Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση >

Εισαγωγικό σημείωμα

Τα δίγλωσσα λεξικά της νέας ελληνικής μπορούν να αξιοποιηθούν τόσο στη διδασκαλία όσο και στην εκμάθηση της νεοελληνικής ως ξένης/δεύτερης γλώσσας, άρα το συγκεκριμένο πρόγραμμα απευθύνεται και στους εκπαιδευτικούς και στους μαθητές. Αντικείμενο της έρευνας είναι ο εντοπισμός των λεξικών και η παρουσίαση του περιεχομένου τους βάσει λεξικογραφικών κριτηρίων. Στόχος είναι να βοηθηθεί ο χρήστης να επιλέξει το λεξικό που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του.

Με βάση σχετική βιβλιογραφία η συντονίστρια του προγράμματος κ. Αγγελική Ι. Σακελλαρίου κατάρτισε τον πίνακα κριτηρίων παρουσίασης των λεξικών. Ο πίνακας αυτός ελέγθηκε κατόπιν από τη σύμβουλο του προγράμματος καθηγήτρια κ. Άννα Αναστασιάδη – Συμεωνίδη.

Οκτώ συνολικά συνεργάτες εργάστηκαν σε συνεχή συνεργασία με τη συντονίστρια ώστε να παρουσιαστούν τελικά τα πιο αξιόλογα λεξικά της αγγλικής, της γαλλικής, της γερμανικής, της ιταλικής, της ισπανικής, της ρωσικής, της βουλγαρικής, της ρουμανικής και της αραβικής γλώσσας. Οι γλώσσες αυτές είναι οι μητρικές γλώσσες της συντριπτικής πλειονότητας των υποψηφίων των εξετάσεων Πιστοποίησης ελληνομάθειας. Στο μέλλον προβλέπεται να προστεθούν στον κατάλογο αυτό λεξικά και από άλλες γλώσσες. Τα λεξικά που παρουσιάζονται εκδόθηκαν κατά κύριο λόγο μετά το 1976, μετά δηλ. από τη γλωσσική μεταρρύθμιση.

Ο καθορισμός των κριτηρίων για την παρουσίαση έγινε βάσει ειδικευμένης επιστημονικής βιβλιογραφίας. Τα κριτήρια διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: α) κριτήρια παρουσίασης των λεξικών συνολικά σε επίπεδο μακροδομής (αν υπάρχει πρόλογος και ποιο το περιεχόμενό του, αν υπάρχουν πίνακες συμβόλων φωνητικής μεταγραφής και συντομογραφιών, αυτόνομο τμήμα γραμματικής, αν είναι ενημερωμένη η μακροδομή για τη σύγχρονη μορφή της γλώσσας (π.χ. για όρους τεχνολογίας υπολογιστών) αλλά και για τις παλιές λέξεις, αν καταγράφεται το λεξιλόγιο ειδικών επιστημονικών πεδίων [ιατρικής, μουσικής κτλ.] και όρων πολιτισμικά εξαρτημένων (π.χ. αγιασμός, μπατζανάκης κ.ά.), αν δίνονται οι σύνθετες και οι παράγωγες λέξεις κ.ά. και β) κριτήρια παρουσίασης των λεξικογραφικών λημμάτων σε επίπεδο μικροδομής (φωνητική μεταγραφή, ετυμολογία, γραμματικές και συντακτικές πληροφορίες, επαρκής απόδοση των σημασιών των λέξεων, απόδοση των πολλαπλών σημασιών των πολύσημων λέξεων, απόδοση των μεταφορικών σημασιών, πληροφορίες για το επίπεδο ύφους, παραδείγματα και τι είδους).

Ως σημείο αναφοράς και σύγκρισης μεταξύ των λεξικών δίνονται τα λήμματα του γράμματος Τ που πληρούν τα κριτήρια. Σε λεξικά με πολλά λήμματα κρίθηκε άσκοπο και αντιοικονομικό όσον αφορά την παρουσίαση να παρουσιαστούν όλα τα λήμματα του Τ, οπότε σε κάποια κριτήρια δίνονται μόνο όσα λήμματα αρχίζουν από Τα-.

Ως λεξικό αναφοράς για την ελληνική γλώσσα χρησιμοποιήθηκε το λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, ενώ για τις άλλες γλώσσες έγκριτα μονόγλωσσα λεξικά. Ειδικότερα οι πολύσημες λέξεις παρουσιάζονται με ένα κλάσμα δίπλα τους: ο παρονομαστής του κλάσματος δηλώνει τον αριθμό των σημασιών που αποδίδονται στη λέξη στο λεξικό Τριανταφυλλίδη (ή στο αντίστοιχο ξένο μονόγλωσσο λεξικό), ενώ ο αριθμητής τον αριθμό των σημασιών που της αποδίδονται στο υπό εξέταση λεξικό. Εξάλλου για να χαρακτηριστεί μια λέξη ως ανύπαρκτη και να συμπληρωθεί το σχετικό κριτήριο των ανύπαρκτων λέξεων χρησιμοποιήθηκε και το λεξικό Μπαμπινιώτη. (Βεβαίως δεν αποκλείεται κάποιες από αυτές τις λέξεις να είναι διαλεκτικές και να μην συμπεριλαμβάνονται στην κοινή νεοελληνική).

Επισημαίνεται ότι τα κριτήρια μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως σημεία αναφοράς κατά τη διδασκαλία του λεξιλογίου, αλλά και ως κατευθυντήριες γραμμές για την εξοικείωση των μαθητών με τη χρήση του λεξικού. Με τα σημερινά δεδομένα της διδακτικής των γλωσσών κρίνεται απαραίτητη η αφιέρωση κάποιων ωρών διδασκαλίας στη χρήση του λεξικού, προκειμένου να μάθουν οι μαθητές να κατανοούν τα σύμβολα της φωνητικής απόδοσης των λέξεων, τις γραμματικές και συντακτικές πληροφορίες, να επιλέγουν το κατάλληλο κάθε φορά ισοδύναμο από το πλήθος αυτών που μπορεί να παρέχονται και να μη στέκονται στις πρώτες πληροφορίες κάθε λήμματος, αλλά να διαβάζουν όλο το λεξικογραγικό άρθρο ώστε να αντλούν ό,τι κάθε φορά τους χρειάζεται. Στη βιβλιογραφία αναφέρονται άρθρα στα οποία μπορεί να ανατρέξει ο εκπαιδευτικός για να οργανώσει τις ώρες άσκησης με το λεξικό στην τάξη. Στη βιβλιογραφία αναφέρονται επίσης άρθρα που επιβοήθησαν στην κατάρτιση των κριτηρίων παρουσίασης των λεξικών.

Βιβλιογραφία

1. Αναστασιάδη – Συμεωνίδη, Ά. 1995. Η λεξικογραφία και η διδασκαλία της νεοελληνικής ως ξένης γλώσσας. Γλωσσικές εφαρμογές. 1. 23-5.
2. Αναστασιάδη – Συμεωνίδη, Ά. 1997. Η λεξικογραφία στην εκπαίδευση. Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο. Θεσσαλονίκη: Κώδικας. 149-176.
3. Béjoint, H. 1989. The teaching of dictionary use: present state and future tasks. Dictionaries. Berlin, New York: Walter de Gruyter. 1st vol. 208-15.
4. Bernard P.F.Al. 1989. L’organization microstructurelle dans le dictionnaire bilingue. Dictionaries. 3rd vol. Berlin, New York: Walter de Gruyter. 1st vol. 2829- 37.
5. Binon, J., S. Verlinde & T. Selva. 2001. Lexicographie pédagogique et enseignement/ apprentissage du vocabulaire en français langue étrangère ou seconde (FLES): un mariage parfait. Cahiers de Lexicologie 78: 41—63.
6. Diab, T. A. & J. M. Hamdan. 1999. Interacting with words and dictionaries: The case of Jordanian EFL learners. International Journal of Lexicography 12.4: 282-301.
7. Dubois Charlier, F. 1992. Review of the Oxford-Hachette French Dictionary: French-English, English-French. International Journal of Lexicography. vol.5, n. 5: 311-329.
8. Galisson, R. 1987. De la lexicographie de dépannage à la lexicographie d’apprentissage. Pour une politique de rénovation des dictionnaires monolingues à l’école. Cahiers de lexicologie 51: 95-117.
9. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μ. Τριανταφυλλίδη. 1998. Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ.
10. Galopin, L. & M. Kατσογιάννου. 2004. Δίγλωσσα τεχνικά λεξικά: κριτήρια αξιολόγησης. Ελληνική Ορολογία: Έρευνα και Εφαρμογές. επιστημ. επιμ. Μ. Κατσογιάννου, Ε. Ευθυμίου. Αθήνα: Καστανιώτης. 193-220.
11. Hartmann, K. 1989. The dictionary as an Aid to Foreign-Language Teaching. Dictionaries. Berlin, New York: Walter de Gruyter. 1st vol. 181-9.
12. Herbst, T. & G. Stein. 1987. Dictionary-using skills: a plea for a new orientation in language teaching. In A. Cowie (ed.) The dictionary and the language learner. Tübingen: Niemeyer, 115-127.
13. Maingay, S. & Rundell, N. 1987. Anticipating Learners’ Errors – Implications for Dictionary Writers. In A. Cowie (ed.) The dictionary and the language learner. Tübingen: Niemeyer, 128-35.
14. Μπαμπινιώτης, Γ. β΄ έκδοση 2002, Κέντρο Λεξικολογίας. Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας.
15. Rundell, M. 1999. Dictionary use in production. International Journal of Lexicography. 12.1: 35-53.
16. Tomaszczyk, J. 1979. Dictionaries: Users and Use. Glottodidactica 12: 103-19).
17. Tomaszczyk, J. 1987. FL Learners’ communication failure: implications for pedagogical lexicography. In A. Cowie (ed.) The dictionary and the language learner. Tübingen: Niemeyer, 136-145.
18. Whitcut, J. Usage notes in dictionaries: the needs of the learner and the native speaker. Dictionaries, Lexicography and Language Learning. R. Ilson (ed.). Oxford: Pergamon Institute of English. 75-80.