1. ΕΚΔΟΣΗ

Το λεξικό είναι επίτομο, έχει διαστάσεις 28 εκ. Χ 20εκ. και συνολικό αριθμό σελίδων 1.257 (Κυρίως λεξικό: 1.134 σσ., Πρόλογος: 4 σσ., Ειδικαί οδηγίαι δια την χρήσιν του τόμου: 1 σ., Συντετμημέναι λέξεις και σημεία: 1 σ., Παράρτημα Α΄ 73 σσ., Παράρτημα Β΄: 24 σσ., Παράρτημα Γ΄: 7 σσ., Απάνθισμα ρητών, γνωμικών, αποφθεγμάτων και παροιμιωδών φράσεων: 13 σσ.). Οι σελίδες του κυρίως τμήματος του λεξικού διαρθρώνονται σε δύο στήλες (ο κατάλογος συντετμημένων λέξεων και σημείων, όπως και το Παράρτημα Α΄, σε τρεις στήλες) με διπλές κεφαλίδες, ενώ σε δύο στήλες διαρθρώνεται επίσης το "Απάνθισμα ρητών, γνωμικών, αποφθεγμάτων και παροιμιωδών φράσεων".

Τα λήμματα σημειώνονται με έντονους χαρακτήρες. Οι ριζικές λημματικές λέξεις τίθενται με κεφαλαία. Η προσωδία των δίχρονων σημειώνεται στη λημματική λέξη ή αμέσως μετά τη λημματοθεσία εντός αγκυλών. Εντός παρενθέσεων τίθενται κατά κανόνα μετά τη λημματοθεσία οι λέξεις από τις οποίες παράγεται η εκάστοτε λημματική λέξη. Με έντονους επίσης χαρακτήρες δίνονται εντός των ερμηνευμάτων λέξεις που λειτουργούν ως εσωτερικές παραπομπές σε λήμματα του λεξικού, ετυμολογικά συγγενείς λέξεις, συνώνυμα, χαρακτηριστικές φράσεις, λατινικά ερμηνεύματα, καθώς και οι παραπομπές στη σύγχρονη βιβλιογραφία.

2. ANTIKEIMENO

Το σύνολο της αρχαιοελληνικής γλώσσας που διασώζεται γραπτώς στα κείμενα των συγγραφέων έως και το 1000 μ.Χ. με ιδιαίτερη έμφαση στο λεξιλόγιο της Αγίας Γραφής.

3. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στον πρόλογο ο συντάκτης εκθέτει τις απόψεις του σχετικά με την μορφωτική αξία του ελληνικού κλασικού πολιτισμού, υιοθετώντας όμως μια κενή "εθνικοπατριωτική" ρητορεία. Ως αντικείμενο του πονήματός του ορίζει το σύνολο της αρχαιοελληνικής γλώσσας, όπως αυτή σώζεται στα κείμενα των συγγραφέων μέχρι και το 1000 μ.Χ. Αποδέκτες του έργου του θεωρεί τη μαθητική, τη φοιτητική και τη διδασκαλική-καθηγητική κοινότητα, καθώς και το ευρύτερο κοινό που διακατέχεται από αρχαιογνωστικό ενδιαφέρον. Τέλος, προαναγγέλλει τα περιεχόμενα ενός τρίτομου έργου υπό τον τίτλο "Θησαυρός της ελληνικής γλώσσης", ο οποίος περιλαμβάνει το προκείμενο λεξικό, το Κλασσικόν εγκυκλοπαιδικόν λεξικόν και το Λεξικόν εκ της νέας ελληνικής εις την αρχαίαν. Στο τμήμα "Ειδικαί οδηγίαι διά την χρήσιν του τόμου" ο συντάκτης εξηγεί το περιεχόμενο και τη διάρθρωση των λημμάτων.

4. ΠΙΝΑΚΕΣ/ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Εκτός του καταλόγου "Συντετμημένων λέξεων και συμπεφωνημένων σημείων", στο λεξικό απαντά κατάλογος "Κυρίων Ονομάτων" (Παράρτημα Α΄), σσ. 1.145-217, και "Απάνθισμα ρητών, γνωμικών, αποφθεγμάτων και παροιμιωδών φράσεων εκ της αρχαίας ελληνικής και εκ της λατινικής", σσ. 1249-261. Επίσης, συμπεριλαμβάνονται έξι πίνακες (Παράρτημα Β΄), σσ. 1218-41, για την προσωδία και τη μετρική, οι οποίοι αναπαράγουν τους πίνακες του έργου του F. Passow, Handwörterbuch der griechischen Sprache (1831), και επτά πίνακες (Παράρτημα Γ΄), 1242-8, για τα αριθμητικά συστήματα των αρχαίων Ελλήνων, τους μήνες και τις ημέρες του αττικού ημερολογίου, τις ολυμπιάδες, τις κυριότερες γιορτές της αρχαίας Αθήνας, τα μέτρα επιφάνειας και μήκους, τα ελληνικά σταθμά και την αθηναϊκή νομισματική.

5. ΜΑΚΡΟΔΟΜΗ

Από τα λήμματα παραλείπονται σπάνιες ή αμάρτυρες λέξεις και τα περισσότερα κύρια ονόματα· ο προσανατολισμός του εκδότη είναι προς τις ριζικές και τις συχνά απαντώμενες λέξεις. Πληθώρα παραπεμπτικών λημμάτων συνάδουν προς τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του λεξικού. Το μοναδικό κριτήριο οργάνωσης των λημμάτων είναι το αλφαβητικό. Κάθε φορά προηγείται της παράθεσης των λημμάτων μια σύντομη ανάλυση του εκάστοτε γράμματος του ελληνικού αλφαβήτου.

Με κεφαλαίους χαρακτήρες σημειώνονται οι λημματικές λέξεις που αποτελούν ριζικούς τύπους για την παραγωγή άλλων λέξεων. Στα σύνθετα λήμματα τα δύο συνθετικά χωρίζονται μεταξύ τους με παύλα.

6. ΜΙΚΡΟΔΟΜΗ

Κάθε λήμμα ακολουθεί την εσωτερική διάρθρωση που ορίστηκε από τον εκδότη στο τμήμα "Ειδικαί οδηγίαι διά την χρήσιν του τόμου". Μετά τη λημματοθεσία παρέχονται στοιχεία της κλίσης (κυρίως για τους ρηματικούς τύπους) και εντός παρενθέσεων στοιχεία για την παραγωγή της λημματικής λέξης.

Η ιεράρχηση των σημασιών ακολουθεί χρονολογικά κριτήρια, από τη βασική-πρωταρχική σημασία προς τις δευτερεύουσες-μεταγενέστερες, προκειμένου να είναι δυνατή η παρακολούθηση της ιστορικής εξέλιξης των λέξεων. Οι σημασίες των λέξεων δίνονται με περιφραστικούς ορισμούς, παράλληλα όμως διευκρινίζονται με την παράθεση συνωνύμων-αντιθέτων, καθώς και λατινικών ερμηνευμάτων, ενίοτε και εγκυκλοπαιδικών πληροφοριών. Οι σημασιολογικές υποδιαιρέσεις σημειώνονται ευκρινώς με αριθμούς και γράμματα. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιείται η διπλή κάθετη στην περίπτωση ελαφρών σημασιολογικών αποκλίσεων, ενώ στις περιπτώσεις σοβαρότερων αποκλίσεων χρησιμοποιείται κατά περίπτωση η αρίθμηση με λατινικούς χαρακτήρες, με αραβικούς αριθμούς και με κεφαλαία ή μικρά γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Για κάθε λήμμα δίνονται οι κυριότερες φράσεις, εκφράσεις (λ. θυμός…κατὰ θυμόν, ἀπὸ θυμοῦ, ἐκ θυμοῦ ή θυμῷ φιλέω), χαρακτηριστικά παραθέματα χωρίς όμως αναφορά στην πηγή τους (λ. τυφλός στο παράθεμα τυφλὸς τά τ' ὦτα τόν τε νοῦν τά τ' ὄμματ' εἶ) και οι ειδικοί όροι (π.χ. λ. σύν-δικος ουσ. ὁ σύνδικος και Σύνδικοι). Παρά τις σπάνιες σημάνσεις για τις χρήσεις των λέξεων σε διάφορους συγγραφείς (λ.χ. παρ' Ὁμήρῳ ή παρ' Ἡροδότῳ), η σημαντικότερη έλλειψη του λεξικού έγκειται στην απουσία κειμενικής τεκμηρίωσης με παραθέματα και παραπομπές από την αρχαιοελληνική γραμματεία.

Στο τέλος του άρθρου παρατίθενται αναλυτικές ετυμολογικές παρατηρήσεις με συχνές παραπομπές στις συγγενείς ινδοευρωπαϊκές γλώσσες και σε θεωρίες αρχαίων και Βυζαντινών γραμματικών.

7. ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Το λεξικό του Ι. Σταματάκου δεν μπορεί να αξιολογηθεί θετικά. Η περιορισμένη υποστήριξη των ερμηνευμάτων του από βιβλιογραφικές παραπομπές, η απουσία παραθεμάτων, τα οποία θεμελιώνουν τις χρήσεις των λέξεων, και η έλλειψη συστηματικότητας στις παραπομπές σε αρχαίους λεξικογράφους συμπληρώνουν την εικόνα ενός πονήματος που χαρακτηρίζεται από μειωμένη επιστημονική εγκυρότητα και που είναι αδύνατο σε κάθε περίπτωση να παραβληθεί με το λατινοελληνικό λεξικό του Κουμανούδη -το οποίο και προβάλλει ως πρότυπο- ή την ελληνική μετάφραση του αρχαιοελληνικού λεξικού των Liddell-Scott. Ας σημειωθεί επίσης ότι τα εκπαιδευτικής στόχευσης ετυμολογικά σχόλια, το απάνθισμα ρητών και παροιμιωδών φράσεων, καθώς και το σχεδόν χαοτικό αντικείμενο του λεξικού (το σύνολο της αρχαιοελληνικής γλώσσας μέχρι το 1000 μ.Χ.: το βασικό μεθοδολογικό λάθος είναι ότι εδώ συνυπάρχουν δύο τουλάχιστον λεξικά σε ένα), απηχούν ένα αρχαιοδιφικό πνεύμα που συνάδει με μια επιφανειακή και ξεπερασμένη, ακόμη και για την εποχή έκδοσης του λεξικού, πρόσληψη της αρχαιότητας. Η μόνη αξία του πονήματος ίσως έγκειται στον εκτεταμένο κατάλογο κύριων ονομάτων και στους ειδικούς πίνακες που συνάπτονται ως παραρτήματα.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Δ. ΣΚΟΥΡΕΛΛΟΣ