Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Το ποίημα ανήκει στις Επαναλήψεις. Σειρά δεύτερη (1968), που γράφτηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων στο Παρθένι της Λέρου. Στις Επαναλήψεις το μυθολογικό ή ιστορικό προσωπείο θα λειτουργήσει τριπλά: για την καταγγελία του αντιπάλου, για την έκφραση της κρίσης, για την κριτική στους οικείους. Έτσι, οι Επαναλήψεις, παρ' όλη την παραβολική τους μορφή —μάλλον ακριβώς χάρη σ’ αυτήν—, αναφέρονται πιο συγκεκριμένα σε «πρόσωπα και γεγονότα». Στις Επαναλήψεις, λοιπόν, έχουμε τη μυθολογική κάλυψη, την παραβολή, αλλά και την παρουσία του ιστορικού τοπίου πιο έντονη από ποτέ (Προκοπάκη, 1981: 60). Ο Γ. Ρίτσος επέγραψε τα ποιήματά του αυτά Επαναλήψεις για να υποδείξει ότι επαναλαμβάνει με δικό του τρόπο, θέματα και μοτίβα των ομηρικών επών της Ιλιάδας και κυρίως της Οδύσσειας (Μαρωνίτης, 2013: 50). Το συγκεκριμένο ποίημα αναφέρεται στη σκηνή της συνάντησης της Πηνελόπης με τον Οδυσσέα ύστερα από είκοσι χρόνια, μόνο που, σε αντίθεση με την Οδύσσεια, αυτή η στιγμή δεν παρουσιάζεται ως το αίσιο τέλος της μακρόχρονης μοναξιάς της ηρωίδας αλλά ως η οδυνηρή απόληξη της αναμονής της. Η Πηνελόπη του Γ. Ρίτσου δοκιμάζει μεγάλη απογοήτευση, αφού ο Οδυσσέας φαντάζει στα μάτια της «άθλιος», «ασπρογένης» και, το κυριότερο, δολοφόνος («αιματόβρεχτος»). Βλέπουμε ότι ο Ρίτσος αντιστρέφει τον μύθο, κάτι που συναντιέται συχνά στην ποίησή του, για να τον χρησιμοποιήσει συμβολικά. Το ποίημα ίσως να σχετίζεται και με τα γεγονότα της Πράγας που είχαν συμβεί μόλις ένα μήνα πριν από τη συγγραφή του ποιήματος. Επομένως, η απογοήτευση που κυριαρχεί στο ποίημα μπορεί να εκφράζει και μια γενική πολιτική απογοήτευση μετά από σκληρή αναμονή.