Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Η «Δευτέρα Οδύσσεια» ανήκει στα Κρυμμένα Ποιήματα του Κ. Π. Καβάφη και αποτελεί το ένα εκ των δύο οδυσσειακών ποιημάτων του (το άλλο είναι η «Ιθάκη»). Είναι γραμμένο στην καθαρεύουσα, σε τριτοπρόσωπη αφήγηση. Αναγνωρίζουμε σε αυτό πολλά σήματα της ομηρικής Οδύσσειας· ο τίτλος του πρότυπου έπους προβάλλεται στον τίτλο του ποιήματος και επαναλαμβάνεται στο πρώτο τρίστιχο σε συνδυασμό με το όνομα του επικού ποιητή και τον εξάμετρο ρυθμό της σύνθεσής του. Βέβαια, πέρα από την ομηρική εξάρτηση, διακρίνουμε στο ποίημα και άλλες δύο εξαρτήσεις: το 26ο άσμα της Κόλασης (Inferno) του Δάντη και τον «Οδυσσέα» («Ulysses») του Τένισον. Ειδικότερα, οι δύο παραπάνω δημιουργοί, κρατώντας αποστάσεις από την ομηρική Οδύσσεια, βάζουν τον Οδυσσέα να αποπειράται κι άλλο ταξίδι, πέραν του γνωστού νόστου προς την Ιθάκη, το οποίο αναγγέλλεται στο ομηρικό έπος από τον Τειρεσία. Κατά παρόμοιο τρόπο, στο καβαφικό ποίημα προκλητικά αντιστρέφεται η οδυσσειακή εκδοχή, και η υποχρεωτική αποδημία μετατρέπεται σε αυθαίρετη, όπως λίγο πολύ το έκαναν ο Δάντης και ο Τένισον.
Τα κίνητρα της φυγής του Οδυσσέα, τα οποία μάλιστα ακούγονται δύο φορές στο ποίημα, διπλασιάζουν το σκάνδαλο της απροκάλυπτης αυτής απόφασης: πλήξη που την προκαλούν το νησί του νόστου, οι δικοί του, ο λαός. Αυτή η ασφυξία του ήρωα ανανεώνει τη δίψα για την περιπέτεια της θάλασσας. Απελευθερωμένος από τον οικογενειακό κλοιό και τα οικιακά δεσμά, ο Οδυσσέας νιώθει ξανά φρέσκος, με τίμημα όμως το αισθηματικό κενό, το έλλειμμα αγάπης, το οποίο φαίνεται να έχει αναπληρωθεί από την καθαρή φιλαυτία. Το ποίημα περατώνεται, αλλά ο μύθος μένει μετέωρος. Αυτό σημαίνει ότι η τύχη του Οδυσσέα μένει ανοιχτή. Αυτό που απομένει είναι η άρνηση της εφέστιας ζωής, η αναζήτηση της περιπέτειας με τίμημα τη μοναξιά και την αφιλία (Μαρωνίτης, 2007: 131).