τραχεῖαν φωνὴν ἡ οἰκοδέσποινα· ἄλλο δὲν ἠξεύρεις παρὰ νὰ προφητεύῃς τὸ κακό· κάμε καλήτερα τὸν σταυρό σου ποῦ σὲ ἀξίωσεν ὁ Θεὸς νὰ χαίρεσαι τὴν γυναικοῦλά σου χωρὶς καρδιοχτύπι. Ἂς ᾖναι πολυχρονεμένος ὁ Κυβερνήτης μας! Ἡ τιμή μας δὲν κινδυνεύει πλέον, ὅσον νοστιμούλαις καὶ ἂν εἴμεθα. - Σιωπᾶτε, καὶ ὁ λύκος ἐμβῆκε πάλιν εἰς τὴν στάνην μας, εἶπε σείων τὴν κεφαλὴν ὁ γέρων χωρικός, ὁ Μαθουσάλας τῆς Μεδινίτσης. Δὲν τὰ ἐμάθετε; Ἀπάντησα, εἶναι μία ὥρα, ἕναν πεζοδρόμον, καὶ μὲ εἶπε πίκραις καὶ φαρμάκια. Ἐξορίαις καὶ φυλακισμοὶ εἰς τὸ Νάπλι. Ὁ ξένος εὐγάλλει ἀπ' τὴν μέσην ἕνα ἕνα τοὺς Ἀρχηγούς μας· ἔβαλε στὸ κλουβὶ τὸν γεροαετὸ τῆς Σπάρτης· ὁ Μαυρομιχάλης εἶναι κλεισμένος εἰς τὸν Ἴτσ-Καλέ. Ἡ Ὕδρα βροντᾷ καὶ ἀστράφτει. Εἶμαι γέρος, καὶ εἶδα πολλά· θ' ἀνάψῃ πόλεμος, καὶ δὲν ἠξεύρω πῶς θὰ σβύσῃ. - Δόξα σοι ὁ Θεός! Μεγάλα καὶ δυνατὰ τὰ ἔργα σου, Κύριε! ἐφώναξε κάμνων τὸν σταυρόν του ὁ ἱερεύς. -

Διακόπτων τὸν διάλογον τοῦτον ὁ Ἐξόριστος, ἐζήτησε νὰ γράψῃ διὰ τὸ Ναύπλιον. Ἀλλὰ μελάνη καὶ κάλαμος, τοιαῦτα περιττὰ σύνεργα, τί ἐζήτουν εἰς τὸ κατάλυμα τῆς Μεδινίτσης; Ἕν κάρβουνον ἀντὶ γραφίδος καὶ ὁ ἀσβεστωμένος τοῖχος τοῦ ξενοδοχείου ἀντὶ παπύρου δὲν ἐξήρκουν διὰ τὰς ἐκτεταμένας ληψοδοσίας καὶ τοὺς ἀριθμητικοὺς ὑπολογισμούς τοῦ Κυρίου ξενοδόχου; - Μελανοδοχεῖον θέλεις, τέκνον μου; ἠρώτησε τὸν Ἐξόριστον ὁ ἱερεύς. Ἔχω ἐγὼ ἕνα ἐπάνω μου, δόξα σοι ὁ Θεός! Μὲ τοῦτο γράφω εἰς τὰς Μερίδας μου τὰς ψυχὰς τῶν Χριστιανῶν, ὅσους, δόξα σοι ὁ Θεός! μνημονεύω εἰς τὴν λειτουργίαν. Ἂν θέλῃς, υἱέ μου, καὶ σὺ νὰ σώσῃς τὴν ψυχήν σου, μὲ δύο μόνον Φοίνικας, δόξα σοι ὁ Θεός! ἠμπορεῖς ν' ἀγοράσῃς τὸν αἰώνιον θησαυρόν, δόξα σοι ὁ Θεός! Χαρίτωσέ με τ' ὄνομά σου… - Τ' ὄνομά μου; Ὁ Θεὸς τὸ γνωρίζει. Λάβε, πάτερ ἅγιε, τοὺς δύο Φοίνικας, καὶ δάνεισέ με μίαν στιγμὴν τὸ μελανοδοχεῖόν σου. - Δόξα σοι ὁ Θεός! Ἐπάρε το, τέκνον μου. Δόξα σοι ὁ Θεός! -

Τὴν ἐπαύριον τὸ πρωὶ ἐκράτει ὁ Ἐξόριστος τὸ γράμμα του ἕτοιμον. Ἤρχιζον οἱ χωρικοὶ τῶν πέριξ μερῶν νὰ ἔρχωνται εἰς τὸ ξενοδοχεῖον, διὰ νὰ ἐνδυναμώσωσι τοὺς νευρώδεις βραχίοντάς των μὲ τὸ οἰνόπνευμα καὶ τὸν ἀψινθωμένον οἶνον τοῦ καταστήματος. Ὁ Ἐξόριστος ἐζήτησεν ἕνα πεζὸν διὰ τὸ Ναύπλιον. - Πόσα δίδει; ἠρώτησαν τέσσαρες πέντε γεωργοὶ καὶ δραγάται μὲ τὸ δρέπανον εἰς τὴν ζώνην, ἡ ἔντιμος ἐκείνη κλάσις τῶν πολιτῶν, τοὺς ὁποίους ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας, κατὰ προτροπὴν τοῦ κατ' ἐξοχὴν δημοκράτου Ὑπουργοῦ του, ἐπροσκάλει δι' Ἐγκυκλίου Παραστάτας εἰς τὴν ἐθνικὴν Συνέλευσιν·

«Στείλετέ μ' Ἀντιπροσώπους γεωργοὺς καὶ ζευγολάτας,

«Καὶ ἀνθρώπους μὲ τὰς πτέρνας ἀπὸ χώματα γεμάτας…

Πόσα δίδει; Πόσα πλερόνει ὁ ξένος; - Ὁ καθεὶς ἐσπούδαζε νὰ πλουτήσῃ μὲ μίαν πεζοδρομίαν. Ἀλλ' εἷς χωρικός, ὡς εὐρωστότερος καὶ νεώτερος τῶν ἄλλων, ἐπροτιμήθη. - Λάβε αὐτοὺς τοὺς Φοίνικας, τὸν εἶπεν ὁ Ἐξόριστος, ἀφ' οὗ πρῶτον ἑρμήνευσεν εἰς αὐτὸν ἀκριβῶς τὸν δρόμον καὶ τὴν οἰκίαν ὅπου τὸν ἀπέστελλεν. Ὅταν δώσῃς αὐτὸ τὸ γράμμα εἰς τὸ μέρος ὅπου πρέπει, θέλεις λάβει καὶ ἄλλα χρήματα. - Πρόσεξε ὅμως καλά, ἐπρόσθεσεν ὁ ὑπηρέτης τοῦ Ἐξορίστου, νὰ μὴν πέσῃς εἰς τὸν Ποταμιάνον - Καὶ τὶ ποτάμι εἶν' αὐτὸ ποῦ μὲ λέγεις; Σηκόνω ταῖς ποδιαῖς μου καὶ τὸ περνῶ· ἀπεκρίθη ὁ χωρικός, ἀνοίγων ἠλιθίως ὄμματα θολὰ καὶ ἀκίνητα ὡς τὰ λιμναῖα ὕδατα. - Εἶναι καλέ, ὁ Ἀστυνόμος τοῦ Ναυπλίου· μυρίζεται σὰν τὸ λαγωνικὸ σκυλὶ τοὺς ἀνθρώπους, καὶ εἰς τὰ κατάστιχά του ἔχει περασμένα ὅλων μας τὰ πρόσωπα, ὅλων μας τ' ἀναστήματα, ὅλων μας τὰς ὅψεις. - Ὦ! μὴ σᾶς μέλῃ! ἐγὼ δὲν εἶμ' ἀπ' ἐκείνους ὅπου στέκουνται καὶ τοὺς ζωγραφίζουν. - Ὁ Ἐξόριστος τὸν περιεργάσθη μὲ δισταγμόν, ἠθέλησε νὰ λάβῃ ὀπίσω τὸ γράμμα· πλὴν ὕστερον πάλιν μετεμελήθη, καὶ ὁ χωρικὸς ἐκίνησε μὲ τὴν ἀκόλουθον ἐπιστολὴν τοῦ Ἐξορίστου.

«Σὲ γράφω, Ἀσπασία μου, ἀπὸ σκοτεινὸν καὶ ἄθλιον ξενοδοχεῖον τῆς Μεδινίτσης· σὲ γράφω, καὶ εἰς τὰς χεῖράς μου τρέμει ὁ κάλαμος… Ἐξοριζόμενον ἀπὸ τὸ Ναύπλιον, ἡ θηριώδης κερκυραϊκὴ Κυβέρνησις δὲν μ' ἔδωκεν οὐδὲ καιρὸν νὰ σ' ἀποχαιρετήσω. Μετὰ δύο μηνῶν ἐπίπονον καὶ πολλάκις τρικυμιώδη θαλασσοπλοΐαν, ῥιφθεὶς τέλος πάντων εἰς τὸν Μαλιακὸν κόλπον καὶ τὴν Ἑλλάδα σχεδὸν ὅλην εὑρὼν ὡπλισμένην κατὰ τῆς τυραννίας, σὲ γράφω σήμερον, ἕτοιμος νὰ ἐμβῶ καὶ αὐτὸς εἰς τὸ στάδιον τῆς δευτέρας ἐθνικῆς μας πάλης.

»Φρικῶδες Ναύπλιον! ἀνοίγονται ἀκόμη τὴν νύκτα αἱ πύλαι σου καὶ στέλλουσιν ἀδιακόπως θύματα προγραφῆς; Οἱ ὠτακουσταὶ περικυκλοῦσιν ἀκόμη τὰς καθ' ἡμέραν ἐρημουμένας οἰκίας σου;… Θριαμβεύει λοιπὸν ὁ κακοῦργος ἀντεραστής μου; Ὑπερίσχυσαν λοιπὸν αἱ διαβολαί του καὶ κατώρθωσαν τὴν φυγάδευσίν μου; Πλήρης ψεύδους καὶ κακιῶν, εἶναι ἄξιος νὰ χαίρῃ τὴν εὔνοιαν τῆς καποδιστριακῆς τυραννίδος, καὶ ἡ ψυχή μου δὲν φθονεῖ τοιαύτας ὑπεροχάς.

»Δεσπόζων ἢ δεσποζόμενος, καταδιώκων ἢ καταδιωκόμενος, ἰδοὺ μεταξὺ ποίων ἀντιθέτων τυχῶν ἐπρόκειτο νὰ ἐκλέξω. Ἀδιστάκτως προέκρινα τὴν ἔντιμον καταδρομὴν, καὶ ἀπέῤῥιψα τὴν αἰσχρὰν εὐτυχίαν. Θέλει ἆρά γε ἡ ψυχή σου, Ἀσπασία μου, μὲ καταδικάσει διὰ τοῦτο, ἡ ψυχή σου ἡ τόσον ἐράστρια ὡραίων πράξεων; Ἀλλὰ τί λέγω; Ἑλληνὶς γνησία, τρέφεις καρδίαν ἑλληνικήν, τὴν ὁποίαν ἡ ἐλευθέριος ἀνατροφὴ κατέστησεν ἔτι εὐγενεστέραν.

»Ἀδύνατον νὰ σὲ παραστήσω ποῖον ῥῖγος ἐνθουσιασμοῦ αἰσθάνομαι, ποῖος ἐκδικήσεως πόθος μὲ πυρπολεῖ τὰς φλέβας! Ἀκούω εἰς τὰ σπλάγχνα μου φωνὴν κράζουσάν με· «Λάβε τὰ ὅπλα κατὰ τοῦ ἐξυβρίζοντος τὸ ἔθνος!» Τὰ λαμβάνω, ἀγαπητή, καὶ τὰ λαμβάνω μετὰ χαρᾶς.

»Μὲ ποίους παλμοὺς ἡδονῆς ἐπιστρέφω εἰς τὰς ἀγκάλας τῆς ἐλευθερίας, εἰς τὴν πλήρη ἐνεργείας αὐτὴν ζωήν! Μὲ πόσην ἀγαλλίασιν περιέρχομαι πάλιν τὰ ὅμοια μὲ τὸν χαρακτῆρά μου ἄγρια καὶ ἀνεξάρτητα ὄρη τῆς Ἑλλάδος! Εἰς τοὺς κόλπους τῆς φύσεως, εἰς τὰ ἐρημικὰ δάση, κερδαίνει νέαν ζωὴν ὁ ἄνθρωπος. Ἀλλὰ μακρὰν σοῦ ὑπάρχει εὐτυχία δι' ἐμέ; Ὦ Ἀσπασία μου! εἰς τὴν καρδίαν μου ἦσαν ἄβυσσοι κεκρυμμέναι· ἡ παρουσία σου τὰς ἔκλειε· μακράν σου ἠνοίχθησαν καὶ ἀπειλοῦσι τὴν ὕπαρξίν μου.

»Ἐνθυμεῖσαι, φίλη τῆς καρδίας μου, τὴν πρώτην μας εἰς τὰ Κύθηρα συνάντησιν; Ἐνθυμεῖσαι τὰς ἐσχάτας μας ὑπὸ τὴν πανσέληνον περιπλανήσεις εἰς τὰς ὡραίας ἐξοχὰς τοῦ Ἄργους; Κρατούμενοι ἀπὸ τὰς χεῖρας, περιπατοῦντες μόνοι ὁλοκλήρους ὥρας, ἐλησμονοῦμεν εἰς τὰς ἐκστάσεις μας τὸν κόσμον καὶ τοὺς πικρούς του περισπασμούς. Ἡ γαλήνη τῆς ἐαρινῆς νυκτός, ὁ αἴθριος καὶ ἀστερωπὸς οὐρανός, τὸ κελάδημα τῆς τρυφερᾶς ἀηδόνος, τῶν ναμάτων καὶ τῶν ζεφύρων ὁ τερπνὸς ψιθυρισμός, τὸ πᾶν μᾶς ἐγοήτευεν… Ὦ Ἀσπασία μου! εἰς τὰς παραμονὰς τῆς ὑπερτάτης εὐδαιμονίας μας, εἰς τὴν στιγμὴν καθ' ἣν τέλος πάντων ἔμελλον ν' ἀνάψωσι τοῦ ὑμεναίου αἱ λαμπάδες, ἐπέπρωτο νὰ πέσωμεν εἰς νέον κρημνὸν δυστυχιῶν, καὶ πλησιάζοντες εἰς τὸν λιμένα νὰ ἐπαναῤῥιφθῶμεν εἰς ἀχανὲς πέλαγος; Νὰ γεννηθῶμεν ὁ εἷς διὰ τὸν ἄλλον, καὶ νὰ ζῶμεν πάντοτε ὁ εἷς μακρὰν τοῦ ἄλλου; Ματαία λοιπὸν ἡ τόσον σταθερὰ φιλία μας, ἡ τόσον ἐντελὴς τῶν αἰσθημάτων μας ἁρμονία; Ἔπρεπεν ἡ στιγμή, καθ' ἣν αἱ καρδίαι μας ἠνοίχθησαν κατὰ πρῶτον εἰς τὸν ἔρωτα, νὰ γίνῃ τὸ σύνθημα τῆς ἐφόδου ὅλων τῶν δυστυχιῶν, αἱ ὁποῖαι μᾶς περιστοιχίζουσιν ἓξ ὁλοκλήρους ἐνιαυτούς;

»Ἰδέα θανατηφόρος! θέλει ποτὲ συγχωρήσει ὁ πατήρ σου τὸν κατὰ τοῦ Καποδίστρια ἐνοπλισμόν μου, ὁ πατήρ σου ὁ τόσον ἐπιμόνως καὶ μέχρι μανίας ἀφωσιωμένος εἰς τὰ νεύματα τῆς κερκυραϊκῆς Κυβερνήσεως; Ἀλλὰ μήπως αἱ ψυχαὶ ἠμῶν ἐπλάσθησαν δοῦλαι ξένων προλήψεων;

»Ὦ δυστυχὴς φίλη μου! καθ' ὅσον ἀνατρέχω εἰς τὸ παρελθὸν καὶ βυθίζομαι εἰς τὸ μέλλον, ἡ καρδία μου θλίβεται… θλίβεται, διότι ἔγινα ἐγὼ πρωταίτιος τῶν συμφορῶν σου, καὶ διότι προαισθήσεις ὀδυνηραί, ὡς φαντάσματα νυκτερινά, παρακολουθοῦσι τὰ βήματά μου καὶ σκληρῶς μὲ βασανίζουσιν.

»Ὑ.Γ. Ὑπάγω πρὸς τὸν Στρατηγὸν Βάσον εἰς τὴν Σαλαμῖνα, καὶ περιμένω ἐκεῖ ἀνυπομόνως ἀπόκρισίν σου.»