Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Το συγκεκριμένο ποίημα γράφτηκε το 1940 και εντάχθηκε στη συλλογή ποιημάτων Ημερολόγιο Καταστρώματος, Α΄ (1940). Με τη συλλογή αυτή ο Σεφέρης εγκαινιάζει μια σειρά ποιημάτων που γράφει από το 1937 ώς το 1940 και τα τοποθετεί σε μια χρονολογική τάξη, όπως ακριβώς συμβαίνει στα ημερολόγια. Το παράδοξο αυτού του βιβλίου είναι ότι, ενώ γράφτηκε πριν τον πόλεμο, μοιάζει να γράφτηκε μέσα στον πόλεμο και την Κατοχή (Αναγνωστάκη, 1996: 191). Έτσι, στο Ημερολόγιο Καταστρώματος, Α΄ αποτυπώνεται συχνά η φρίκη του πολέμου, όχι μόνο ως επερχόμενη μοίρα, αλλά και ως βίωμα του παρόντος χρόνου (Γαραντούδης & Καγιαλής, 2008: 155-156). Σε πολλά από τα ποιήματα της συλλογής αναγνωρίζονται συγκαλυμμένοι υπαινιγμοί για την απουσία πολιτικής ελευθερίας λόγω της δικτατορίας Μεταξά και για την απειλή του πολέμου που προοιωνιζόταν (Beaton, 1996: 212). Μάλιστα, ένα από τα ποιήματα που προοριζόταν για τη συλλογή αυτή, «Η τελευταία μέρα», δεν στάθηκε δυνατό να συμπεριληφθεί στην έκδοση του 1940, εξαιτίας της λογοκρισίας.
Το ποίημα αντικατοπτρίζει την απογοήτευση που βίωσε ο Σεφέρης κατά την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1938 από την Κορυτσά, όπου είχε διοριστεί πρόξενος της Ελλάδας το 1936. Βρήκε μια πατρίδα καταπιεσμένη από το δικτατορικό καθεστώς του Μεταξά, στο κατώφλι του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πολύ κατώτερη των προσδοκιών του.
Ο «Βασιλιάς της Ασίνης», με την ασήμαντη αναφορά σε αυτόν από τον Όμηρο στο Β 560 της Ιλιάδας, βρίσκεται στα όρια του Μύθου και της Ιστορίας. Η αναζήτησή του δίνει την αφορμή στον Γ. Σεφέρη να συγγράψει ένα από τα γνωστότερα και αρτιότερα ποιήματά του· εκτός των άλλων πρόκειται και για ένα αξιοσημείωτο ποίημα ποιητικής, καθώς συνοψίζει κάποια μοτίβα, που δεσπόζουν της θεματικής του. Ο ποιητικός προβληματισμός εστιάζεται στην αναζήτηση της υπόστασης του κενού, στην αμφίβολη δυνατότητα του λόγου να διασώσει ίχνη της ζωντανής παρουσίας όχι μόνο προσώπων που έχουν χαθεί στο βάθος του χρόνου, αλλά —ίσως κυρίως— και πρόσφατα αγαπημένων νεκρών (Γαραντούδης & Καγιαλής, 2008: 157).
«Ο βασιλιάς της Ασίνης είναι μονάχα ένα όνομα που περνά από την Ιλιάδα ως τοπωνύμιο μαζί με άλλα. Ο ποιητής μελετά τον υποθετικό βασιλιά, καθώς περιφέρεται παρατηρώντας τα ερείπια του κάστρου, όπου είχαν τελειώσει πριν από λίγο οι αρχαιολογικές ανασκαφές […] Η επινόηση της εντάφιας χρυσής προσωπίδας λειτουργεί σαν αμεσότερη μεσολάβηση ανάμεσα στον ποιητή και τον χαμένο βασιλιά […] Ο κατεξοχήν τόπος φθοράς κάνει τον ποιητή να σκεφτεί και όσους για μας ήταν συναισθηματικά πολύτιμοι και τώρα τους ξεχάσαμε και είναι σαν να μην υπήρξαν ποτέ» (Mario Vitti, 1989: 151-158). Στο ποίημα η φράση του Ομήρου Ασίνην τε, που επαναλαμβάνεται ως επωδός του ποιήματος, ενισχύει την αίσθηση της απώλειας, την αίσθηση του ηρωικού χώρου του εγκαταλελειμμένου «στη βροχή, στον αγέρα και στη φθορά». Το θέμα του ποιήματος —μια αποτυχημένη αναζήτηση του ζωντανού παρελθόντος— υποστηρίζεται με συγκεκριμένες εικόνες, με την περιγραφή μιας πραγματικής τοποθεσίας που ο καθένας θα αναγνωρίσει αμέσως, έτσι ώστε η κλιμάκωση από τον μύθο στην πραγματικότητα να γίνεται με έναν τρόπο φυσικό (Keeley, 1987: 416-417).
O E. Keeley (1987: 417) θεωρεί το ποίημα αντιπροσωπευτικό δείγμα χρήσης της «μυθικής μεθόδου» από τον ποιητή λόγω της προσεκτικής χρήσης του σκηνικού που επέλεξε για να δημιουργήσει ένα ακριβές φόντο για τη μυθολογία. Αντίθετα, ο Ν. Βαγενάς (1991: 153) θεωρεί ότι στο συγκεκριμένο ποίημα ο ποιητής δεν χρησιμοποιεί τη μυθική μέθοδο. Υποστηρίζει ότι η αναφορά στον μύθο εξαντλείται σε έναν συσχετισμό της σύγχρονης μοίρας με την αρχαία και ότι ο συσχετισμός αυτός δεν συνιστά αντικειμενική συστοιχία.