Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Τραγωδία που παραπέμπει στον διθύραμβο (1932). Γράφτηκε μέσα σε μια εβδομάδα για τα στρατεύματα στα σύνορα Μακεδονίας-Θράκης και αποτελεί μια προσπάθεια συνέχισης του πνεύματος των Δελφικών Γιορτών. Αποτελείται από 748 ελεύθερους ενδεκασύλλαβους στίχους. Είναι ένας διάλογος απλός, χωρίς εξωτερική δράση, κι αυτό έκανε πολλούς να χαρακτηρίσουν το έργο ως διαλογικό ποίημα. Ειδικότερα, ο Ορφέας διαλέγεται με τους δύο κορυφαίους του χορού (τους μαθητές του), όπως ο Εξάρχων με τους μύστες του Διόνυσου. Περισσότερο από δράμα, το έργο είναι ένας διθύραμβος προς τη νύχτα, πριν από τον αποχωρισμό του αρχηγού από τους μύστες του, με τους οποίους μαζί αναπολούν το ξεκίνημα των μυστηρίων τους και περιστατικά της κοινής τους ζωής. Αυτός ο δραματοποιημένος διάλογος εκφράζει, επομένως, την πνευματική πορεία προς την ολοκλήρωση. Το ρόδο αποτελεί ένα από τα σύμβολα του ορφισμού και συμβολίζει την απόλυτη ενότητα, την ενότητα των αρχαιοελληνικών και χριστιανικών παραδόσεων, του Διόνυσου και του Χριστού, στο πρόσωπο του Ορφέα. Παράλληλα, το δελφικό ρόδο είναι μέρος της δελφικής κληρονομιάς του Άγγελου Σικελιανού (Πούχνερ, 2000: 50-52).
Το έργο δεν συσχετίζεται με την κατάβαση του Ορφέα στον Άδη αλλά με τις μυστηριακές τελετές του Ορφισμού, τα σύμβολά του και τον μυστηριώδη θάνατό του Ορφέα, καθώς και με τη Δελφική Ιδέα και τις Δελφικές Γιορτές του Άγγελου Σικελιανού. Θέμα του Διθυράμβου του Ρόδου είναι ο χωρισμός του Ορφέα από τους μαθητές του. Χωρίς εκείνον όμως η ζωή τους φαντάζει άσκοπη και ανώφελη. Ο Ορφέας τούς θυμίζει πώς έγιναν μαθητές του. Θέλησαν να τον σπαράξουν για να μείνει στα χέρια τους η δύναμή του, αλλά, όταν τον είδαν να κοιμάται με ένα εκατόφυλλο μεγάλο ρόδο, θαμπώθηκαν σαν από θαύμα και αμέσως ένιωσαν την ποταπότητα της πράξης που επρόκειτο να κάνουν. Ένας μόνο τον κεντά με το δόρυ για να τον ξυπνήσει. Ο Ορφέας ξυπνά, τραγουδά έναν ύμνο στον Ήλιο και στη Νύχτα, από την οποία ζητάει τη δύναμη να μυήσει στο μυστήριο του ρόδου και τους παρολίγο δολοφόνους του, μιλάει για το ίδιο το μυστήριο και εξιστορεί πώς η θρησκεία του εισέδυσε στην Ελλάδα. Το ποίημα τελειώνει με έναν όρκο. Ο Κ. Παλαμάς εκφράστηκε θετικά για το έργο, αναγνωρίζοντας την ξεχωριστή του αξία, χωρίς όμως να παραγνωρίζει τις ιδιαίτερες δυσκολίες που απαιτεί η ανάγνωσή του. Το έργο παραστάθηκε στην Αθήνα το 1933 σε σκηνοθεσία της Εύας Σικελιανού, γνωρίζοντας κριτικές τόσο εγκωμιαστικές όσο και αρνητικές που το χαρακτήριζαν «γελοία αρχαιολατρεία». Παραστάθηκε ξανά από το Κ.Θ.Β.Ε. το 1993 σε σκηνοθεσία της Ε.Τριανταφυλλάκη-Πήττα (Χασάπη-Χριστοδούλου 2002: 700–707 & 1147).