Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Το ποίημα περιλαμβάνεται στην ενότητα «Σποράδες» της συλλογής Προσανατολισμοί (1940), όπου ο Οδυσσέας Ελύτης συγκέντρωσε ό,τι είχε έως τότε δημοσιεύσει. Ο ποιητής ξαναπλάθει τον αρχαίο ελληνικό μύθο της ομηρικής Ελένης με την απαράμιλλη ομορφιά, έτσι ώστε το σύμβολο να είναι αναγνωρίσιμο. Ωστόσο, το ποίημα παραπέμπει σε πραγματικό πρόσωπο και όχι στη μυθική Ελένη. Σύμφωνα με το βιβλίο του ακαδημαϊκού Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου Αναπολήσεις, ο τίτλος του ποιήματος δόθηκε προς τιμήν μιας νεαρής Κερκυραίας, της φοιτήτριας της Φιλοσοφικής Σχολής Έλενας Βεντούρα, μετέπειτα καθηγήτριας στο Γυμνάσιο Θηλέων της Κέρκυρας. Αυτό έγινε κατά παράκληση του Νίκου Γκάτσου, «ερωτευμένου εξ αποστάσεως» με την Έλενα Βεντούρα.
Το ποίημα δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 1937 στα Νέα Γράμματα, και πρόκειται για ερωτική εξομολόγηση που έχει την πρόθεση να γοητεύσει μια γυναίκα. Το β΄ πρόσωπο —Εσένα— παίρνει το συναισθηματικό νόημα ενός χωρισμού μετά από ένα καλοκαίρι ερωτικό.
Στο ποίημα, είναι εμφανής η επίδραση του υπερρεαλισμού, που έδωσε στον Οδυσσέα Ελύτη την ελευθερία να χειριστεί τη γλώσσα όπως αυτός θέλει και να αποκαλύψει έναν μυστικό κόσμο που δεν βασίζεται στην περιγραφή της πραγματικότητας αλλά σε έναν εσωτερικό κόσμο. Ειδικότερα, η Ελένη παρουσιάζεται ως η ερωμένη που χάνεται και που η απουσία της μας εξουσιάζει περισσότερο. Γενικότερα, πάντως, όπως επισημαίνει και ο Λάμπρος Βαρελάς, η Ελένη του Οδυσσέα Ελύτη ελάχιστη σχέση φαίνεται να έχει με τη μυθική Ελένη. Συμβολίζει το πρότυπο ομορφιάς, το πρότυπο της γυναίκας, το αιώνιο θήλυ (Vitti, 1991: 36). Το ποίημα μελοποιήθηκε από τον Μάνο Χατζιδάκι.