Μικρό λεξικό φιλολογικών και αρχαιογνωστικών όρων

Για την έννοια των όρων που έχουν ερμηνευτεί μέσα στο βιβλίο παραπέμπουμε στη σχετική σελίδα. *Λέξεις με αστερίσκο έχουν και δικό τους, χωριστό λήμμα.

 

Αγώνες λόγων: σ. 90-1.

Αἶνος: αρχαία λέξη για τις διηγήσεις, ιδιαίτερα για τις μικρές, συνήθως αλληγορικές, διδακτικές διηγήσεις, τους *μύθους.

Αἰσυμνήτης: κριτής, διαιτητής· το αρχαίο ρήμα αἰσυμνάω σημαίνει «διοικώ».

Αίτια: διηγήσεις που σκοπό έχουν να εξηγήσουν πώς και γιατί δημιουργήθηκαν ορισμένα φαινόμενα, έθιμα, ονομασίες κ.τ.ό.

Αλληγορία αποτελεί κάθε λόγος (ή εικαστικό έργο) που άλλα λέει (ή παριστάνει) και άλλα εννοεί. Αλληγορικοί είναι π.χ. οι μύθοι του Αισώπου, αλληγορικές και οι περισσότερες παροιμίες. Για αλληγορική ερμηνεία μιλούμε, όταν κάποιος προσπαθεί να βρει και να φανερώσει τα νοήματα που είτε πραγματικά είτε μόνο κατά τη γνώμη του κρύβονται πίσω από ένα κείμενο (ή εικαστικό έργο).

Αμφιθέατρα: σ. 244.

Ανάθημα: το αφιέρωμα, κάθε τι που ο πιστός παραδίδει στον ναό σε ένδειξη ευγνωμοσύνης και τιμής προς τη θεότητα.

Αντιβολή: σ. 224.

Αντιλογία είναι η γραπτή ή προφορική υποστήριξη δύο αντίθετων απόψεων, είτε από τον ίδιο είτε από δύο διαφορετικούς ομιλητές ή συγγραφείς.

Αντιστροφικό ζευγάρι: σ. 107.

Αποθέωση: σ. 184-5.

Αποκατάσταση των κειμένων είναι η διόρθωση των αντιγραφικών κ.ά. σφαλμάτων, σε μια προσπάθεια να αποκατασταθεί η αρχική τους μορφή.

Αποφθέγματα ή γνώμες είναι σύντομες και καλοδιατυπωμένες απόψεις σημαντικών προσώπων, που κυκλοφορούν γραπτά ή προφορικά, επώνυμα ή ανώνυμα.

Αριστοκρατία: το πολίτευμα όπου δικαίωμα να κυβερνούν είχαν μόνο όσοι ήταν ἄριστοι από τη γέννησή τους.

Ασιανή ρητορεία: σ. 205.

Άτη με κεφαλαίο ως θεότητα, κόρη του Δία, ή με μικρό ως προσηγορικό, είναι η τύφλωση, η παραζάλη που στέλνουν οι θεοί στους θνητούς, όταν θέλουν να τους σπρώξουν στον όλεθρο.

Ατθιδογράφοι ονομάζονται οι ιστορικοί της Αθήνας, ή πιο σωστά, της Αττικής.

Ατθίς: σ. 151 σημ. 129.

Αττικισμός: σ. 242.

Βιβλίο στην αρχαιότητα ονομαζόταν το τυλιγάδι: ένα ρολό από παπυρικά φύλλα, συνήθως όχι περισσότερα από είκοσι, κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο. Το μήκος του μπορούσε να ξεπεράσει τα πέντε μέτρα, αλλά τις περισσότερες φορές ήταν σημαντικά μικρότερο.

Βίος ενός συγγραφέα (ή άλλου σημαντικού προσώπου) είναι η περισσότερο ή λιγότερο αληθινή βιογραφία του, όπως καταγράφηκε από τους μεταγενέστερους.

Βίος θεωρητικός και βίος πρακτικός: αριστοτελικοί όροι που χαρακτηρίζουν δύο διαφορετικούς τρόπους ζωής· ο πρώτος μια ζωή αφιερωμένη στον φιλοσοφικό στοχασμό, ο δεύτερος μια ζωή αφιερωμένη στην (πολιτική κυρίως) πράξη.

Βιοσοφία ονομάζεται το σύνολο των γνώσεων που αφορούν τον σωστό τρόπο ζωής.

Βουκολιασμός: σ. 199-200.

Βωμολοχίες είναι οι τολμηρές σεξουαλικές ή σκατολογικές κουβέντες.

Γένος (στη ρητορική) συμβουλευτικό, δικανικό, επιδεικτικό: σ. 137-8.

Γνώμες: τα *αποφθέγματα.

Γοργίεια σχήματα: σ. 100-1.

Γραμματολογία: σ. 17.

Γυμνάσιο ήταν ο τόπος όπου συγκεντρώνονταν οι νέοι, αρχικά για να γυμναστούν, ύστερα και για να κάνουν μαθήματα σε χωριστές αίθουσες, τα ἀκροατήρια.

Γυμνοσοφιστές: ινδοί βραχμάνες, φυσιολάτρες, που ζούσαν στο ύπαιθρο γυμνοί, με απόλυτη λιτότητα και αυστηρή άσκηση. Οι αρχαίοι τους θεωρούσαν ιδιαίτερα σοφούς.

Δακτυλικό εξάμετρο (και σύνθεση κατά στίχο): σ. 30.

Δεισιδαιμονία: η λέξη είναι σύνθετη από το ρήμα δείδω «φοβούμαι» και το ουσιαστικό δαίμων «θεότητα»· βλ. και σ. 184.

Δεύτερη σοφιστική: σ. 242-3.

Δημηγορίες ονομάζουμε τις ομιλίες που εκφωνήθηκαν δημόσια, είτε στην εκκλησία του δήμου είτε σε άλλες επίσημες εκδηλώσεις - όχι στα δικαστήρια. Η λέξη είναι σύνθετη από το ουσιαστικό δῆμος και το ρήμα ἀγορεύω.

Δημοκρατία είναι το πολίτευμα όπου κρατεῖ (επικρατεί, κυβερνά) ο δῆμος, δηλαδή το σύνολο των πολιτών, και όχι μόνο οι αριστοκράτες ή οι οικονομικά ισχυροί όπως στην *ολιγαρχία.

Διαλεκτική: φιλοσοφική μέθοδος όπου η αναζήτηση της αλήθειας γίνεται με επιδέξιες ερωτήσεις και προσεκτικό έλεγχο των απαντήσεων. Στη νεότερη φιλοσοφία ο όρος έχει αλλάξει έννοια.

Διαλέξεις ονομάζονταν οι δημόσιες συζητήσεις, αλλά ο ίδιος όρος χρησιμοποιήθηκε και για τη διδασκαλία των φιλοσόφων και για τις ομιλίες των σοφιστών.

Διαλλακταί: άρχοντες με καθορισμένη θητεία και στόχο να διαλλάξουν (να συμφιλιώσουν) τους πολίτες εξαλείφοντας τις πολιτικές αντιθέσεις.

Διατριβές ή *πραγματείες ονομάζουμε τα επιστημονικά, φιλοσοφικά κ.ά. συγγράμματα.

Δίαυλος: δρόμος ταχύτητας όπου οι αθλητές έτρεχαν ως το τέλος του σταδίου, έκαναν στροφή και γύριζαν να τερματίσουν στην αφετηρία.

Διαφωτισμός: σ. 87.

Διθύραμβος: σ. 55· νέος διθύραμβος: σ. 109-10.

Δικανικό γένος: σ. 137-8.

Δράματα: η λέξη παράγεται από το ρήμα δρῶ «χάνω κάτι» και χαρακτηρίζει όλα τα θεατρικά δρώμενα, τις κωμωδίες όσο και τις τραγωδίες και τα σατυρικά.

Δραματικοί αγώνες: σ. 112-3.

Εγκώμια ονομάζονται όλα τα επαινετικά-δοξαστικά έργα: τα ποιητικά (σ. 55) όσο και τα πεζά ρητορικά-επιδεικτικά γυμνάσματα που αφορούσαν πρόσωπα, όπως το Ἑλένης ἐγκώμιον του Γοργία, ζώα, όπως το Μυίας ἐγκώμιον του Λουκιανού, ή και πράγματα, όπως το Φαλάκρας ἐγκώμιον του Δίωνα Χρυσόστομου. Είναι φανερό ότι στις τελευταίες αυτές περιπτώσεις ο έπαινος άλλο σκοπό δεν είχε από το να αποδείξει τη ρητορική δεξιότητα του συγγραφέα.

Εθιμικά ονομάζουμε τα λαϊκά τραγούδια που τραγουδιούνται σε συνδυασμό με ορισμένα έθιμα, όπως η αρχαία εἰρεσιώνη, τα σημερινά κάλαντα κλπ.

Εθνικοί ονομάστηκαν, κιόλας στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου, όσοι δεν προσχωρούσαν στον χριστιανισμό, αλλά έμεναν πιστοί στις παλιές θρησκείες.

Εθνολογία ή Εθνογραφία είναι η μελέτη και καταγραφή των τρόπων ζωής, των εθίμων και γενικά του πολιτισμού ξένων λαών, συνήθως εξωτικών ή πρωτόγονων.

Ειδύλλιο: σ. 200.

Εικαστικές τέχνες: σ. 92.

Εἰκός ονόμαζαν οι αρχαίοι αυτό που ήταν πιο ταιριαστό, πιο φυσικό, πιο λογικό - άρα και πιο πιθανό να συμβεί. Ως λέξη το εἰκός είναι το ουδέτερο της μετοχής του παρακειμένου του ρήματος εἴκω «μοιάζω, ταιριάζω, φαίνομαι», απ᾽ όπου παράγονται και τα εικόνα, εικαστικές τέχνες κ.τ.ό.

Εκλεκτική ονομάζεται η φιλοσοφία και εκλεκτικός ο φιλόσοφος, όταν αισθάνεται ελεύθερος να εκλέγει και να υιοθετεί στοιχεία από οποιοδήποτε άλλο φιλοσοφικό σύστημα.

Εκφράσεις ονομάστηκαν στην αρχαιότητα οι λεπτομερείς ρητορικές περιγραφές ζωγραφικών, πλαστικών, αρχιτεκτονικών κ.ά. εικαστικών έργων.

Ελεγεία: σ. 67-8.

Ελεγειακό δίστιχο: σ. 67.

Έλεγχος (σωκρατικός) και ελεγκτικός διάλογος: σ. 104.

Εμβόλιμα χαρακτηρίζονται τα χορικά τραγούδια που παρεμβάλλονταν στα *δράματα χωρίς να σχετίζονται με την υπόθεση του έργου.

Εμπειρισμός: νεότερη λέξη για κάθε φιλοσοφία που βασίζεται στα στέρια δεδομένα των αισθήσεων. Αρχαιοελληνικές ήταν οι λέξεις ἐμπειρία και το επίθετο ἐμπειρικός, που αποδόθηκε στην ιατρική σχολή του Ηρόφιλου.

Έντεχνες πίστεις ονομάστηκαν στη ρητορική το ήθος, δηλαδή η προσωπικότητα, το πάθος, δηλαδή η συναισθηματική φόρτιση, και ο λόγος, δηλαδή η συλλογιστική ικανότητα του ρήτορα.

Εξάρχοντες ονομάζονταν οι κορυφαίοι των Χορών του *διθυράμβου.

Επίγραμμα: σ. 72-3.

Επιγραφική: κλάδος της αρχαιολογίας που μελετά (διαβάζει, συμπληρώνει, ερμηνεύει και εκδίδει) τις επιγραφές.

Επιθαλάμια: τα τραγούδια του γάμου που προορίζονται να τραγουδηθούν όταν οι νιόπαντροι έχουν αποσυρθεί στον νυφικό θάλαμο.

Επίνικοι (ύμνοι) ή επινίκια (άσματα): σ. 106. Εδώ ανήκουν οι Ολυμπιόνικοι, οι Πυθιόνικοι, οι Ισθμιόνικοι και οι Νεμεόνικοι.

Επιστήμη: σ. 160.

Επιστολογραφία: σ. 262-3.

Έπος: σ. 30· ιστορικό έπος: σ. 105.

Επύλλιο: το μικρό έπος. Η κατάληξη -ύλλιον είναι υποκοριστική, όπως στο *ειδύλλιο(ν).

Επωδική τριάδα: σ. 107.

Εριστικός χαρακτηρίζεται ο διάλογος, όταν στόχος του δεν είναι να αναζητηθεί και να βρεθεί η αλήθεια, αλλά να αποστομωθεί ο συνομιλητής.

Ερμητισμός: σ. 286.

Εταιρείες ονομάζονταν στην Αθήνα της κλασικής εποχής οι πολιτικές ομάδες. Οι περισσότερες ήταν ολιγαρχικές, με σκοπό να υποσκάψουν, αν όχι και να ανατρέψουν τη δημοκρατία.

Εφημερίδες ονομάζονταν, από τον καιρό του Μεγαλέξανδρου, τα επίσημα ημερολόγια όπου καταγράφονταν με κάθε λεπτομέρεια οι καθημερινές πολιτικές και πολεμικές εξελίξεις, τα διπλωματικά έγγραφα, οι επιστολές, ακόμα και η ιδιωτική ζωή του βασιλιά.

Ηθογραφικά έργα είναι όσα περιγράφουν τα ήθη, δηλαδή τις συνήθειες, τις ασχολίες, τη συμπεριφορά, το ντύσιμο και γενικά τους τρόπους ζωής μιας ομάδας ή κατηγορίας ανθρώπων, συνήθως απλών.

Θεογονία: η γένεση των θεών.

Θεοκρασία: σ. 184.

Θεοσοφία: η φιλοσοφική σκέψη, όταν επικεντρώνεται στις σχέσεις του ανθρώπου με τους θεούς.

Θίασος: άτυπη ομάδα ή οργανωμένη αδελφότητα αφιερωμένη στη λατρεία ενός θεού, κυρίως του Διονύσου. Η σημερινή σημασία ξεκινά από τους θιάσους που παρουσίαζαν τους *διθυράμβους και τα *δράματα στις διονυσιακές γιορτές.

Θρήνος: σ. 55.

Θρύλος: φανταστική διήγηση που αφορά ένα ή περισσότερα ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα.

Ίαμβος: σ. 61.

Ιλαροτραγωδία: σ. 192 σημ. 169.

Ιμπεριαλισμός είναι η προσπάθεια ενός κράτους να χρησιμοποιήσει τη στρατιωτική ή/και οικονομική του δύναμη για να επιβάλει την εξουσία του σε όσο το δυνατό περισσότερους ανθρώπους και τόπους.

Ισηγορία: σ. 90.

Ιστορία και ιστοριογραφία: σ. 148.

Ιστορία της λογοτεχνίας: σ. 17.

Κανόνας: σ. 248-9.

Κλασικισμός: σ. 186, 242.

Κλασικός: σ. 82 σημ. 70.

Κοινή (γλώσσα): σ. 183-4.

Κόρος: ο υπερκορεσμός, η απόλυτη χόρταση, και μεταφορικά, η κατοχή υπερβολικού πλούτου, εξουσίας, δύναμης κλπ.

Κορυφαίος: ο αρχιτραγουδιστής στη χορική ποίηση, και ο επικεφαλής του Χορού στο δράμα.

Κοσμογονία: η δημιουργία του κόσμου.

Κριτική των κειμένων: σ. 21 σημ. 9.

Κτίσεις ονομάζονται όσα έργα, ποιητικά ή πεζά, αφηγούνται την ίδρυση (κτίσιν) και την ιστορία μιας πολιτείας ή περιοχής, ξεκινώντας από τα μυθικά χρόνια και τους πρώτους ήρωες οικιστές.

Κυκλικοί (ποιητές): σ. 48-9· κυκλικά ή κύκλια έπη ήταν τα έργα των κυκλικών ποιητών· κυκλικοί ή κύκλιοι χαρακτηρίζονταν και οι λατρευτικοί *Χοροί που τραγουδούσαν και χόρευαν γύρω από τους βωμούς, ιδιαίτερα οι Χοροί των διθυράμβων.

Κώμος: σ. 127.

Κωμωδία: σ. 127· Αρχαία ή Παλαιά κωμωδία: σ. 130· Μέση κωμωδία: σ. 135· Νέα κωμωδία: σ. 189.

Λαϊκή λογοτεχνία: σ. 16-7· λαϊκά τραγούδια: σ. 73-4.

Λόγια στοιχεία στα λογοτεχνικά έργα είναι οι σπάνιες λέξεις, οι αρχαϊκοί και διαλεκτικοί γραμματικοί τύποι, οι εξεζητημένες συντάξεις, οι απόκρυφες ή τοπικές μυθολογικές διηγήσεις, οι ιστορικές και γεωγραφικές λεπτομέρειες, οι υπαινιγμοί σε άλλα κείμενα - όλα γενικά τα στοιχεία που η πρόσληψή τους από τον ακροατή ή τον αναγνώστη απαιτεί γνώσεις όχι κοινές, συνηθισμένες μόνο στους διαβασμένους.

Λογογράφοι ή λογοποιοί: σ. 79, 137 σημ. 114.

Λογότυποι: σ. 28.

Λύκειο: σ. 173 σημ. 153.

Λυρική ποίηση: σ. 52-4.

Μάγοι: Μήδοι ιερείς του ζωροαστρισμού στην Περσία.

Μαθηματικοί: σ. 281.

Μέλος: το τραγούδι που κατά τον Πλάτωνα απαρτίζεται «από λόγο, αρμονία και ρυθμό» (Πολιτεία 398d).

Μεταφυσική: σ. 174 σημ. 155· στη σύγχρονη γλώσσα το επίθετο μεταφυσικός χρησιμοποιείται ως συνώνυμο του *υπερβατικός.

Μέτοικοι ονομάζονταν οι ελεύθεροι ξένοι που είχαν εγκατασταθεί και ζούσαν μόνιμα στην Αθήνα.

Μέτρο: μικρή ρυθμική μονάδα που μόνη, με την επανάληψή της, ή σε συνδυασμό με άλλες απαρτίζει τον στίχο· Μετρική: η μελέτη των μέτρων.

Μίμηση: σ. 186, 242.

Μιμίαμβος: σ. 203.

Μίμος: σ. 192· λογοτεχνικός μίμος ή μιμίαμβος: σ. 128.

Μνημοτεχνική: μέθοδος για να ενισχύσει κανείς τη λειτουργία της μνήμης του με τεχνάσματα ή/και με άσκηση.

Μονογραφίες χαρακτηρίζονται τα συγγράμματα που έχουν συγκεκριμένο και περιορισμένο θέμα.

Μονωδίες: ανεξάρτητα ή ενταγμένα στα δράματα λυρικά τραγούδια που παρουσιάζονται από έναν μόνο τραγουδιστή.

Μουσείο χαρακτηριζόταν κάθε χώρος αφιερωμένος, κυριολεκτικά ή μεταφορικά, στη λατρεία των Μουσών.

Μυθιστόρημα: σ. 268-9.

Μύθοι: σ. 76.

Μυστηριακές είναι οι λατρείες που περιορίζονται σε έναν κλειστό κύκλο από μυημένους πιστούς. Οι μελλοντικοί μύστες, όταν επιλεγούν, περνούν τη διαδικασία της μύησης, διδάσκονται από τον μυσταγωγό ορισμένα απόρρητα και συμμετέχουν στα μυστήρια: τελετουργίες με προκαθορισμένο απόκρυφο τυπικό που οι αμύητοι απαγορεύεται να τις παρακολουθήσουν. Τελικός σκοπός είναι βέβαια η εύνοια και η προνομιακή μεταχείριση των μυστών από τη θεότητα των μυστηρίων.

Μυστικισμός: η πίστη ότι υπάρχουν κρυφές, υπερβατικές δυνάμεις που επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων, και που ο άνθρωπος μπορεί να τις προσεγγίσει άμεσα, χωρίς παρέμβαση των αισθήσεων και του λογικού.

Νόμοι ονομάζονταν αρχικά μόνο συγκεκριμένες, κιθαρωδικές κυρίως, μελωδίες, ύστερα και τα τραγούδια που τραγουδιόνταν με τη συνοδεία τους.

Νόστος: σ. 32 σημ. 20.

Νουβέλα: πεζό αφηγηματικό κείμενο, μεγαλύτερο από το διήγημα αλλά μικρότερο από το μυθιστόρημα.

Ολιγαρχία: το πολίτευμα όπου ἄρχουν (κυβερνούν) λίγοι μόνο πολίτες, είτε οι αριστοκράτες, όπως στην *αριστοκρατία, είτε οι οικονομικά ισχυροί, όπως στην *τιμοκρατία.

Ὀνομαστὶ κωμῳδεῖν: σ. 130.

Οντολογία: ο κλάδος της φιλοσοφίας που μελετά την ύπαρξη αυτή καθαυτή, ποια όντα υπάρχουν πραγματικά, και ποια όχι.

Ορθολογισμός: η κυριαρχία του ορθού λόγου, δηλαδή της λογικής σκέψης.

Παιάνες: σ. 55.

Παίγνια: σ. 51. Παίγνια ονομάστηκαν από τον Πλούταρχο και οι *μίμοι, όταν ήταν καθαρά παιχνίδια, χωρίς πλοκή.

Παλαιογραφία: κλάδος της φιλολογίας που μελετά (διαβάζει, συγκρίνει, χρονολογεί) τα παλιά χειρόγραφα.

Παλινωδία: σ. 57.

Πανελληνισμός: σ. 85.

Παντόμιμος: σ. 192 σημ. 170.

Παπυρολογία: κλάδος της φιλολογίας που μελετά (διαβάζει, συμπληρώνει, ερμηνεύει) όσα βρίσκονται γραμμένα σε παπύρους.

Πάπυρος: φυτό που από τις ίνες του οι Αιγύπτιοι κατασκεύαζαν φύλλα και *βιβλία όπου πάνω τους μπορούσαν να γράψουν.

Παράβαση: σ. 130.

Παράδοση των κειμένων: σ. 19-21· άμεση είναι η παράδοση ενός έργου όταν υπάρχουν επιγραφές, πάπυροι ή χειρόγραφα που το παραδίδουν αυτούσιο, ενώ έμμεση είναι η παράδοση όταν ένα έργο σώζεται μόνο γιατί κάποιος άλλος συγγραφέας το έχει παραθέσει, ολόκληρο ή αποσπασματικά, σε δικό του έργο.

Παρακλαυσίθυρο: η λέξη είναι σύνθετη από την πρόθεση παρά «κοντά», το ρήμα κλαίω και το ουσιαστικό θύρα, και δηλώνει το παραπονεμένο τραγούδι του ερωτευμένου νέου μπροστά στην κλειστή πόρτα της αγαπημένης του.

Παρατραγωδία: είναι η *παρωδία συγκεκριμένων τραγικών κειμένων, ή και του τραγικού ύφους γενικά.

Παρθένεια: σ. 55.

Παροιμία: σ. 179.

Παρρησία: η ελευθερία του λόγου, το δημοκρατικό δικαίωμα κάθε πολίτη να λέει ανοιχτά τη γνώμη του, χωρίς να φοβάται τιμωρία.

Παρωδία: η σατιρική μίμηση.

Πεντάτευχος: τα πέντε πρώτα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης.

Περγαμηνή: δέρμα που με την κατάλληλη επεξεργασία γινόταν κατάλληλο να χρησιμεύσει ως γραφική ύλη.

Περιήγηση για τους αρχαίους δεν ήταν το ταξίδι αλλά το βιβλίο που ξεναγούσε τους ταξιδιώτες ορίζοντας τα δρομολόγια, διηγώντας την ιστορία και περιγράφοντας τα αξιοθέατα του κάθε τόπου· και περιηγητής δεν ήταν ο ταξιδιώτης αλλά ο ξεναγός συγγραφέας έργων περιηγητικής λογοτεχνίας.

Περίπλους ήταν το ακτοπλοϊκό ταξίδι γύρω από έναν τόπο (π.χ. γύρω από την Πελοπόννησο), ή σε μια κλειστή θάλασσα (π.χ. στον Εύξεινο Πόντο), αλλά και το έργο όπου καταγράφονταν οι διάφοροι τόποι και λαοί που θα συναντούσε κανείς στο ταξίδι του.

Πλειάς ήταν το όνομα του αστερισμού της Πούλιας, που απαρτίζεται από επτά άστρα. Πλειάδα ονόμασαν οι αλεξανδρινοί φιλόλογοι τους επτά σημαντικότερους τραγικούς ποιητές τους, πλειάδα ονομάζουμε μερικές φορές και εμείς τις μικρές καλλιτεχνικές ομάδες.

Πολυάνδριον ονομαζόταν ο ομαδικός τάφος, π.χ. των νεκρών ύστερα από μια μάχη.

Πραγματείες ή *διατριβές ονομάζουμε τα επιστημονικά, φιλοσοφικά κ.ά. συγγράμματα.

Προαγών: η δημόσια παρουσίαση των ηθοποιών και της υπόθεσης των δραμάτων που γινόταν από τον ποιητή στο *ωδείο, λίγες μέρες πριν από τους δραματικούς αγώνες.

(Προ)γυμνάσματα ή μελέτες: σ. 254.

Προλαλιές: σ. 254.

Πρόλογος (στα δράματα): μονόλογος ή διάλογος των προσώπων πριν από την είσοδο του Χορού.

Προμετωπίδες ονομάζουμε σήμερα τα σύντομα χαρακτηριστικά κείμενα που οι συγγραφείς τυχαίνει να προτάξουν στα κεφάλαια των βιβλίων τους.

Προσόδια: σ. 55.

Προσωκρατικοί φιλόσοφοι: σ. 77.

Προσωποποίηση: η απόδοση ανθρώπινων (και θεϊκών!) χαρακτηριστικών σε αφηρημένες έννοιες, όπως π.χ. στη δόξα, ή σε άψυχα όντα, όπως π.χ. στους ανέμους.

Ρεαλισμός στις καλές τέχνες είναι η προσπάθεια των καλλιτεχνών να αποδώσουν την πραγματικότητα με ακρίβεια, όπως είναι, χωρίς παραλείψεις, υπερβολές και ωραιοποιήσεις.

Ρήσεις (στα δράματα): οι ρητορικοί μονόλογοι.

Ρητορεία: σ. 136.

Ρητορική (τέχνη): σ. 136.

Σατυρικό δράμα: σ. 116-7.

Σίλλοι: σκωπτικά ποιήματα σε δακτυλικό εξάμετρο. Το επίθετο σίλλος σημαίνει «αλλήθωρος».

Σκεπτικισμός: σ. 221 σημ. 203.

Σκευή: η εξάρτυση, όλα όσα φορούσαν και κρατούσαν οι υποκριτές και οι χορευτές στα δράματα.

Σκόλια: σ. 74.

Σοφίσματα: νοητικά τεχνάσματα και ακροβασίες, συλλογισμοί που φαίνονται λογικοί αλλά οδηγούν σε αδιέξοδο ή σε σφάλμα.

Σοφιστής: σ. 88.

Στασιωτικά: σ. 66.

Στιχομυθία (στα δράματα): γρήγορος διάλογος όπου κάθε πρόσωπο λέει έναν ή το πολύ δύο στίχους.

Στροφή και Αντιστροφή: σ. 107.

Συγκρητισμός: σ. 240-1.

Συμπίλημα: έργο που βασικά απαρτίζεται από παραθέματα άλλων προγενέστερων έργων.

Συντάξεις: σ. 294.

Συντεχνία είναι η ένωση ανθρώπων που ασκούν την ίδια τέχνη και συνεργάζονται για να προωθήσουν την τέχνη τους και τα επαγγελματικά τους συμφέροντα.

Σφραγίδα (στη λογοτεχνία): το σημείο όπου μέσα στο έργο, συνήθως στην αρχή ή στο τέλος, ο συγγραφέας φανερώνει το όνομά του, συχνά και άλλα προσωπικά του στοιχεία.

Σώμα απαρτίζουν όλα μαζί τα έργα που η *άμεση «παράδοση μας τα παραδίδει ως σύνολο με το όνομα ενός συγγραφέα (π.χ. του Αριστοτέλη), ή μιας κατηγορίας συγγραφέων (π.χ. των Ιπποκρατικών).

Τετραλογία (στα δράματα): σ. 116-7, 120. Τετραλογίαι ονομάστηκε και ένα έργο του Αντιφώντα, επειδή περιέχει ομάδες από τέσσερις δικανικούς λόγους.

Τεχνοπαίγνια: σ. 204.

Τιμοκρατία: σ. 44.

Τορευτική είναι η τέχνη του τορευτή, του καλλιτέχνη που με το κοπίδι και το σφυρί δίνει μορφή στο ξύλο, στο μέταλλο ή στην πέτρα.

Τραγωδία: σ. 75, 115-6.

Τρίβων: χοντροκομμένο και τραχύ ρούχο που φορούσαν οι φιλόσοφοι ως δείγμα σκληραγώγησης και αδιαφορίας για τις ανέσεις.

Τυραννίδα: σ. 44.

Ύβρη: το έντονο συναίσθημα υπεροχής που προξενεί η μεγάλη δύναμη και οδηγεί σε αλαζονεία, παράβαση του μέτρου, ασέβεια κ.τ.ό.

Υλοζωιστές: σ. 77 σημ. 63.

Υμέναιος: σ. 55.

Ύμνοι: σ. 55.

Υπερβατικός: το επίθετο αποδίδεται σε οποιαδήποτε σκέψη, θεωρία, ή φαινόμενο ξεπερνά (υπερβαίνει) τα όρια του αισθητού κόσμου ή/και της ανθρώπινης γνώσης.

Υποθέσεις (δραμάτων): σ. 226. Υποθέσεις ονομάστηκαν από τον Πλούταρχο και οι *μίμοι, όταν είχαν πλοκή.

Υποκριτής: σ. 75, 114.

Υπομνήματα ονόμαζε τα εσωτερικά του συγγράμματα ο Αριστοτέλης, σωστά, καθώς τα χρησιμοποιούσε για να υποβοηθά τη μνήμη του στη διδασκαλία. Συχνά, ωστόσο, οι φιλόλογοι προτιμούν να τα χαρακτηρίζουν *πραγματείες ή *διατριβές, επειδή υπομνήματα ονομάστηκαν αργότερα και τα σχόλια που έγραψαν οι περιπατητικοί για τα αριστοτελικά έργα.

Υπορχήματα: σ. 55.

Ύψος (στη λογοτεχνία): σ. 249.

Φαλλικά: σ. 127.

Φάρσα: σύντομη χοντροκομμένη κωμωδία, βασισμένη συνήθως σε παρεξηγήσεις και λάθη.

Φλύακες: σ. 192 σημ. 169.

Φυσικοί φιλόσοφοι: σ. 77-8.

Φυσιολόγοι: σ. 77.

Χορηγοί (στα χορικά τραγούδια): σ. 54· Χορηγοί (στο δράμα): σ. 113.

Χορικά τραγούδια (στη λυρική ποίηση): σ. 54-6· χορικά ονομάζονται και τα τραγούδια του Χορού στο δράμα.

Χορός: γράψαμε τη λέξη με κεφαλαίο, όταν σημαίνει την ομάδα που τραγουδά και χορεύει στη χορική ποίηση και στο δράμα. Η λέξη χορός με μικρό έχει τη σημερινή σημασία της όρχησης.

Χρυσή τομή: μαθηματική αναλογία· όμως συχνά ο όρος χρησιμοποιείται μεταφορικά για να δηλώσει τον καλύτερο δυνατό συμβιβασμό ανάμεσα σε δύο διαφορετικές τάσεις, απόψεις κ.τ.ό.

Ψευδεπίγραφα χαρακτηρίζονται όσα έργα μάς παραδόθηκαν, κατά λάθος ή από πρόθεση, ως έργα ενός συγγραφέα, χωρίς στην πραγματικότητα να είναι δικά του· ψευδεπίγραφες είναι και οι επιστολές, όχι μόνο όταν αποδίδονται σε φανταστικά πρόσωπα αλλά και όταν αποδίδονται σε ιστορικά πρόσωπα χωρίς να είναι δικές τους.

Ωδεία: δημόσια οικοδομήματα προορισμένα για μουσικές και άλλες, καλλιτεχνικές κυρίως, εκδηλώσεις. Η σημερινή σημασία είναι νεότερη.

Ωδές: σ. 64. Το ουσιαστικό ᾠδή, όπως και το ᾠδεῖον, παράγεται από το ρήμα ᾂδω «τραγουδώ».