Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Το ποίημα ανήκει στην ποιητική σύνθεση του Γιώργου Σεφέρη Μυθιστόρημα (1935), στο οποίο, σύμφωνα με σημείωση του ποιητή, χρησιμοποιήθηκε αρκετά φανερά μια ορισμένη μυθολογία. Η ολοένα και μεγαλύτερη χρήση του μύθου από τη Στροφή ώς το Μυθιστόρημα υπαγορεύεται από την ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη του ποιητή να συντονίσει το βαθύτερο «εγώ» με το «εγώ» του συνόλου. Κι αυτό γιατί ο μύθος αποτελεί την έκφραση του συλλογικού υποσυνείδητου και μπορεί να συμβάλει στην έκφραση αντικειμενικότερων συναισθημάτων (Βαγενάς, 1991: 147). Ειδικότερα, στο Μυθιστόρημα, όπου ο Γιώργος Σεφέρης επηρεάστηκε από την ποίηση του T. S. Eliot, γίνεται αξιοποίηση της μυθικής μεθόδου, ενός αδιάκοπου δηλαδή παραλληλισμού του σύγχρονου κόσμου με αυτόν της αρχαιότητας και της μυθολογίας. Με τον τρόπο αυτό, σύμφωνα με τον ποιητή, μπορεί «να ελέγξει κανείς, να ταχτοποιήσει και να δώσει μορφή και σημασία στο απέραντο πανόραμα ματαιότητας και αναρχίας που είναι η σύγχρονη ιστορία» (Σεφέρης, 1974: 353). To Μυθιστόρημα είναι ο Έλληνας Οδυσσέας. Οι είκοσι τέσσερις ενότητές του θυμίζουν τις είκοσι τέσσερις ραψωδίες της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, και οι πολλές αναφορές στο ταξίδι, ειδικά στη θάλασσα, ενισχύουν την εντύπωση του αναγνώστη ότι αυτό που διαβάζει είναι η «Οδύσσεια» της σύγχρονης Ελλάδας. Αυτή η «Οδύσσεια» είναι ένα ταξίδι στο παρελθόν και μια προσπάθεια να συμβιβαστεί ο σύγχρονος κόσμος με τη μακραίωνη ιστορική πολιτιστική παράδοση, που είναι πηγή τεράστιου πλούτου, αλλά και βάρος και κίνδυνος, εφόσον παραμένει αναφομοίωτη (Beaton, 1996: 211).
Η ΙΒ΄ ενότητα του Μυθιστορήματος συνοδεύεται από τον υπότιτλο «Μποτίλια στο πέλαγος». Σε αυτήν, το συλλογικό ποιητικό υποκείμενο συνεχίζει την αφήγησή του ορμώμενο από την περιπλάνησή του στο μεσογειακό τοπίο και τις περιπέτειες του πληρώματος του Οδυσσέα. Το περιστατικό που περιγράφεται στο τέλος του ποιήματος, σύμφωνα με σημείωση του ίδιου του ποιητή, παραπέμπει στη ραψωδία κ της Οδύσσειας και αναφέρεται στον Ελπήνορα. Ο αναχρονισμός λειτουργεί με δύο τρόπους: ο σύγχρονος ταξιδευτής που αναζητά τον χαμένο νησιώτικο παράδεισο συμμετέχει στη μοίρα του Οδυσσέα, και η οικουμενική πλευρά του Οδυσσέα αποκτά μια νέα όψη με την αναβίωσή του μέσα στις σύγχρονες καταστάσεις απώλειας του σκοπού, απώλειας της έκφρασης και απώλειας της σχέσης με το παρελθόν. Ο ποιητής, για τον σκοπό αυτό, χρησιμοποιεί τη «μυθική μέθοδο» ως εξής: αρχίζει με τη δραματοποίηση μιας συγκεκριμένης πραγματικότητας στο παρόν και μετά προχωρεί σε πιο καθολικά και μυθικά συνεπαγόμενα αυτής της πραγματικότητας. Ειδικότερα, στην ενότητα ΙΒ΄ του Μυθιστορήματος στήνει ένα ρεαλιστικό ποιητικό σκηνικό περιγράφοντας ένα ρημοκλήσι κι ένα σπιτάκι θαμμένο στον ασβέστη, ανάμεσα σε λίγα καμένα πεύκα, και στη συνέχεια εμφανίζει ξαφνικά τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του επί σκηνής, μπροστά σε αυτό το σύγχρονο φόντο, μεταφέροντας τον αναγνώστη στο επίπεδο του μύθου και της άχρονης καθολικότητας (Keeley, 1999: 412 & 414).
Επομένως, αρχικά, ο Γιώργος Σεφέρης προβάλλει ποιητικά ένα μεσογειακό τοπίο, αναπαριστώντας μια σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, η οποία θα στηρίξει τον μύθο του. Αυτό αποτελεί, σύμφωνα με τον Edmund Keeley, (1987) το βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα της εφαρμογής της μυθικής μεθόδου του Σεφέρη στο Μυθιστόρημα, παρά τις σχετικές αντιρρήσεις του Νάσου Βαγενά (1991: 150-151). Το τοπίο είναι προικισμένο με ελληνικά διακοσμητικά στοιχεία, όπως πεύκα, βράχοι, ρημοκλήσια, ασβεστωμένα σπιτάκια. Πρόκειται για ένα τυποποιημένο τοπίο που δεν έχει άλλη λειτουργία παρά να προσφέρει τον χώρο για την ενέργεια που ακολουθεί. Αποτελεί απλώς τη σκηνή για να εμφανιστούν στο προσκήνιο ο φιλέταιρος Οδυσσέας και οι σύντροφοί του, με τον μικρότερο, που κέρδισε στα ζάρια το νόμισμα και χάθηκε, να παραπέμπει στον μυθικό Ελπήνορα (Οδύσσεια, κ 552).