Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Ανήκει στα Αναγνωρισμένα Ποιήματα του ποιητή, είναι γραμμένο σε δεύτερο πρόσωπο και είναι ένα εκ των δύο οδυσσειακών ποιημάτων του Κ. Π. Καβάφη (το άλλο είναι η «Δευτέρα Οδύσσεια»). Σύμφωνα με τον Δ. Ν. Μαρωνίτη (2007: 48), η αρχική σύλληψη του ποιήματος μπορεί να αναγνωριστεί στη «Δευτέρα Οδύσσεια» (1894). Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 1911 στο περιοδικό Γράμματα της Αλεξάνδρειας και αποτελεί ένα από τα πιο διάσημα ποιήματά του. Ανήκει στα φιλοσοφικά - διδακτικά ποιήματα.
Πηγή έμπνευσης για το ποίημα στάθηκε ο ομηρικός Οδυσσέας και η δεκάχρονη προσπάθειά του να επιστρέψει στην πατρίδα του, την Ιθάκη. Το ποίημα υπηρετεί την τεχνοτροπία του συμβολισμού. Η συμβολιστική περίοδος του Κ. Π. Καβάφη, που χρονικά συμπίπτει και διασταυρώνεται με τη μυθολογική και την ερωτικά υπαινικτική, χαρακτηρίζεται από μία σειρά ποιημάτων που αρθρώνονται και λειτουργούν ως μεταφορές και μετατρέπονται σε συμβολικές αλληγορίες. Ο ίδιος ο τίτλος των ποιημάτων αυτών εξαγγέλλει το μεταφορικό μοντέλο, το οποίο υπηρετείται από το σώμα του ποιήματος. Το μεταφορικό αυτό σύστημα εγκαινιάζεται με τα «Κεριά» (1893), και συνεχίζεται στα ποιήματα «Πόλις» (1894), «Τείχη» (1896), «Παράθυρα» (1897), «Τρώες» (1900), «Θερμοπύλες» (1901). Ύστερα, η μέθοδος αυτή υποχωρεί, με μοναδική εξαίρεση την όψιμη «Ιθάκη» (1910), στην οποία η μεταφορική αλληγορία επιφυλλάσσεται για το τέλος (Μαρωνίτης, 2007: 54-56). Η Ιθάκη συμβολίζει τον σκοπό που έχει θέσει ο κάθε άνθρωπος στη ζωή του, ενώ το ταξίδι την κατάκτηση αυτού του σκοπού. Όσο μακρύτερο είναι το ταξίδι, τόσο περισσότερες γνώσεις και εμπειρίες θα αποκτήσει ο άνθρωπος. Σύμφωνα με τον Forster (1999: 59), η «Ιθάκη» μάς φανερώνει μια άλλη τραγωδία —του ανθρώπου που ζητάει τα μεγάλα και τα υψηλά και που στο τέλος ανακαλύπτει πως το τέρμα δεν άξιζε τον κόπο. Σε έναν τέτοιο άνθρωπο δεν αξίζει να θρηνεί, γιατί δεν απέτυχε πραγματικά.