Ο ΠΟΛΥΠΑΘΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ΄

Ἡ ἄφιξίς μου εἰς Ἀθήνας. Ἑλληνικά·

ὁ φίλος μου Στέφανος, Εὐγενειομανία

Τότε εἶχεν ἀναγορευθῇ Βασιλεύς τῆς Ἑλλάδος ὁ Ὄθων. Ἡ ἡσυχία καὶ ἡ εὐνομία, τάς ὁποίας ἐγγυᾶτο ἡ Βασιλεία μ' ἔπεισαν νά μεταβῶ εἰς Ἑλλάδα, ὅπου νά περάσω ἐν εἰρήνῃ τό ὑπόλοιπον τῆς ζωῆς μου. Παραλαβών λοιπόν τό ἀργύριόν μου ἦλθον εἰς Ἀθήνας, ὅπου ἔκλαυσα ἀπό τήν χαράν μου, ἰδών ἐκ τοῦ πλησίον τό ἔθνος μου ἀνεξάρτητον, μεμορφωμένον καί ἐμπεριέχον ὅλα τά στοιχεῖα, τά ὁποῖα, ἀναπτυσσόμενα καί συνετῶς διευθυνόμενα, ἠμποροῦν νά ἐπαναγάγουν τήν Ἑλλάδα εἰς τήν ἀρχαίαν της λαμπρότητα, καί νά τήν καταστήσουν ἐφάμιλλον τῶν πολιτισμένων ἐθνῶν τῆς Εὐρώπης. Σιμά ὅμως εἰς τήν ἀγχίνοιαν, τήν φιλομάθειαν, τήν φιλελευθερίαν καί τήν φιλοκαλίαν, αἱ ὁποῖαι χαρακτηρίζουν ἐν γένει τούς Ἕλληνας, ἀνεξιχνίασα δύο ἐλαττώματα, ἐκ τῶν ὁποίων ὀλίγοι τινές εἶναι ἀπηλλαγμένοι. Ἡ φιλοπρωτία, ἥτις ἐπέφερε τάς μεγαλητέρας δυστυχίας τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος καί ἥτις ἔγινεν αἰτία νά χυθοῦν τόσα αἵματα, κυριεύει τό πλεῖστον μέρος τῶν συγχρόνων μας, καί ἡ φιλοχρηματία ὄχι ὀλίγους. Εἶναι βέβαιον ὅτι οἱ Ἕλληνες εἶναι σήμερον πτωχοί, ἕνεκα τῆς ἐπαναστάσεως, καί οἱ περισσότεροι θηρεύουν τά ὑπουργήματα διά νά ζήσουν· ἀλλ' ὑπάρχουν πολλοί ἄλλοι, οἱ ὁποῖοι καίτοι ἔχοντες ἀρκετήν κατάστασιν, ἤ δυνάμενοι νά πορισθοῦν ἄλλως πως τά πρός τό ζῆν, ἐξευτελίζονται καί μεταχειρίζονται πλέον ἀθέμιτα μέσα διά νά ὑπουργηματισθοῦν. Ἤκουσα ὅτι τινές κατήντησαν κατά καιρούς εἰς τόσην ἀπόνοιαν, ὥστε συνώμοσαν κατά τῆς κοινῆς ἡσυχίας καί τῆς ἀνατροπῆς τῶν καθεστώτων διά νά λάβουν ἤ νά συμμερισθοῦν τήν ἐξουσίαν. Ἡ φιλοκέρδεια ρίπτει ἐπίσης πολλούς εἰς μύρια ἄτοπα. Ἅμα ἔφθασα, μαθόντες τινές ὅτι ἔχω κατάστασιν, ἐζήτησαν νά σχετισθοῦν μετ' ἐμοῦ. Ἐβοήθησα πολλούς τῷ ὄντι ἐνδεεῖς. Ἡπατήθην ὅμως καί ὄχι ἀπό ὀλίγους, οἱ ὁποῖοι ἐδανείσθησαν τό ἀργύριόν μου διά νά τό μεταδανείσουν εἰς ἄλλους μέ ὑπέρογκον τόκον. Ἄλλοι πάλιν, ὄχι μόνον δέν ἠθέλησαν νά μέ τό ἐπιστρέψουν, ἄν καί ἔχοντες τόν τρόπον, ἀλλ' ἐκηρύχθησαν καί ἐχθροί μου, ἐνῶ προτήτερα μ' ἔδειχναν φιλίαν.

Μίαν τῶν ἡμερῶν ἀπαντῶ ἄνθρωπον, τοῦ ὁποίου ἡ φυσιογνωμία μ' ἔκαμεν ἐντύπωσιν. Δέν εἶσαι ὁ Στέφανος; τόν λέγω. Ναί, μ' ἀποκρίνεται· ἀμή σύ; Πῶς, δέν γνωρίζεις, ἐπαναλαμβάνω, τόν ποτέ φίλον σου Φαβίνην; - Εἶναι δυνατόν! τί ἀνέλπιστος συνάντησις! Ἐνηγκαλίσθημεν, καί δάκρυα χαρᾶς κατέβρεξαν τάς παρειάς μας. Μετά τάς πρώτας διαχύσεις, τάς ὁποίας προξενεῖ ἡ ἀντάμωσις δύο παλαιῶν φίλων, ἤλθομεν εἰς τήν οἰκίαν μου, ὅπου ἐδιηγήθην εἰς τόν Στέφανον τά ὅσα μέ συνέβησαν ἀφοῦ ἐξωρίσθην ἀπό τό Βουκουρέ-στιον. Ὅταν ἐτελείωσα, μέ λέγει, ἠξεύρεις ὅτι ἡ βιογραφία σου ὁμοιάζει μυθιστορίαν; Σέ συμβουλεύω νά τήν συγγράψῃς καί νά τήν ἐκδώσῃς· διότι εἶναι περίεργος συγχρόνως καί διδακτική. Μέ ἀρέσει, τόν λέγω, ἡ ἰδέα σου· ἀλλά φοβοῦμαι μήπως τινές ὑπολάβουν ὅτι ἠθέλησα νά τούς σατυρίσω· διότι πολλοί χαρακτῆρες ἐκ τῶν ὅσων ἀπήντησα εἰς διαφόρους ἄλλους τόπους εὑρίσκονται καί εἰς τήν Ἑλλάδα. Μή σέ μέλλῃ δι' αὐτό, μ' ἀποκρίνεται. Ἐξ ἐναντίας θά εὐαρεστήσῃς· διότι οἱ ἄνθρωποι εὐχαριστοῦνται νά βλέπουν σατυριζομένους εἴτε πλαγίως, εἴτε κατ' εὐθείαν, τούς ὁμοίους των, λησμονοῦντες τάς ἐδικάς των ἀδυναμίας. Δέν σέ λέγω ὅτι δέν θά εὑρεθοῦν τινες, οἱ ὁποῖοι θά κατακρίνουν τό βιβλίον σου· ἀλλ' αὐτοί κυρίως θά εἶναι ὅσοι ἔχουν πάρα πολλήν τύψιν συνειδότος, ἴσως τινές καί ἀπό φθόνον κινούμενοι, καί ἄλλοι μή δυνάμενοι νά ἐμβαθύνουν τόν ἠθικόν σκοπόν, ὅστις ἐξάγεται ἀπό τήν ἱστορίαν σου. Αἱ ἀσθενεῖς ὅμως αὗται φωναί ὀλίγην θά κάμουν ἐντύπωσιν εἰς τό ὀξύνουν τῆς Ἑλλάδος κοινόν.

Ἀλλά σύ, μέ λέγει, ὅστις τοσαῦτα ἔπαθες, πῶς ἠπατήθης τόσον εὔκολα ἀπό τούς φίλους, οἱ ὁποῖοι σέ ὑπέκλεψαν τά χρήματά σου; Ἐνόμισα κατ' ἀρχάς, φίλε μου, τόν ἀποκρίνομαι, ὅτι τό βάπτισμα τῆς ἐθνικῆς παλιγγενεσίας μᾶς ἐκαθάρισεν ἀπό τήν λέπραν τῶν κατά τήν δουλείαν ἐλαττωμάτων μας. Τό ἔθνος, μέ λέγει, ἔχει σῆμερόν ἐν γένει πολλήν διαφοράν ἀπό πρότερον^˚ ἀλλ' ὅλη ἡ λέπρα δέν ἰατρεύθη ἀκόμη. Τά γηραιά σώματα δέν θεραπεύονται εὔκολα ἀπό τά πολυχρόνια πάθη. Ἡ παιδεία καί ὁ καιρός, μέ τήν σύμπραξιν ἐμφρόνου Κυβερνήσεως, θά βελτιώσουν βαθμηδόν τά ἤθη μας. Ἔπειτα τόν ἠρώτησα ἐάν ἔχῃ πολύν καιρόν εἰς τήν Ἑλλάδα καί ποῦ διῆγε προτήτερα.

Ἡ ἐδική μου ἱστορία, μέ λέγει, εἶναι ἁπλῆ. Μέχρι τῆς εἰρήνης τοῦ Βουκουρεστίου ἔμεινον εἰς Βλαχίαν, ὅπου μέ ἄφισες. Ἐπιστρέψας μετά ταῦτα εἰς Κωνσταντινούπολιν ἔγημα γυναῖκα ἐκ τῶν εὐπατριδῶν τοῦ Φαναρίου, μετά τῆς ὁποίας ἔζησα μέχρι τῆς ἐπαναστάσεως. Ἐπέτυχες τουλάχιστον εἰς τήν συζυγίαν σου; τόν ἐρωτῶ. Ἡ γυνή μου, μέ λέγει, ἦτον ἐνάρετος καί φιλόστοργος πρός ἐμέ· ἀλλ' εἶχε τινας ἀδυναμίας. Ἐν πρώτοις ἦτον ἀλαζών διά τό γένος της, τό ὁποῖον ἐθεώρει ὡς ἀνώτερον τοῦ ἐδικοῦ μου. Ἐπειδή δέ ἡ ματαιοφροσύνη της αὕτη δέν μέ ἔβλαπτε, τήν ἄφισα νά χαίρεται αὐτήν τήν ἰδέαν καί ν' ἀναφέρῃ συχνά τήν λαμπρότητα τῶν γονέων της, μολονοπού ὁ προπάππους αὐτῆς ἦτον κτηνοτρόφος. Ὑπάρχουν τινές ἐκ τῶν σφόδρα φιλελευθέρων, οἱ ὁποῖοι ἔχουν τρομεράν ἀντιπάθειαν κατά τῶν εὐγενῶν καί εἰς τούς ὁποίους φέρουν σπασμούς οἱ τίτλοι τῶν Πριγγίπων καί Κομήτων. Ἐγώ δέν συμμερίζομαι αὐτήν τήν ἰδέαν. Οἰκτείρω μέν τόν εὐγενῆ, ὅστις ἐπερειδόμενος εἰς τό γένος καί τούς τίτλους του ζητεῖ νά μέ περιφρονήσῃ· ἀλλ' ὅταν αὐτός φέρεται πρός ἐμέ καί τούς ἄλλους μέ ἰσότητα, ἐπιδεικνύων τήν εὐγένειαν διά τῶν φιλοφρονητικῶν τρόπων του καί ὄχι διά τῆς ὑπεροψίας καί τῆς ἐνδείξεως ὑπεροχῆς, τότε τόν τιμῶ, τόν ὑπολήπτομαι καί οὔτε κεραίαν ἀφαιρῶ ἀπό τούς τίτλους του. Ἡ κενοδοξία ὅμως τῆς συζύγου μου εἶχε καταντήσει εἰς τοιοῦτον βαθμόν, ὥστε ἤρχισε νά προσθέτῃ τό ἐπώνυμον τοῦ πατρός της ὅταν ὑπέγραφεν ἤ ἔστελνεν ἐπισκεπτήρια [billes de visite], μή καταδεχομένη πρός τούτοις νά συναναστραφῇ, ἤ νά ἐπισκεφθῇ κἄν, ὅσας ἐθεώρει κατωτέρας αὐτῆς κατά τήν εὐγένειαν. Τήν εἶπον ὅτι τοῦτο εἶναι ἄτοπον καί σύρει εἰς ἑαυτήν τήν περιφρόνησιν καί τήν ἀποστροφήν τῶν ἀνθρώπων· ἀλλ' ἐκείνη μέ ὤκτειρε διά τά φρονήματά μου. Ὅταν μ' ἔβλεπε συναναστρεφόμενον μέ μικρότερους εὐγενεῖς, καί πρό πάντων ἐμπόρους ἤ καί λογίους, ἀπεδοκίμαζεν αὐτάς τάς σχέσεις μου καί ἐδέχετο μέ ψυχρότητα καί περιφρόνησιν τούς φίλους μου, εἰς τάς φλέβας ὅσων δέν ἔτρεχεν αἷμα εὐγενές. Τοῦτο μέ ἐπείραζεν· ἀλλά μή δυνάμενος νά τήν καταπείσω ὅτι ὁ τρόπος της ἦτον δυσγενέστερος ἀπό τούς γνωρίμους μου, ὑπέμενον, διά ν' ἀποφύγω δυσαρέστους ἐξηγήσεις. Ἡ δευτέρα ἀδυναμία της ἦτον ἡ οἴησις ὅτι εἶναι πεπαιδευμένη, καί κατά δυστυχίαν ἦτον περισσότερον ἀφ' ὅσον ἔπρεπεν. Ἀκαταπαύστως τήν ἔβλεπες περιτριγυρισμένην ἀπό βιβλία καί βυθισμένην εἰς τήν ἀνάγνωσιν, ὀλίγον φροντίζουσαν περί τῆς οἰκίας καί τῆς ἀνατροφῆς τῶν τέκνων μας. Ὁσάκις ἐγίνετο λόγος περί φιλολογίας, πάντοτε ἤθελε νά λάβῃ καί ἐκείνη μέρος, ἀποτείνουσα μάλιστα ὑπεροπτικῶς ἐρωτήσεις περί ὀρθογραφίας τινῶν δυσχρήστων λέξεων εἰς τούς λογίους φίλους μου, τούς ὁποίους ὑπέβλεπε, διά νά τούς καταισχύνῃ ἐάν ἐλανθάνοντο.

Μίαν ἡμέραν ἀπεφάσισα νά τήν ὁμιλήσω ὀλίγον σπουδαῖα. Τήν λέγω λοιπόν, ὅτι ἡ βελόνη εἶναι καταλληλότερα ἀπό τό βιβλίον εἰς τόν προσδιορισμόν τῆς γυναικός, ὅτι ἡ ἀνάγνωσις πρέπει νά εἶναι δευτέρου λόγου ἀσχολία της, ὅτι ὅταν ἡ γυνή δέν ἐπιτηρῇ ἡ ἰδία εἰς τούς ὑπηρέτας καί εἰς πᾶν ὅ,τι ἀφορᾶ τήν οἰκονομίαν, παραλύεται ὀγλήγορα ἐκείνη ἡ οἰκία, καί ὅτι ἀλλοίμονον εἰς ἐκεῖνα τά τέκνα, ὅσα δέν χειραγωγοῦνται ἀπό μητρικήν χεῖρα, εἰς τήν τρυφεράν ἡλικίαν των! Αὐτοί οἱ λόγοι μου τήν παρώξυνον· μέ εἶπεν ὅτι ἔχω ἰδέας βαναύσους καί ἀξίους τῆς καταγωγῆς μου, καί ὅτι δέν μέ ἔπρεπε τοιαύτη σύζυγος. Τότε ἔχασα τήν ὑπομονήν μου. Ἀφοῦ τήν ἐπέπληξα δυνατά, τήν εἶπον ρητῶς, ὅτι δέν ὑποφέρω κατ' οὐδένα τρόπον εἰς τό ἑξῆς νά ρινολκοῦμαι, καί νά περιφρονοῦμαι ἀπό αὐτήν, καί ὅτι ἐάν δέν ἀλλάξῃ τρόπον, καί δέν ἐπανέλθη εἰς τά καθήκοντά της, θ' ἀναγκασθῶ μέ λύπην μου, ν' ἀπεγδυθῶ τήν ἠπιότητά μου, ἥτις ηὔξησε τήν ἀλαζονίαν της, καί θά τήν κάμω νά μετανοήσῃ πικρά. Διά τῶν ἀπειλῶν ἐξ ἑνός μέρους, καί διά τῶν παραινέσεων ἐξ ἄλλου, κατώρθωσα εἰς ὀλίγου καιροῦ διάστημα νά μεταβάλω τήν γυναῖκα μου εἰς μετριόφρονα, πραοτάτην καί σπανίαν οἰκοδέσποιναν. Ἅμα οἱ υἱοί μου ἐξῆλθον ἀπό τήν νηπιώδη ἡλικίαν, ἔδωκα εἰς αὐτούς τούς καλυτέρους ἐκ τῶν ὅσων ἐδυνάμην νά εὕρω διδασκάλους, καί τούς ἐδίδαξα μόνος, ὅσα ἀφοροῦν τά καθήκοντα τῆς κοινωνίας, τά ὁποῖα, ὡς ἠξεύρεις, εἶναι ἀναγκαιότερα εἰς τόν ἄνθρωπον, ἀπό τά πολλά γράμματα. Πόσους προκομμένους βλέπομεν, οἱ ὁποῖοι εἶναι τόσον ἐπαρίστεροι εἰς τήν συμπεριφοράν των, τόσον ἄγροικοι εἰς τούς τρόπους των, καί πολλάκις τά ἤθη των τόσον ἀνάξια ἀνδρῶν πεπαιδευμένων! Ἡ βιωτική εἶναι μάθημα, ὄχι τόσον εὐσπούδαστον, ὅσον εἶναι ἀπαραίτητον.

Ὅταν ἐξερράγη ἡ Ἑλληνική ἐπανάστασις, συνεφυλακίσθην καί ἐγώ μετά πολλῶν ἄλλων, ὡς ὕποπτος. Κατ' εὐτυχίαν ὅμως, μετά ἑξάμηνον κράτησιν, ἀπελύθην, ἐνῶ ὅλοι σχεδόν οἱ λοιποί ἐθανατώθησαν. Ἡ κατάστασίς μου ἐν τοσούτῳ ἐδημεύθη· ἡ δέ σύζυγός μου μή δυναμένη ν' ἀνθέξῃ εἰς τόσας λύπας, κατέβη εἰς τόν τάφον. Παραλαβών τότε τούς δύο υἱούς μου, μετέβην εἰς τήν Ἑλλάδα. Κατ' ἀρχάς προσεκολλήθην εἰς τόν Ὑψηλάντην, μέ τόν ὁποῖον συνηγωνίσθην καί συνεκινδύνευσα. Ἔπειτα διωρίσθην εἰς διάφορα ὑπουργήματα. Τώρα δέ ἀνήκω εἰς τήν ἔντιμον τάξιν τῶν ἀναργύρων ἰδιωτῶν. Ἐδιοίκησες, τόν λέγω, τήν Έλλάδα κατά τόν τρόπον τῆς Βλαχίας; Ἄλλος καιρός, φίλε μου, μ' ἀποκρίνεται, καί ἄλλα ἤθη. Οὔτε εἰς τήν Δακίαν σήμερον συγχωροῦνται αἱ καταχρήσεις, ὅσαι ἐγίνοντο πρό 40 καί 50 ἐτῶν· πολλῷ μᾶλλον εἰς τήν Έλλάδα, ὅπου ἡ Κυβέρνησις εἶναι αὐστηροτέρα, καί ὅπου ὑπάρχουν Έφημερίδες, ἐπαγρυπνοῦσαι εἰς τήν διαγωγήν τῶν δημοσίων Ὑπαλλήλων. Ὅθεν πολλοί καί ἐξ ἐκείνων ἀκόμη, ὅσοι εἶχον συνηθίσει εἰς ἀθέμιτα κέρδη, ἀναγκάζονται σήμερον νά γίνωσι τίμιοι, διά νά συστηθοῦν καί νά προοδεύσουν. Δέν σέ λέγω ὅτι δέν ὑπάρχουν διόλου καταχρασταί· ἴσως μάλιστα ὁ ἀριθμός των νά εἶναι μεγαλήτερος, ἀφ' ὅσον τόν νομίζουσιν οἱ ἄνθρωποι· ἄλλ' οἱ περισσότεροι ἐξ αὐτῶν, εἶναι τόσον ἐπιτήδειοι, ὥστε ἐδυνήθησαν νά διαφύγουν τήν προσοχήν τοῦ τύπου καί τῆς Κυβερνήσεως. Ὀλίγοι τινές ἐφωράθησαν, καί αὐτοί ἐστιγματίσθησαν διά βίου ἀπό τήν κοινήν ὑπόληψιν. Κατά δυστυχίαν ὅμως, ἡ συκοφαντία συγχέει μέ αὐτούς τούς τελευταίους καί τινας τιμίους ἀνθρώπους. Ἐγώ ὁ ἴδιος ἔγινα θῦμα τῶν συκοφαντῶν. Μέ προσῆψαν ὅτι ἐμίσουν τούς Βαυαρούς· ἀλλ' ἐγώ κατέτρεχον τάς καταχρήσεις των, καί ἐναντιωνόμην εἰς τάς παραλόγους πρός αὐτούς παραχωρήσεις. Μ' ἐκατηγόρησαν, ὡς ἀποδοκιμάζοντα τινας πράξεις τῆς Κυβερνήσεως· ἀλλ' ὡς εὐσυνείδητος, δέν ἐδυνάμην νά ἐπαινέσω τά παράλογα καί ἀντεθνικά, ἄν καί ποτε, ὡς τίμιος Ὑπάλληλος, δέν ἐξέφρασα δημοσίως γνώμην περί τούτου. Μ' ἐσυκοφάντησαν ἐπί τέλους, ὡς δωροδοκηθέντα. Ἐζήτησα ν' ἀπολογηθῶ, ἀλλ' οὐδείς μ' ἔδωκεν ἀκρόασιν. Ἐπαρακάλεσα νά ἐξετασθῇ ἡ διαγωγή μου, ἀλλ' ἐκώφαινον. Οὔτε ὁ ζῆλος μου μ' ἐβοήθησε, οὔτε ἡ πτωχεία μου ἐδυνήθη νά δικαιώσῃ τήν χρηστότητά μου· ἡ συκοφαντία ὑπερίσχυσεν.

Καί ποῖοι σκοποί, τόν ἐρωτῶ, κινοῦν τούς συκοφάντας; Διάφοροι, μ' ἀποκρίνεται· κυρίως δέ ὁ φατριασμός καί ὁ φθόνος. Ἄς φωνάζουν ὅσον θέλουν ὅτι δέν ὑπάρχουν πλέον φατρίαι εἰς τήν Ἑλλάδα. Τά πράγματα καθημέραν ἀποδεικνύουν τό ἐναντίον. Εἶναι μάλιστά τινες, τόσον φανατικῶς προσκολλημένοι εἰς τό κόμμα των, ὥστε ὅλους, ὅσοι συμμερίζονται ἄλλα παρά τά ἐδικά των φρονήματα, τούς θεωροῦν ὡς ἀντιχρίστους καί τούς κατατρέχουν, καί τούς ἐχθρεύονται θανάσιμα, καί εἶναι ἱκανοί ν' ἀναστατώσουν τό πᾶν διά τόν θρίαμβον τῆς φατρίας των. Ὅταν δέ τοιοῦτοι Μακαββαῖοι φθάσουν νά λάβουν ἐξουσίαν εἰς τάς χεῖρας, τότε νά ἰδῇς τάς καταδρομάς, τάς συκοφαντίας καί τάς αὐθαιρεσίας. Οἱ φθονεροί δέν εἶναι ἐπίσης ὀλιγώτερον ἐπικίνδυνοι. Οἱ μέν σέ συκοφαντοῦν διά νά λάβουν τήν θέσιν σου, οἱ δέ ἁπλῶς μή δυνάμενοι νά ὑποφέρουν τήν πρόοδόν σου καί ν' ἀκούσουν ὅτι εἶσαι τίμιος καί ζηλωτής ὑπάλληλος. Σέ κατατρέχουν ἐπίσης τινές ὅταν ἡ παρουσία σου εἴς τινα θέσιν ἀνακαλύπτῃ τόν περιορισμόν τῶν ἰδεῶν των, ἤ τάς καταχρήσεις καί τούς ἀντεθνικούς αὐτῶν σκοπούς. Μέ λύπην μου, τόν λέγω, σέ ἀκούω. Φαίνεται ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι παντοῦ ὁ αὐτός καί τοιοῦτος θά μείνῃ μέχρι τῆς συντελείας τῶν αἰώνων. Μήν ἀπελπίζεσαι, μ' ἀποκρίνεται· ἴσως εἰς τούς 40, κατά τούς ὁποίους θά γίνουν τόσαι θαυμάσιαι μεταβολαί, μεταβληθῇ καί ὁ ἄνθρωπος. Ποῖοι εἶναι, τόν ἐρωτῶ, αὐτοί οἱ σαράντα; Πῶς; δέν ἠξεύρεις, ἀποκρίνεται ὅτι ὅλοι οἱ χρησμολόγοι μᾶς τάζουν ὅτι εἰς τούς 1840 θά ἀρχίσῃ ὁ μέχρι τοῦδε μυθολογούμενος χρυσοῦς αἰών, ὅτι ἡ ὀρθοδοξία θά ἑνώσῃ ὅλα τά ἔθνη, ὅτι τά κτήματα θά ἰσονεμηθοῦν εἰς ὅλους τούς ἀνθρώπους, καί ὅτι ἡ αὐθαιρεσία, ἡ ἀγυρτία καί ὁ ταρτουφισμός θά ἐκλείψουν ἀπό τό πρόσωπον τῆς γῆς; τί γελᾶς; ἀμφιβάλλεις φαίνεται περί αὐτῶν τῶν προφητειῶν. Ἴσως ἤθελον τάς πιστεύσει, τόν λέγω, ἐάν ἦτον ἀρχαιότεραι τῆς Θεοφανείας· ἀλλ' ἠξεύρεις πῶς ὀνομάζομεν τούς μετά Χριστόν Προφήτας; Ἐξ ἐναντίας φοβοῦμαι μήπως ὑπό τό πρόσχημα τῆς θρησκευτικῆς ἑνώσεως καί τῆς κτηματικῆς ἰσονομίας ὑποκρύπτεται Ἰησουϊτικόν σχέδιον, σκοπόν ἔχον νά διαλύσῃ τούς δεσμούς τῶν κοινωνιῶν, καί νά φέρῃ γενικήν ἀνατροπήν λαῶν καί θρόνων. Πρόσεξε, μέ λέγει, μή σέ ἀκούσουν οἱ χρησμολόγοι καί οἱ σαραντισταί· διότι δέν ἠξεύρω τί ἠμπορεῖς νά πάθῃς.

Ἄς ἀφίσωμεν αὐτήν τήν ὁμιλίαν διότι ἕως τούς 40 ἔχομεν ἀκόμη τέσσαρα ἔτη. Εἰπέ με, τί σκοπεύεις νά κάμῃς εἰς τήν Ἑλλάδα; Ν' ἀγοράσω, τόν λέγω, ὑποστατικόν, διά νά διασώσω τό ἀργύριόν μου, καί νά ζήσω συγχρόνως μακράν τῆς τύρβης τῶν πόλεων, ἀσχολούμενος εἰς τάς τερπνάς ἐργασίας τῆς γεωργικῆς, καί γευόμενος τάς ἀθώας ἡδονάς τοῦ ἀγροτικοῦ βίου. Θαυμάσια, μ' ἀποκρίνεται, ἰδέα! Εἴθε νά ἐδυνάμην νά μιμηθῶ τό παράδειγμά σου! Ἀλλ' εἶμαι ἐνδεής, καί σέ βεβαιῶ ὅτι μετανοῶ σχεδόν διά τήν τιμιότητά μου· διότι χειρότερα βεβαίως δέν ἤθελα πάθει. Δέν ἔχεις, τόν λέγω, τό συνειδός σου τουλάχιστον ἥσυχον; Ναί, μ' ἀποκρίνεται· ἄλλα ποῖος μέ γνωρίζει δι' αὐτό χάριν; Ποῖος μέ βοηθεῖ; Ὅσα ἔχει, τόν λέγω, ὁ φίλος σου Φαβίνης, ἠμπορεῖς νά τά θεωρήσῃς τοὐντεῦθεν καί ὡς ἐδικά σου· ἄλλοτε εἰς Πρίγγιπον καί σύ μ' ἐβοήθησες.

Μίαν ἑσπέραν μ' ἐπαρουσίασεν ὁ Στέφανος ἕνα τῶν υἱῶν του, ὅστις ἦτον ἀξιωματικός τοῦ στρατοῦ. Τόν ἠρώτησα πόσον καιρόν ὑπηρετεῖ, καί τί βαθμόν ἔχει. Ἕξ χρόνους, μέ λέγει, καί εἶμαι ἀνθυπολοχαγός, ἐνῶ πολλοί Βαυαροί, οἱ ὁποῖοι ἦλθον δεκανεῖς πρό δύο ἤ τριῶν ἐτῶν, εἶναι σήμερον ὑπολοχαγοί καί λοχαγοί. Καί διά τί, τόν λέγω, αὐτή ἡ προτίμησις εἰς τούς ξένους, καί ἡ ἀδικία εἰς τούς Ἕλληνας, οἱ ὁποῖοι ἠγωνίσθησαν, καί ἔχουν τόσα δικαιώματα; Μόνον αὐταί αἱ ἀδικίαι γίνονται; μ' ἀποκρίνεται. Εἰς ὅλους τούς κλάδους τῆς ὑπηρεσίας προτιμοῦνται οἱ ξένοι μέ βλάβην τῶν Ἑλλήνων. Καθημέραν παραχωροῦνται εἰς αὐτούς χρήματα, γαῖαι καί ἄλλα βοηθήματα, ἐνῶ εἰς τούς Ἕλληνας, καί αὐτούς τούς ἄνδρας τοῦ ἀγῶνος, εἴμεθα τόσον φειδωλοί. Ἅμα ἐκβιβασθῇ ἀπό τό πλοῖον εἷς ξένος, τόν θεωροῦν ὡς οὐρανόθεν ἀπεσταλμένον πανεπιστήμονα, τόν ὑποδέχονται μέ ἀγκάλας ἀνοικτάς, τόν ὑπουργηματίζουν παραχρῆμα, καί τόν βοηθοῦν. Οἱ ἐπιστήμονες δέ αὐτοί συνήθως ὁποῖοι εἶναι; λογιωτατίσκοι, ἐνίοτε δέ ἁπλοῖ κηπουροί, ἤ τεχνῖται ἐκ τῶν ὑποδεεστέρων τῆς Εὐρώπης, μέχρι τῶν καπνοδοχοκαθαριστῶν. Ἦλθον μέν τινες ἀληθεῖς ἐπιστήμονες εἰς τήν Ἑλλάδα· ἀλλά πόσον ὀλίγοι εἶναι οὗτοι, ὡς πρός τό σμῆνος τῶν κηφήνων καί τῶν τυχοδιωκτῶν. Καί τάς γνωρίζει, λέγω, αὐτάς τάς ἀδικίας ὁ Βασιλεύς; Δέν τό πιστεύω, μ' ἀποκρίνεται ὁ Στέφανος· διότι τόν παραμορφώνουν τήν ἀλήθειαν οἱ Ἀνακτόβουλοι, καί τινες τῶν Ὑπουργῶν του. Θά ἔλθῃ ὅμως μία ἡμέρα, καθ' ἥν ὁ Βασιλεύς θά πληροφορηθῇ, ὅτι τινές ξένοι καί ἐντόπιοι, οἱ ὁποῖοι, διά τῆς κολακίας καί ὑπουλότητος, κατώρθωσαν κατά καιρούς νά κερδίσουν τήν ἐμπιστοσύνην του, ὅλοι αὐτοί, ὄχι μόνον κατασταίνουν τήν ἀνυπεύθυνον ἀνωτάτην ἀρχήν ὄργανον τῶν κερδοσκοπιῶν, τῶν ἀδικιῶν, καί τῶν διεκδικήσεών των, ἀλλά καί ὑποσκάπτουν ἴσως τά θεμέλια τοῦ θρόνου.

Ἐνῶ ὡμιλοῦσαμεν, παρουσιάζεται μονόχειρ παλαιός στρατιωτικός, ὅστις μέ παρεκάλεσε νά τόν δανείσω 100 δραχμᾶς, διότι στερεῖται, μέ εἶπε, τοῦ ἐπιουσίου ἄρτου. Πῶς; τόν ἐρωτῶ· σύ φαίνεται, ἠγωνίσθης, δέν ἔχεις σύνταξιν; Ἔχω, μ' ἀποκρίνεται, μά δέ μοῦ ἀρκεῖ οὔτε γιά καπνό. Μοῦ ἀποσχέθηκαν πώς θά μοῦ δώκουν κάτι περισσότερο, μά δέ ξέρω πότε θά γίνῃ. Ἔχω ἕνα χρόνο πού κάθουμαι στήν Ἀθήνα, γιά ταύτην τήν ὀλπίδα, καί ὅλο μέ στέλνουν ἀπ' τό σήμερα στό αὔριο, καί ἀπ' τόν Ἄννα στόν Καϊάφα. Τόν ἐλυπήθην, καί τόν ἔδωκα τάς 100 δραχμάς. Μολονοπού δέν ἠθέλησα νά λάβω ὁμολογίαν, αὐτός ἐπέμενε, καί ἔγραψε τήν ἀκόλουθον Λακωνικήν ἀπόδειξιν. «Χρεωστῶ 100 δραχμές τοῦ Κύρ Φαβίνη, καί νά εἶμαι ἄτιμος ἄνθρωπος ἄν δέν τές πληρώσω ὅταν αὐγατίσῃ ὁ μισθός μου». Τόν ἠρώτησα μετά ταῦτα ἐάν εὑρέθη εἰς πολλάς μάχας. Σέ εἴκοσι, μ' ἀπεκρίθη, ὅπου πῆρα 15 πληγές, καί ἔχασα τό δεξί μου χέρι. Μωρέ, πῶς πολεμάγαμε τότες γιά τήν πατρίδα, καί γιά τήν ἐλευθερία! Τώρα ἦλθαν οἱ ξένοι καί ηὗραν χαζίρι τόν σοφρά, καί τρῶν τό φαγάκι μας, καί δέν μᾶς δίδουνε μήτε κόκκαλα νά γλύψουμε. Ξεύρετε τί μοῦ 'πε προχθές ἕνας πού 'ναι κοντά στόν Βασιλιά; Τί δικαιώματα, καί δικαιώματα σκούζετε; ἄν πολεμήσατε, ἐκάματε τό χρέος σας, καθώς ὅλοι οἱ Ἕλληνες. Ἄν ἡ Κυβέρνησις σᾶς δίδῃ σύνταξι καί βαθμό, τό κάμνει ἀπό καλοσύνη της, καί ὄχι ἀπό χρέος. Μωρέ, τόν λέγω, σκυλοβαρβαρέζε, τί μέ κρένεις; Δέν ἔχει χρέος ἡ Κυβέρνησις νά ἀνταμείψῃ, ὅσους θυσιασθήκανε; Καί ποιούς ἄλλους πρέπει νά κυττάξῃ; Ἐσᾶς τούς ξένους, πού ἤλθατε νά μᾶς πουλήσετε γνῶσι, καί δέν ξέρετε νά μοιράσετε δύο γαδάρων ἄχυρα; Ἐσμούλιαξε τό ψαλιδοκέρι, τό 'φαγε, κι ἔκατζε κάτω. Ἐμάθατε δά πώς οἱ ληστάδες πιάκανε πάλε στά σύνορα καμπόσους ἀπό τούτους; καί τό χάζι εἶναι, πού δέν θά τούς πουλήσουν τόσο φτηνά, καθώς οἱ Μανιάτες. Μέ 5 καί 10 δραχμάδες, δέν θά φχαριστηθοῦν. Μόνο στίς πολιτεῖες δείχνουνε τή λεβεντιά τους· ἡ μυρωδιά τοῦ μπαρουτιοῦ τούς φέρν' ἀντράλα, καί πέφτουν κάτου σάν τίς μυίγες. Μά τό ψωμί! δέ ξέρω γιατί τούς ἔχουμε; τούς πληρόνουμε λουφέδες χονδρούς, καί ταΐνια ταϊνάτια. Σάν πεθαίνουν πάλ' ἀπ' τά πολλά ἀγκούρια πού τρῶν τό καλοκαίρι, καί τό πολύ ρακί πού πίνουνε τόν χειμῶνα, δίνουμε σιτηρέσια στές γυναῖκες τους· σάν τούς πιάνουν σκλάβους, δίδουμε δραχμές νά τούς ξελεφτερώσωμε· μᾶς ἁρπάζουν τούς βαθμούς μας, τούς σταυρούς μας, τ' ἀσπρουλάκια μας ζωντανοί καί πεθαμένοι, κι ὕστερ' ἀπ' ὅλα μᾶς φωνάζουν, ὄξω κλέφτες ὄξω! Ἦλθαν μά τήν ἀλήθεια οἱ κλέφτες νά διώξουν τούς νοικοκυρούς. Ἔτζι μόρχεται γενάτι καμμιά φορά πού τούς ἀκούω, νά τραβίξω τήν πάλα μου, καί νά τούς κουτζοκεφαλιάσω. Τί νά σέ κάμω πού κρατῶ τό χατήρι τοῦ Βασιλιά, ἄς μήν εἶμαι καί τόσο φχαριστημένος ἀπ' τόν βαθμό καί τόν μισθό μου. Δέν σᾶς λέγω δά γιά τόν σταυρό μου, πού μ' ἔδωκαν οἱ Ὑπουργοί του, ἴσια μένα, κ' ἴσια τούς ψυχογυιούς μου, κι ἄλλους καμπόσους, πού μέ παρακαλέσανε νά τούς δώκω ἀποδειχτικά, χωρίς νά διοῦνε Τούρκου μάτια· ἄς εἶναι, ἐγώ τόν Βασιλιά τόν ἀγαπῶ σάν πατέρα μου, καί τόν πονῶ σάν ἀδελφό μου. Νά, νά μέ πῇ, πέσε Καπετάν Γιάννη, γιά χατῆρι μου στή φωτιά· μά τήν ἀδελφοσύνη μας, πέφτω καί καίγομαι. Καί δέν εἶμαι μοναχός ἐγώ· οἱ περισσότεροι ὁπλαρχηγοί μας εἶναι μέ τή γνώμη μου. Γιατί, θέλουμε νά 'χουμε ἕνα πρῶτο, τρανώτερο ἀπ' ὅλους μας, καί τόν πρῶτο μας ἐμεῖς, τό 'χουμε ζακόνι νά τόν τηράγωμε σάν πατέρα μας, νά γενούμαστε κουρπάνι γι' αὐτόν, καί νά τόν ἀπακούουμε σ' ὅλα· φτάνει νά 'ναι δίκαιος, καί νά θέλῃ τό καλό τῆς πατρίδος. Αὐτός ὁ ζάβαλης εἶναι καλός, μά δέν τόν ἀφίνουν οἱ τριγυρινοί του· ἄλλος τόν δείχνει τό ἄσπρο μαῦρο, ἄλλος τό μαῦρο ἄσπρο, ἄλλος τόν τρομάζει, ἄλλος τόν ἀποκοιμίζει, καί τόν φέρνουν κάποτε σέ ἀπολπισία. Ἐγώ νά 'μουνε στόν τόπο του, ἤθελα πρῶτα νά στείλω στόν κόρακα ὅλους τους ξένους, ὕστερα νά φωνάξω πέντε ἕξ ἀπ' τούς δικούς μας τούς γραμματισμένους, καί νά τούς πῶ. Σᾶς κάμνω μηνίστρους μου· μά, ἀνοῖξτε τά μάτια σας, νά μέ λέτε τήν ἀλήθεια, καί νά κοιτάζετε τό καλό τοῦ λαγοῦ μου· γιατί, ἄν σᾶς πιάσω στά πράσα, σᾶς κρεμνῶ ὅλους, μά τή ζωή τῆς Βασίλισσας, ἤ σᾶς πνίγω σάν τά σκυλιά, μακάρι ἄς εἶστε καί Ἐγγλέζοι, καί Φραντζέζοι, καί Ροῦσσοι, καί διάβολοι. Μά δέ μέ λέτε, βρέ ἀδέλφια, ὡς πότε θά προσκυνοῦμε καί θά κολακεύουμε τόν ἕνα καί τόν ἄλλο; Ἐμεῖς λυώσαμε γι' αὐτήν τήν καψοπατρίδα, καί τώρα πόχουμε δική μας Κυβέρνησι, τί τούς ἀνακατόνουμε τούς ξένους στό σπίτι μας; Καί γιατί πάλαι νά τρωγώμαστε σάν τά προγόνια, καί νά μαλόνουμε γιά πράγματα πού δέν εἶναι. Μήδε Καποδίστριας ζῇ, μήτε σύνταγμα ἔχουμε τώρα· τί θά πεῖ τό λοιπό Νάπας καί Συνταγματικός, καί πῶς τούς λέτε κείνους τούς ἄλλους. - Ποίους, τούς συγχωνευτάς; - Ναί, συχώνεψι μέ συμπάθιο, καί συμμορία καί συναπισμός, καθώς τό 'βγαλαν τώρα. Μόνοια, Μόνοια βρ' ἀδέλφια, γιά νά γλυτώσουμε ἀπ' τούς Βαρβαρέζους, καί γιά νά μή μᾶς φᾶν οἱ ξένοι ὡς τά ὕστερα.