Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

ΕΠΙΦΩΝΗΜΑΤΑ

§7.84. Τα επιφωνήματα αποτελούν αρχέγονα στοιχεία που δεν ανήκουν μέσα στο οργανωμένο γλωσσικό σύστημα, αλλά εμφανίζονται στο περιθώριο των προτάσεων ή εντελώς αυτόνομα, συνήθως χωρίς ιδιαίτερη σύνδεση με τα άλλα γλωσσικά στοιχεία και εντελώς γυμνά από μορφολογία. Τα επιφωνήματα είναι συνήθως ηχομίμητες λέξεις, που αναπαράγουν φυσικούς ήχους του περιβάλλοντος (ζώων και άλλους) ή εκφράζουν συναισθήματα (χαρά, λύπη, ενθουσιασμό, οργή, φόβο, θαυμασμό, έκπληξη, αγανάκτηση κ.λπ.) με αυθόρμητο τρόπο παραπέμποντας σε κραυγές μιας "προγλωσσικής" κατάστασης.

Η ινδοευρωπαϊκή κληροδότησε ορισμένα επιφωνήματα στην ελληνική, και κάποια τα βρίσκουμε στον Όμηρο και ακόμη περισσότερο στην αρχαία τραγωδία και κωμωδία. Ως προς τη μορφή τους, τα αρχαιοελληνικά επιφωνήματα είναι συνήθως δισύλλαβα, καθώς ακόμη και τα μονοσύλλαβα διπλασιάζονται. Πολλά είναι αμιγώς φωνηεντικά (ἔ, ἤ, ὦ, ἆ) και άλλα έχουν τη μορφή σύμφωνο + φωνήεν ή το αντίστροφο (βᾶ, φεῦ), ενώ λείπουν εντελώς τα καθαρά συμφωνικά. Τα επιφωνήματα, παρόλο που αποκλίνουν με πολλές έννοιες από το γλωσσικό σύστημα, συμμορφώνονται στους κανόνες φωνητικής τού συστήματος, δηλαδή αποτελούνται από ήχους που εμπεριέχονται στο φωνολογικό σύστημα της ελληνικής, ή, αντίστοιχα, άλλων γλωσσών, διαφέροντας μόνο ως προς την ποσότητα (μακρότητα) και τον τόνο.
Συντακτικά ισοδυναμούν με ολόκληρες προτάσεις: μερικές φορές είναι απλές αναφωνήσεις, άλλοτε όμως είναι συνθετότερες γλωσσικές πράξεις και εκφράζουν απειλή, ευχή, προειδοποίηση κ.λπ. Βρίσκονται συνήθως στην αρχή ή το τέλος μιας περιόδου ή ενός κειμένου και σπανιότερα στο εσωτερικό, παρενθετικά. Όταν παρεμβάλλονταν μεταξύ στίχων στην ποίηση, δεν λάμβαναν υπόψη τους μετρικούς κανόνες. Παρόλο που γενικά είναι, όπως είπαμε, αυτοδύναμα, μπορεί να τα συναντήσουμε με κλητική προσφώνηση ή με γενική της αιτίας, που εκφράζει τον λόγο του ψυχικού πάθους το οποίο δηλώνει το επιφώνημα, ή τέλος να συνοδεύουν προστακτική.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 3.1.39 ὁ μὲν δὴ Κῦρος ἐπὶ τούτοις εἶπε· Φεῦ τοῦ ἀνδρός. || Ο Κύρος λοιπόν είπε για αυτά: Αλίμονο για τον άνδρα!

ΙΣΟΚΡ 17.12 ὁ μὲν ἀγών μοι μέγας ἐστὶν, ὦ ἄνδρες δικασταί. || Ο δικαστικός αυτός αγώνας είναι σημαντικός για μένα, ω άνδρες δικαστές.

ΑΡΙΣΤΟΦ Λυσ 350 Ἔασον, ὤ, τουτὶ τί ἦν; || Ω λοιπόν, άσε, τι συνέβη σε αυτόν;

Σε ορισμένες περιπτώσεις ένα επιφώνημα συνάπτεται σε κλητική ή προστακτική με την οποία συνεμφανίζεται συχνά και παράγεται ένα μόριο αντί της αρχικής πρότασης. Καθαρά φωνηεντικά μονοσύλλαβα είναι τα ἔ, ἤ, ὦ, ἆ, ἰαί, αἴ, οἴ, που αποτελούν κυρίως εκφράσεις θρήνου ή πόνου· το εἶα με τη σημασία του παρακελευσματικού (“εμπρός, έλα!”)· το εὖα είναι βακχικός αλαλαγμός· το βᾶ χρησιμοποιείται για σκωπτικό γέλωτα· το βαβαὶ δηλώνει θαυμασμό, το παπαῖ έκπληξη, το οὐᾶ απορία, τα φεῦ/ οἴμοι/ ἰὼ/ ἰοὺ είναι σχετλιαστικά, το ὦ κλητικό, το ἐλελεῦ πολεμικό κάλεσμα κ.λπ.