[4,19,13] Οι Κυναιθείς όμως, μολονότι είχαν υποστεί τόσο φοβερές δυστυχίες και καταστροφές από τους Αιτωλούς, θεωρήθηκαν άξιοι, περισσότερο από κάθε άλλον, για τη συμφορά τους. [4,20,1] Επειδή όλο το έθνος των Αρκάδων έχει λαμπρή φήμη ανάμεσα σε όλους τους Έλληνες για την αρετή του, όχι μόνο χάρη στο φιλόξενο χαρακτήρα και την ανθρωπιά στη συμπεριφορά αλλά, [2] προπάντων, χάρη στην ευσέβειά του, αξίζει να ερευνήσουμε λίγο από πού προέρχεται η αγριότητα των Κυναιθέων. Πώς, ενώ ήταν αναμφίβολα Αρκάδες, ξεχώρισαν τόσο πολύ εκείνο τον καιρό από τους υπόλοιπους Έλληνες σε ωμότητα και εγκληματικότητα; [3] Πιστεύω πως η αιτία είναι ότι, όσα οι παλαιοί σωστά είχαν επινοήσει και θεσπίσει λαμβάνοντας εύστοχα υπόψη το φυσικό περιβάλλον, όπου ζούσαν όλοι οι Αρκάδες, αυτά ακριβώς πρώτοι και μόνοι από όλους τους Αρκάδες άφησαν. [4] Η μουσική δηλαδή, η αληθινή βέβαια μουσική, είναι ωφέλιμη άσκηση, για όλους τους ανθρώπους, για τους Αρκάδες όμως είναι αναγκαία. [5] Γιατί δεν πρέπει να θεωρούμε, καθώς ο Έφορος¹ λέει στην εισαγωγή της Ιστορίας του -λόγος, που δεν του ταίριαζε καθόλου-, πως οι άνθρωποι έχουν εισαγάγει τη μουσική για να απατούν και να γοητεύουν. [6] Δεν πρέπει ακόμη να πιστεύουμε πως οι παλαιοί Κρητικοί και Λακεδαιμόνιοι τυχαία αντικατέστησαν τη σάλπιγγα με το ρυθμικό παίξιμο του αυλού στον πόλεμο, [7] ούτε πως ασυλλόγιστα οι πρώτοι Αρκάδες δέχτηκαν σε όλες τις εκδηλώσεις της κοινής ζωής τη μουσική σε τέτοιο βαθμό, ώστε με την υποχρεωτική μουσική αγωγή να ανατρέφουν όχι μόνο τα παιδιά αλλά και τους νεαρούς ώς τα τριάντα τους -αυτοί, οι αυστηρότατοι στην άλλη ζωή τους. [8] Γιατί είναι βέβαια πασίγνωστο και κοινός τόπος πως σχεδόν μόνο στην Αρκαδία διδάσκουν πρώτα πρώτα τα παιδιά, από τη νηπιακή ηλικία, να τραγουδούν σωστά τους ύμνους και τους παιάνες με τους οποίους, όπως είναι πατροπαράδοτο, υμνεί κάθε πόλη τους επιχώριους ήρωες και θεούς. [9] Ύστερα, μαθαίνοντας τα μουσικά μέλη του Φιλόξενου και του Τιμοθέου,² κάθε χρόνο στο θέατρο με ζωηρή διάθεση άμιλλας χορεύουν τραγουδώντας, ενώ τους συνοδεύουν επαγγελματίες διονυσιακοί αυλητές, τα παιδιά στους λεγόμενους παιδικούς αγώνες και οι νέοι στους ανδρικούς. [10] Όμοια και σε όλη τους τη ζωή, στις συμποσιακές διασκεδάσεις, δεν καλούν ξένους τραγουδιστές, αλλά μόνοι τους ψυχαγωγούνται, υποχρεώνοντας ο ένας τον άλλον όταν φτάσει η σειρά του να τραγουδήσει. [11] Και ενώ δεν θεωρούν ντροπή να πουν πως δεν ξέρουν, κάποιο από τα άλλα μαθήματα, όμως το τραγούδι δεν μπορούν να το αρνηθούν, αφού όλοι υποχρεωτικά το διδάσκονται, ούτε όταν παραδέχονται πως ξέρουν να τραγουδούν το αποφεύγουν, γιατί το θεωρούν αισχρό. [12] Μαθαίνουν ακόμα οι νέοι εμβατήρια πολεμικά καθώς παρελαύνουν με συνοδεία αυλού, ασκούνται και στο χορό, και κάθε χρόνο στο θέατρο κάνουν επιδείξεις για τους συμπολίτες τους με δημόσια φροντίδα και δαπάνη. [4,21,1] Πιστεύω πως οι παλαιοί τα θέσπισαν όχι για πολυτέλεια και κέφι, αλλά γιατί έβλεπαν την τραχειά δουλειά του καθενός και γενικά την επίπονη και σκληρή ζωή στην Αρκαδία, και παρατηρούσαν ακόμη τον άγριο χαρακτήρα των κατοίκων, που οφείλεται στην κρύα και σκοτεινή ατμόσφαιρα -πολύ συνηθισμένη κατάσταση στα μέρη εκείνα-, με την οποία αναγκαστικά και από φυσικού μας όλοι οι άνθρωποι εξομοιωνόμαστε. [2] Για το λόγο άλλωστε αυτόν και όχι για άλλον, έθνη και λαοί που απέχουν πάρα πολύ μεταξύ τους παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές στο χαρακτήρα, στη μορφή, στο χρώμα και στις περισσότερες ασχολίες. [3] Επειδή λοιπόν οι παλαιοί Αρκάδες ήθελαν να μαλακώσουν και να μετριάσουν την αγριότητα και την τραχύτητα της φύσης, θέσπισαν όλα τα παραπάνω, και ακόμη συνήθισαν τους άντρες και τις γυναίκες σε συχνές κοινές συνάξεις και θυσίες, σε χορούς κοριτσιών και αγοριών. [4] Γενικά, χρησιμοποίησαν όλη τους την επινοητικότητα για να εξημερώσουν και να πραΰνουν την ψυχική σκληρότητα με την επιβολή των εθίμων. [5] Όλα τούτα τα εγκατέλειψαν εντελώς οι Κυναιθείς, και μάλιστα ενώ είχαν ανάγκη ιδιαίτερα από τέτοια βοήθεια, αφού έχουν τον τραχύτερο τόπο και κλίμα όλης της Αρκαδίας. Ρίχτηκαν ύστερα σε εσωτερικές συγκρούσεις και διαμάχες, και τελικά αποθηριώθηκαν τόσο, [6] ώστε σε καμιά ελληνική πόλη να μην έχουν γίνει τόσο μεγάλα και πολλά εγκλήματα. [7] Υπάρχει και απόδειξη για την αθλιότητα αυτή των Κυναιθέων και της δυσαρέσκειας των άλλων Αρκάδων για τη διαγωγή τους: [8] όταν οι Κυναιθείς έκαναν τη μεγάλη σφαγή³ και έστειλαν πρεσβευτές στους Λακεδαιμονίους, από όποιες τυχόν πόλεις πέρασαν διώχτηκαν ευθύς με κήρυκα, [9] ενώ οι Μαντινείς, μετά την αποχώρησή τους, έκαναν και τελετή καθαρμού και περιφορά ιερών θυμάτων γύρω από την πόλη και όλη τη χώρα τους.

[10] Αυτά λοιπόν τα είπα για να μη διαβάλλεται εξαιτίας μιας πόλης ο χαρακτήρας όλων των Αρκάδων και για να μην αρχίσουν μερικοί Αρκάδες να αδιαφορούν για τη μουσική, με την ιδέα πως η πλούσια καλλιέργειά της στη χώρα τους είναι πολυτέλεια. [11] Τα λέω και για τους Κυναιθείς, για να προσπαθούν με στροφή στην παιδεία και μάλιστα στη μουσική, αν κάποτε ο θεός τους τα φέρει δεξιά, να εξημερώσουν το χαρακτήρα τους. Με τέτοια μόνο παιδεία μπορεί να υποχωρήσει η αγριότητα που έδειξαν τότε. [12] Τώρα ξαναγυρίζω, αφού μίλησα για όσα σχετίζονται με τους Κυναιθείς, στο σημείο όπου έκανα την παρέκβαση.