α. Παρουσίαση

Η συγκεκριμένη "διδακτική δοκιμή" αναφέρεται στις ποικίλες έρευνες, που είναι διάσπαρτες στις ενότητες του βιβλίου της Α' Λυκείου "Έκφραση-Έκθεση" και στον τρόπο διεξαγωγής τους. Οι έρευνες, που αποτελούν μια μορφή ομαδικών ασκήσεων, ενθαρρύνουν ιδιαίτερα την κριτική στάση και την ερευνητική διάθεση των μαθητών, γι αυτό και θεωρήθηκε σκόπιμη η ένταξή τους στο διδακτικό υλικό των βιβλίων γλωσσικής διδασκαλίας στο Λύκειο. Εξάλλου, οι ασκήσεις αυτές συνδέουν το σχολείο με τη ζωή, ενώ η τάξη γίνεται ένα ζωντανό εργαστήρι, στο οποίο η γλώσσα χρησιμοποιείται δημιουργικά και μεταβάλλεται σε δράση για θέματα του κοινωνικού περίγυρου.

Εφόσον δεχόμαστε ότι η γλώσσα, σκέψη και πράξη συνδέονται με μια διαλεκτική σχέση αλληλεπίδρασης, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τις έρευνες ως γλωσσικές ασκήσεις, θεωρώντας τη γλωσσική άσκηση ταυτόχρονα άσκηση της σκέψης και άσκηση για δράση.

β. Διδακτική πρόταση

Στόχοι

• Να προσεγγίσουν οι μαθητές κριτικά και να διερευνήσουν συστηματικά ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πρόβλημα, χωρίς βέβαια να απαιτείται να καταλήγουν κάθε φορά σε ακριβή και με επιστημονικό τρόπο τεκμηριωμένα αποτελέσματα.
• Να μάθουν οι μαθητές, συγκεντρώνοντας αυθεντικό υλικό για κάποιο θέμα και σχολιάζοντάς το, να προτείνουν υπεύθυνα συγκεκριμένες λύσεις. Με τον τρόπο αυτό μαθαίνουν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και να παίρνουν ενεργητική στάση απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα, ενώ παράλληλα ασκούνται να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά το λόγο τους, για να δράσουν μέσα στον κόσμο.

Περιεχόμενο-διδακτικό υλικό

Στο βιβλίο της Α' Λυκείου "Έκφραση-Έκθεση" περιλαμβάνονται οι εξής έρευνες:

• σχετικά με το λειτουργικό αναλφαβητισμό των νέων μιας περιοχής (βλ. σ.145-146, ενότητα "ο Λόγος").
• σχετικά με τη διαφορά ή μη αντιλήψεων ανάμεσα στους εφήβους και στους ενήλικες (βλ. σ.161, ενότητα "ο Λόγος").
• σχετικά με αφηγήσεις-μαρτυρίες ηλικιωμένων ατόμων για ένα σημαντικό γεγονός που αφορά τον τόπο τους (βλ. σ.281, ενότητα "Αφήγηση").
• σχετικά με τη θέση του γέλιου στη σχολική ζωή (βλ. σ.320-321, ενότητα "Αφήγηση").

Διδακτική μεθοδολογία

Οργάνωση και διεξαγωγή της έρευνας

Επειδή για την πραγματοποίηση μιας έρευνας απαιτείται συνήθως αρκετός χρόνος, είναι απαραίτητο ο καθηγητής να ανακοινώνει στην τάξη από την αρχή της σχολικής χρονιάς τα θέματα των ερευνών που υπάρχουν στο βιβλίο και να κατανέμει έγκαιρα τις εργασίες στους μαθητές, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις τους, ώστε να επιτυγχάνονται τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα μέσα σε καθορισμένο χρόνο.

Σε περίπτωση που σε μια ενότητα υπάρχουν περισσότερες από μια έρευνες, γίνεται επιλογή, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των μαθητών. Εάν για παράδειγμα επιλεγεί από την ενότητα "Ο Λόγος" η πρώτη έρευνα που αφορά το λειτουργικό αναλφαβητισμό, θα πρέπει προηγουμένως να προϊδεαστούν οι μαθητές με τη συζήτηση ορισμένων σχετικών θεμάτων και να τους έχουν δοθεί κάποια στατιστικά στοιχεία για την ύπαρξη στην Ελλάδα ατόμων οργανικά και λειτουργικά αναλφάβητων. Στη συνέχεια καλούνται οι μαθητές να απαντήσουν σε ερωτήματα του τύπου:

• Νομίζετε ότι ο αναλφαβητισμός αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για την Ελλάδα;
• Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα αίτια και ποιες οι συνέπειες του φαινομένου για τη χώρα μας;
• Ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν για την αντιμετώπιση του προβλήματος;

Ύστερα από αυτή τη φάση της προετοιμασίας, ο καθηγητής χωρίζει τους μαθητές σε ομάδες 4-5 ατόμων που θα ερευνήσουν στην περιοχή τους (γειτονιά, συνοικισμό, χωριό κτλ.) το θέμα του λειτουργικού αναλφαβητισμού των νέων. Στόχος της έρευνας είναι να εκτιμηθεί το μέγεθος του προβλήματος στη συγκεκριμένη περιοχή, να αναλυθούν τα αίτιά του και να προταθούν λύσεις, με μια γραπτή αναφορά προς τους αρμόδιους φορείς (τοπική αυτοδιοίκηση, Ν.Ε.Λ.Ε., Υπουργείο Παιδείας και Γενικής Γραμματείας Ν. Γενιάς), για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Δίνονται κάποιες χρήσιμες πληροφορίες στους μαθητές για τον τρόπο που θα μπορέσουν να εντοπίσουν τους λειτουργικά αναλφάβητους της περιοχής τους, π.χ. να απευθυνθούν στους διευθυντές των δημοτικών σχολείων της περιοχής, ενώ παράλληλα τους δίνεται ένα ενδεικτικό ερωτηματολόγιο που θα απευθύνουν στους αναλφάβητους.

Τέλος, ο καθηγητής επισημαίνει στους μαθητές ότι οι ανακοινώσεις τους στην τάξη, σχετικά με τα πορίσματα της έρευνας θα πρέπει να έχουν το χαρακτήρα προσχεδιασμένου προφορικού λόγου.

Για την ανακοίνωση των πορισμάτων στην τάξη προτείνεται να διατίθεται μία διδακτική ώρα.

Σημασία έχει, κυρίως, κατά τη διεξαγωγή μιας έρευνας να ενεργοποιούνται όλοι οι μαθητές της κάθε ομάδας, αναλαμβάνοντας μια συγκεκριμένη εργασία, ανάλογα με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και τα ενδιαφέροντά τους.

Κλείνοντας τα σχετικά με την οργάνωση και διεξαγωγή των ερευνών στο πλαίσιο της γλωσσικής διδασκαλίας, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι θα ήταν καλό να διεκπεραιώνουν οι μαθητές δύο έως τρεις έρευνες στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς.

γ. Υποστηρικτικό υλικό για το διδάσκοντα

Βιβλιογραφία

1. Αυδή, Α. "Τύποι ασκήσεων στα βιβλία "Έκφραση - Έκθεση" του Λυκείου", Β΄ συνέδριο για τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας, εκδ. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1997.
2. Καψάλης, Α. Παιδαγωγικού ψυχολογία, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1998.
3. Λόππα, Ε. "Ομαδοσυνεργατικές και εξατομικευμένες μορφές ασκήσεων στα βιβλία "Έκφραση - Έκθεση" του Λυκείου". Εισήγηση στο σεμινάριο για τους σχολικούς συμβούλους (Αθήνα 3-2-1999). Υπό δημοσίευση.
4. Ματσαγγούρας, Η. Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, εκδ. Γρηγόρη 1997.
5. Φλουρής, Γ. Η αρχιτεκτονική της διδασκαλίας και η διαδικασία της μάθησης, Αθήνα 1986.
6. Hopf, D. Διαφοροποίηση της σχολικής εργασίας. Παραδοσιακοί και σύγχρονοι τρόποι οργάνωσης της διδασκαλίας, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1982.
7. Meyer, E. Ομαδική διδασκαλία. Θεμελίωση και παραδείγματα, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1987.

*Επειδή, όπως αναφέρθηκε στην παρουσίαση, οι έρευνες αποτελούν μια μορφή των ομαδικών ασκήσεων, ισχύει και εδώ η ίδια βιβλιογραφία που δόθηκε και για τις ομαδικές εργασίες.