Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 6: Σακελλαρόπουλος, Π. 1998. Σχέσεις μητέρας-παιδιού τον πρώτο χρόνο της ζωής. Αθήνα: Παπαζήσης, σελ. 114-115,© Παπαζήσης.

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ J. LACAN

Το έργο του J. Lacan χαρακτηρίζεται κυρίως από δύο στοιχεία: την "επιστροφή στο Freud" με την έννοια μιας νέας προσέγγισης στο διάβασμα των φροϋδικών κειμένων και την εκ νέου διατύπωση ορισμένων ψυχαναλυτικών εννοιών υπό το φως στοιχείων προερχόμενων από την ανθρωπολογία, τη γλωσσολογία και τον στρουκτουραλισμό.

Ένα μεγάλο μέρος από το έργο του J. Lacan είναι αφιερωμένο στην ανάπτυξη του παιδιού και στο σχηματισμό του Εγώ […]. Το άτομο, σύμφωνα με τον J. Lacan, δομείται ως υποκείμενο από τη συμβολική τάξηστην οποία ενσωματώνεται. Οι κοινωνικοί-πολιτιστικοί και οι γλωσσικοί συμβολισμοί επιβάλλονται και πλάθουν το παιδί σύμφωνα με τις δομές τους.

Η πορεία που ακολουθεί το παιδί για να φτάσει στη συμβολική τάξη δομείται από τρεις έννοιες οι οποίες είναι η ανάγκη, η επιθυμία και το αίτημα. Η ανάγκη είναι ένα οργανικό σωματικό στοιχείο που διαφοροποιείται από τη φροϋδική ενόρμηση, γιατί δεν έχει καμία επιθετική ή ερωτική διάσταση. Η επιθυμία είναι η κατάληξη της ενόρμησης, όταν αυτή αλλοτριώνεται από ένα σημαίνον. Ο Lacan βασίστηκε πολύ στην αντίθεση ανάμεσα στο σημαίνονκαι στο σημαινόμενο, έννοιες που έχει δανειστεί από τη γλωσσολογία. Το αίτημα συνδέει την επιθυμία με τον λόγο προδίδοντας μ' αυτό τον τρόπο το πραγματικό της περιεχόμενο. Το αίτημα κατ' ανάγκη απευθύνεται στον άλλο, αλλά το υποκείμενο δεν μπορεί με αυτό τον τρόπο να μεταδώσει την αλήθεια για τον εαυτό του. Αλήθεια, την οποία το υποκείμενο, προδομένο από το λόγο, θα ψάξει μέσα από τις διαδοχικές ταυτίσεις με τους άλλους.

"Το στάδιο του καθρέπτη" αποτελεί, σύμφωνα με τον J. Lacan, μια καθοριστική φάση της σύστασης του ανθρώπινου όντος. Η φάση αυτή εκτείνεται κατά την ηλικία των 6-18 μηνών. Το παιδί, ενώ βρίσκεται ακόμα σε μια κατάσταση αδυναμίας και ανικανότητας κινητικού συντονισμού, "προβλέπει" με τη φαντασία του τον έλεγχο της σωματικής του ενότητας. Αυτό συμβαίνει μέσω της ταύτισης με την εικόνα του ομοίου του ως μια ολική μορφή.

Το στάδιο του καθρέπτη διαιρείται σε τρεις κυρίως φάσεις:
Στην αρχή, το παιδί αντιλαμβάνεται την αντανάκλαση του στον καθρέπτη ως ένα ον πραγματικό με σάρκα και οστά και προσπαθεί να το πιάσει ή να το πλησιάσει. Σε ένα δεύτερο χρόνο, καταλαβαίνει ότι η αντανάκλασή του δεν είναι παρά μια εικόνα και όχι ένα πραγματικό ον, αλλά δεν την αναγνωρίζει ως δική του. Τώρα δεν προσπαθεί πλέον να πιάσει ή να αλλάξει την αντανάκλασή, έχοντας καταλάβει το εικονικό του χώρου πίσω από τον καθρέπτη. Τελικά σ' ένα τρίτο χρόνο, το παιδί καταλαβαίνει ότι αυτή η εικόνα είναι η εικόνα που το αναπαριστά και αυτή η κατανόηση επεκτείνεται και για άλλες εικόνες, όπως εκείνες της μητέρας του.

Μέσα από αυτή τη διαλεκτική του είμαι και του φαίνομαι γίνεται η κατάκτηση της ταυτότητας του υποκειμένου από την αντίληψη της συνολικής εικόνας του σώματος. Αυτή η διαδικασία οδηγεί στη σύζευξη με τους τρεις μεγάλους τομείς του ανθρώπινου ψυχισμού:το Πραγματικό, το Φαντασιωσικό και το Συμβολικό.

Στους τρεις χρόνους που περιγράφηκαν, ο πρώτος είναι εκείνος της Πραγματικότητας (εικόνα βιωμένη σαν ένα πραγματικό ον), ο δεύτερος είναι εκείνος του Φαντασιωσικού (εικόνα νοερή) και ο τρίτος εκείνος του Συμβολικού (εικόνα αντιληπτή σαν αναπαράσταση του εαυτού).

Το έργο του J. Lacan επεκτείνεται σε πολλούς άλλους τομείς και αγγίζει σημαντικά θέματα, όπως τις ταυτίσεις, τον ρόλο του οιδιπόδειου για την πρόσβαση στο συμβολικό επίπεδο, τη δομή του ασυνείδητου, την αρχική απώθηση και τη δομική μεταφορά. Περιοριστήκαμε εδώ στην ανάπτυξη ορισμένων σημείων που αγγίζουν άμεσα το θέμα της εξέλιξης του παιδιού και της δημιουργίας του Εγώ.