ΕΞ ΑΘΗΝΩΝ ΕΙΣ ΜΑΣΣΑΛΙΑΝ

Φίλη Ἑλένη,

ΖΗΤΕΙΣ νά σοι ἀνακοινώσω τὰς ἐντυπώσεις, τὰς ὁποίας ἡ ἐπιστολή σου μοὶ ἐπροξένησε, καὶ δυσαρεστεῖσαι ἐναντίον μου, διότι δὲν συμμερίζομαι καὶ ἐγὼ τὰς περὶ γυναικὸς ἰδέας σου· ἀληθῶς βλέπω, ὅτι, ἀφ' ὅτου ἀπῆλθες μακρὰν τῆς πατρίδος, ἀφ' ὅτου κατὰ τὴν ἔκφρασιν τοῦ ποιητοῦ −«πολλῶν ἀνθρώπων εἶδες ἄστεα καὶ νόον ἔγνως» − βλέπω, φίλη μου, ὅτι αἱ νεώτεραι περὶ ἀνεξαρτησίας τῆς γυναικὸς θεωρίαι ἤρχισαν νὰ ἐξασκῶσι σπουδαίαν ἐπιρροὴν ἐπὶ τῶν σκέψεών σου. Τὸ κατ' ἐμέ, ὥς σοι εἶπον καὶ ἄλλοτε, τὸ κατ' ἰδέαν αὐτὸ τῆς Bas bleu, τὸ ὁποῖον διὰ τόσον ζωηρῶν χρωμάτων προσπαθεῖς νά μοι παραστήσῃς, δέν μοι φαίνεται ποσῶς, ὅτι εἶναι τὸ ὕψιστον τῆς γυναικείας τελειότητος σημεῖον, πρὸ πάντων δι' ἡμᾶς τὰς Ἑλληνίδας· ἀλλ' ἐπειδὴ ἐπιμένεις καὶ καλὰ νά σοι εἴπω τὸ διατί, ἰδοὺ ἄκουσον τί φρονῶ.

Βεβαίως τέρπομαι καὶ ἐγὼ εἰς τὴν ποίησιν, ἥτις ἐξευγενίζει τὸν νοῦν καὶ ὑψώνει αὐτὸν πρὸς τὴν ἀντίληψιν τῆς ἁρμονίας καὶ τοῦ κάλλους, καταλαμβάνομαι ἐπίσης ὑπὸ συγκινήσεως, ὁσάκις ἀτενίσω πρὸς τὴν ἄπειρον ποικιλίαν τῶν ὀργανικῶν σχημάτων, τὰ ὁποῖα σύνδεσμός τις μυστηριώδης συνέχων πρὸς ἄλληλα ἀποτελεῖ δι' αὐτῶν τὴν κλίμακα τῶν ὄντων. Ναί· ἡ σπουδὴ τῆς Φυσικῆς ἱστορίας καὶ ἐν γένει τῶν φυσικῶν μαθημάτων μὲ γοητεύει πάντοτε, μὲ παρασύρει, ἀφαιρεῖ ἀπὸ τῆς ψυχῆς μου τὸν ἐπισκιάζοντα αὐτὴν πέπλον καὶ τῇ διανοίγει τὸ μέγα βιβλίον τῆς φύσεως τοῦ ὁποίου ἑκάστη λέξις ἀποκαλύπτει τὴν σοφίαν τοῦ Δημιουργοῦ· εἶμαι λοιπόν, ὡς βλέπεις, πληρέστατα σύμφωνος μετὰ σοῦ, ὅτι αἱ σπουδαὶ αὖται μᾶς εἶναι ἀναγκαῖαι, διότι ὑψοῦσι τὸν νοῦν μας ὑπεράνω τῆς ματαιότητος καὶ τῶν μικρολόγων ἀσχολιῶν τοῦ καθημερινοῦ μας βίου. Δι' αὐτῶν ἐννοοῦμεν καλλίτερον τὸν προορισμόν μας, ἐννοοῦμεν ἐπίσης, ὅτι ὁ οὐράνιος ἡμῶν πατὴρ θέσας τὸν ἄνθωπον ἐπὶ τῆς γῆς ἔπλασεν αὐτὸν ἄγγελον δυνάμενον ἀπὸ τῆς ὕλης νὰ φέρῃ τὴν πτῆσίν του πρὸς τὰς χώρας τοῦ φωτὸς καὶ τῶν πνευμάτων!

Πῶς σοι εἶναι λοιπὸν δυνατὸν νὰ ὑποθέσῃς, ὅτι εἶμαι τυφλή, ὅτι εἶμαι ἀναίσθητος καὶ εὐχαριστοῦμαι καὶ ἐγὼ εἰς τὰς ἰδέας τῶν ὀπισθοδρομικῶν ἐκείνων, οἵτινες θεωροῦσιν ἡμᾶς διανοητικῶς κατωτέρας τοῦ ἀνδρός! Ὄχι βεβαίως, φίλη μου, οὐδέποτε… Ἀκαταμάχητος τις συναίσθησις, ἐνδόμυχος φωνή μοι λέγει, ὅτι ἡ γνῶσις τῆς ἀληθείας εἶναι ἐπίσης προσφιλής, ἐπίσης ἐφικτὴ εἰς ἡμᾶς, ὅπως καὶ εἰς ἐκείνους· δὲν μειονεκτοῦμεν αὐτῶν, ἀλλὰ μήπως ἕπεται ἐκ τούτου, ὅτι δυνάμεθα καὶ ἡμεῖς ὅπως ἐκεῖνοι νὰ ἐπιδοθῶμεν εἰς οἱονδήποτε στάδιον αἱ κλίσεις μας μᾶς προτρέπουσιν; Ἐδῶ νομίζω, ὅτι διαφωνοῦμεν ἐντελῶς· εἰπέ μοι τί θέλει συμβῆ, ἂν ἑκάστη εὐπαίδευτος ἢ εὐφυὴς γυνὴ ἀδιαφορήσῃ φιλαύτως πρὸς τὸν οἶκον διὰ νὰ ἀφιερωθῇ ἐξ ὁλοκλήρου εἰς τὴν ἐπιστήμην ἢ εἰς τὴν τέχνην; Ὤ πόσον μελαγχολικὴ καὶ ἔρημος θὰ εἶναι ἡ οἰκογενειακὴ ἑστία ἄνευ ἐκείνης, ἥτις ζωογονεῖ αὐτὴν ἀδιακόπως διὰ τῆς παρουσίας της! Ἀλλὰ καὶ ἡ πατρὶς τί θὰ γείνῃ τότε, ἂν ἐγκαταλείψῃ τὴν θέσιν της αὐτὴν ἡ μήτηρ, ἡ μήτηρ ἥτις μόνη δύναται νὰ διαπλάττῃ χρηστοὺς καὶ ἐναρέτους πολίτας; Μήπως ἡ ἐπὶ τοῦ κόσμου ἐπαγρυπνοῦσα Πρόνοια δὲν ἐπροίκισεν αὐτὴν ὑπὲρ πᾶν ἄλλο διὰ τῆς ἀφοσιώσεως καὶ τῆς αὐταπαρνήσεως; Βεβαίως εἶνε ὡραία ἡ δόξα καὶ ἕλκει πρὸς ἑαυτὴν τοὺς ὀργῶντας πρὸς τὴν μάθησιν, ἀλλ' εἶναι ὡραία ἐπίσης καὶ μεγάλη ἡ ἀποστολὴ τῆς γυναικός! Ὥστε ἂν πρόκειται χάριν ἁπλῆς δόξῃς νὰ κλείσῃ ἡ γυνὴ τὴν καρδίαν της εἰς ὅλα τὰ λεπτὰ καὶ εὐγενῆ αἰσθήματα, ἅτινα τόσον ἁρμόζουσιν εἰς αὐτήν, τότε μοι φαίνεται, ὅτι δὲν πρέπει ποσῶς νὰ διστάσῃ· ἐκτὸς ἂν εἶνε ἔκτακτός τις μεγαλοφυΐα, ἀλλ', ὁμολόγησέ το, αἱ μεγαλοφυΐαι αὖται εἶνε πάντοτε τόσον σπάνιαι, ὥστε δι' αὐτὸ τοῦτο ἀποτελοῦσιν ἐξαίρεσιν· ἂς ἐπιβάλλῃ σιγὴν εἰς ὅλους τοὺς πόθους της, ὅσοι δύνανται ν' ἀπομακρύνωσιν αὐτὴν τοῦ ἱεροῦ προορισμοῦ της, καὶ τότε καὶ ἡ ἐλαχίστη φροντὶς καὶ ἡ ἐλαχίστη ἐνασχόλησις, ἡ ἀποβλέπουσα τὸ μικρὸν αὐτῆς βασίλειον, ἀντὶ νὰ φαίνηται αὐτῇ σμικρὰ καὶ ταπεινὴ συγκρινομένη πρὸς τὰς ἀσχολίας τοῦ ἀνδρός, ἀπ' ἐναντίας θ' ἀποβῇ μεγάλη καὶ σοβαρά.

Ἐπιμένεις πάντοτε εἰς τὴν πεποίθησίν σου, ὅτι ἡ εὐπαίδευτος γυνὴ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ εἶναι καὶ καλὴ οἰκοδέσποινα, ἀλλ' ἴσως δὲν θεωρεῖς τὸ ζήτημα ὑπὸ τὴν σοβαρὰν αὐτοῦ ἔποψιν· δὲν ἔχω τὴν σχολαστικότητα νὰ φρονῶ, ὅτι ἡ γυνὴ, ἂν δὲν ἠξεύρῃ γράμματα, δὲν ἀξίζει τίποτε ὡς οἰκοδέσποινα, ὄχι· γυναῖκες ἀπαίδευτοι ὑπῆρξαν θησαυρὸς καὶ στήριγμα πολύτιμον εἰς τὴν οἰκογένειάν των, διότι εἶχον καρδίαν, καὶ ἡ καρδία δι' ἡμᾶς εἶναι πάντοτε ὁδηγὸς ἀσφαλής. Ἂς ἐπιβάλλεται ὁ ἀνὴρ διὰ τῆς ἰσχύος, δὲν νικῶμεν ἡμεῖς διὰ τῆς καρδίας; Σοὶ φαίνεται σμικρὸν τοῦτο; Διὰ τῆς καρδίας μεταβάλλομεν τὴν σφοδρότητα τῶν παθῶν εἰς διαρκὲς αἴσθημα ἐκτιμήσεως καὶ ἀφοσιώσεως, διὰ τῆς καρδίας παιδαγωγοῦμεν, διὰ τῆς καρδίας βασιλεύομεν. Ἡ εὐπαίδευτος λοιπὸν γυνὴ δύναται νὰ ἀποβῇ ὁ τύπος τῆς οἰκοδεσποίνης, ἂν συναισθάνηται πραγματικῶς τὴν ἰσχύν της καὶ τρέψῃ ὅλας αὑτῆς τὰς γνώσεις, ὅλην αὑτῆς τὴν καλλαισθησίαν πρὸς ἐπέκτασιν τῆς μιᾶς καὶ μόνης αὐτῆς ἐπιστήμης· καὶ τότε ἐργάτης μετριόφρων, ἀλλ' ἀκάματος θέλει συντελέσει εἰς τὴν ἀναγέννησιν τῆς πατρίδος της, διαπλάττουσα ἀποτελεσματικώτερον τὸν οἶκον, τὸ θεμέλιον αὐτὸ πάσης ἀληθῶς πεπολιτισμένης κοινωνίας!

Διατί λοιπὸν τὰ ξένα μόνον ζηλεύουσα θέλεις ἀβασανίστως νὰ ἀσπασθῶμεν καὶ ἡμεῖς τὰς περὶ ἐλευθεριῶν τῆς γυναικὸς ἰδέας, ἀφοῦ ἄλλαι ἀνάγκαι μᾶς προσκαλοῦσιν εἰς καθήκοντα πολὺ σοβαρώτερα; Διατὶ νὰ ἐποφθαλμιῶμεν εἰς τὰ προνόμια, ὅσα αἱ γυναῖκες τῶν γηραιῶν ἐθνῶν τῆς Δύσεως διαμφισβητοῦσι πρὸς τοὺς ἄνδρας, ἀφοῦ ῥέει εἰς τὰς φλέβας μας τὸ αἷμα τῶν μητέρων, αἵτινες ἀνέθρεψαν τοὺς ἥρωας, δι' οὕς ἡ νεωτέρα Ἑλλὰς σεμνύνεται σήμερον;

Ναί, φίλη μου, εἴμεθα Ἑλληνίδες καὶ ἡ πατρίς μας διέρχεται κρίσιμον καὶ δυσκολωτάτην περίοδον· ἰδὲ ὁπόσα βλέμματα λαθραῖα, ὁπόσα βλέμματα ἄπληστα εἶναι ἐστραμμένα ἐπ' αὐτῆς· ὁ ὁρίζων πέριξ ἡμῶν εἶναι σκοτεινὸς καὶ ἡ θύελλα μᾶς ἐπαπειλεῖ μακρόθεν, ἀλλ' εἴθε διὰ μέσου τῆς ὁμίχλης καὶ τοῦ καπνοῦ ν' ἀναφανῇ ποτε ἡ Ἑλληνὶς ἴση πρὸς τὰς γυναῖκας τῶν συμπαγῶν καὶ εὐδαιμονούντων ἐθνῶν τῆς Εὐρώπης, καὶ τότε ἂς ἀνέλθῃ καὶ αὐτὴ εἰς οἱανδήποτε ἔνδοξον καὶ περιφανῆ θέσιν ἡ ἱκανότης της ἀναβιβάσῃ αὐτήν!

Ἰδού, φίλη μου, ποῖαι εἶναι αἱ σκέψεις μου ἐπὶ τοῦ ζητήματος τούτου, ποῖοι νομίζω, ὅτι πρέπει νὰ εἶναι οἱ πόθοι πάσης Ἑλληνίδος· δὲν γνωρίζω ἂν ἠδυνήθην νὰ μεταβάλω κατά τι τὰ φρονήματά σου, ἀλλὰ σὲ ἀφίνω ἐνταῦθα καὶ ἴσως προϊόντος τοῦ χρόνου, ὅταν διὰ τῆς ἡλικίας γείνωμεν ἐμβριθέστεραι, ἐπανέλθωμεν σοβαρώτερον ἐπὶ τοῦ ζητήματος τούτου.

Μετ' ὀλίγον θέλω μεταβῆ εἰς Φάληρον χάριν τῶν λουτρῶν· ἐκεῖ ἐνθυμοῦμαι πάντοτε τοὺς περιπάτους, οὕς ἐκάμαμεν ὁμοῦ εἰς τὰ πέριξ πρὸ ὀλίγων μηνῶν· ἐνθυμοῦμαι ἐπίσης, ὅτι ἡ δροσερὰ ἐκείνη ἀκτὴ μὲ τὸν μαγευτικὸν αὐτῆς ὁρίζοντα ἦτο τὸ μόνον μέρος εἰς τὸ ὁποῖον δὲν παρεπονεῖσο, διότι ἦσο ἠναγκασμένη ἐπὶ ὀλόκληρον ἔτος νὰ μένῃς εἰς Ἀθήνας καὶ νὰ στερῆσαι τῶν τέρψεων καὶ τοῦ ἀνέτου βίου τῶν μεγαλοπόλεων τῆς Εὐρώπης· ἐκεῖ ἴσως ἡ γλυκεῖα αὔρα τοῦ Ἁλιπέδου μαντεύσῃ τὰς μυστικὰς εὐχάς, ἃς ὁ ἀσθενὴς κάλαμός μου ἀδυνατεῖ νά σοι ἐκφράσῃ, καὶ ὑπεράνω τοῦ πελάγους, τὸ ὁποῖον μᾶς διαχωρίζει, φέρῃ ἐν ἀκαρεῖ τὴν ἐλαφρὰν αὐτῆς πτῆσιν μέχρι τῶν ἀκτῶν τῆς Μασσαλίας, καὶ ἐνῷ σὺ εἰς τὸν ὡραῖον περίπατον τῆς Corniche ἐπαναπαύεις τὸ βλέμμα σου ἐπὶ τοῦ γλαυκοῦ πόντου καὶ παραδίδεσαι εἰς τὰς περὶ ἀνεξαρτησίας τῆς γυναικὸς ὀνειροπολήσεις σου, ἴσως ἔλθῃ πλησίον σου καὶ ἐνῷ θωπεύει τὴν παρειάν σου διὰ τῶν ἐλαφρῶν της πτερύγων, σοὶ ψιθυρίσῃ συγχρόνως εἰς τὸ οὖς ἐν τῇ μελῳδικῇ αὐτῆς γλώσσῃ:

«− Φίλη, ἐνθυμοῦ, ὅτι εἶσαι Ἑλληνίς!» −