Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Ο μονόλογος Ιθάκη του Δημήτρη Δημητριάδη αποτελεί τον έναν από τους τρεις μονολόγους (Οδυσσέας, Ιθάκη, Όμηρος) που συναποτελούν το τρίπτυχο που φέρει τον ενιαίο τίτλο Ομηριάδα. Στο έργο αυτό, ο Δ. Δημητριάδης παρουσιάζει μια εξαιρετικά πρωτότυπη εκδοχή του τέλους της Οδύσσειας. Επικεντρώνεται στην επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη και σε όσα διαδραματίζονται ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, αυτό του Οδυσσέα και αυτό της Ιθάκης, που ο συγγραφέας έχει προσωποποιήσει σαν να ήταν η Πηνελόπη, αλλά και κάτι ακόμη πιο μεγάλο, το αρχέτυπο της γυναίκας, της μητέρας, της ερωμένης, της πατρίδας. Στον συγκεκριμένο μονόλογο, τα ομηρικά έπη είναι συνεχώς παρόντα και υπό αναίρεση, ενώ τα μυθικά σύμβολα ανατρέπονται. Πιο συγκεκριμένα, σε αυτό το δεύτερο μέρος του τριπτύχου, έχουμε την εκδοχή της συνάντησης του Οδυσσέα με την Ιθάκη, ιδωμένη από την πλευρά της Ιθάκης. Η βαθύτατα ερωτευμένη Ιθάκη, όταν συναντά τον Οδυσσέα, δεν βρίσκει παρά έναν βάρβαρο, έναν οργισμένο πολεμιστή, που βλέπει σε αυτήν το σύμβολο όλων των δεινών του, γιατί, αν δεν υπήρχε εκείνη ως χώρα και ως πατρίδα, δεν θα υπήρχε και το αντίθετο της, η ξένη χώρα, δεν θα υπήρχε η «μη πατρίδα», η Τροία, στην οποία πήγε να πολεμήσει. Γι' αυτό λοιπόν ο Οδυσσέας δολοφονεί την Ιθάκη και τη διαμελίζει (Χαλάτσης, 2011: 374). Η Ιθάκη δεν εγγυάται το «νόστιμον ήμαρ», αλλά η επιστροφή σε αυτήν συνιστά έναν «άνοστο νόστο», έναν «μαύρο νόστο». Το τοπίο είναι εφιαλτικό και κυριαρχεί ο θάνατος. Φορέας της καταστροφής και του θανάτου είναι ο ίδιος ο Οδυσσέας. Έχοντας αλλοτριωθεί κατά τη διάρκεια της απουσίας του, εκμαυλισμένος από την ηδονή του πολέμου, επιστρέφει για να καταστρέψει την ίδια τη «μητρίδα» του. Η Ιθάκη καταποντίζεται, παρασύροντας «κάτω από το νερό» την ιστορία της, τον πολιτισμό της. «Σφαγμένη στον βυθό», έχει χάσει την ταυτότητά της, και το όνομά της είναι πια «Τροία». Μαζί της καταποντίζεται και ο Οδυσσέας, που χάνει και αυτός την ταυτότητά του, είναι ο «Κανείς». Το μόνο που απομένει είναι η ελπίδα της αναγέννησης μέσα από τον ολοκληρωτικό αφανισμό (Τσατσούλης, 2007: 120-121).