Ανθολογίες
Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη
ΣΟΦΟΚΛΗΣ
67. – Ἠλέκτρα 678-763
Ενώ η Ηλέκτρα θρηνεί περιμένοντας να επιστρέψει ο Ορέστης ως εκδικητής και ενώ η Κλυταιμηστρα, ταραγμένη από κάποιο όνειρο, προσφέρει χοές, ο Ορέστης, συνοδευόμενος από τον Πυλάδη και τον Παιδαγωγό, βρίσκεται ήδη στο Άργος, αλλά δεν πρέπει να αποκαλύψει ακόμα την ταυτότητά του, επειδή ένας χρησμός του Απόλλωνα όριζε ότι πρέπει να πάρει εκδίκηση με δόλο, άοπλος και χωρίς στρατό. Έτσι, εμφανίζεται πρώτος στο παλάτι ο Παιδαγωγός, που έρχεται, υποτίθεται, σταλμένος από τον Φανοτέα τον Φωκέα και φέρνει στην Ηλέκτρα και την Κλυταιμήστρα την "ψευδή είδηση" ότι ο Ορέστης, έπειτα από λαμπρή παρουσία σε άλλα αγωνίσματα των Πυθικών αγώνων, σκοτώθηκε στην αρματοδρομία, λίγο πριν από την κατάκτηση της νίκης. Η μακρότατη ρήση του Παιδαγωγού, που ανθολογείται εδώ, συνδυάζει, με τρόπο μοναδικό, την αφηγηματική τέρψη με τη δραματική ένταση. Στο βάθος της σοφόκλειας αφήγησης βρίσκονται τα ομηρικά Ἆθλα ἐπὶ Πατρόκλῳ (Ψ). Από τη ρήση του Παιδαγωγού αφορμάται ο Σεφέρης στο Μυθιστόρημα (ΙϚ᾽).
ΚΛΥΤΑΙΜΗΣΤΡΑ Εσύ κοίταζε τα δικά σου.1 Εσύ όμως, ξένε, λέγε μου την αλήθεια: με ποιον τρόπο εχάθηκε; ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ Και μ᾽ έστειλαν γι᾽ αυτό και θα σου πω τα πάντα.680 Εκείνος ήλθε στο καύχημα της Ελλάδας, τους πολυθρύλητους αγώνες,2 για τη δόξα των δελφικών επάθλων. Όταν άκουσε την οξύτατη φωνή του ανδρός που εκήρυξε το αγώνισμα του δρόμου, που κρίνεται πρώτο, μπήκε στο στίβο, έλαμπε,685 όλοι όσοι βρέθηκαν εκεί τον θαύμαζαν. Το τέρμα του δρόμου υπήρξε ισάξιο με τη μορφή του· βγήκε κρατώντας το βαρύτιμο έπαθλο της νίκης. Και για να σου λέω πολλά με λίγα λόγια: τέτοιου ανδρός έργα και θριάμβους δεν γνωρίζω. Ένα να ξέρεις: σε όσους αγώνες κήρυξαν οι αγωνοθέτες690 απέσπασε όλα τα έπαθλα· τα πλήθη τον εμακάριζαν, ενώ ακουγόταν το «Αργείος, το όνομα του Ορέστης, γιος του Αγαμέμνονα που σήκωσε κάποτε τη δοξασμένη στρατιά της Ελλάδας».3695 Έως εδώ, όλα καλά· όταν όμως κάποιος θεός σε κατατρέχει, δεν μπορείς να ξεφύγεις, όσο και αν είσαι δυνατός. Έτσι, μιαν άλλη μέρα, όταν, την ώρα που έβγαινε ο ήλιος, άρχιζε ο ταχύς αγώνας των αρμάτων, μπήκε στο στίβο μαζί με πολλούς αρματηλάτες.700 Ένας ήταν Αχαιός, ένας από τη Σπάρτη, δύο Κυρηναίοι, κυβερνήτες ζυγωτών αρμάτων·4 κοντά σ᾽ αυτούς πέμπτος εκείνος με φορβάδες Θεσσαλικές·5 ο έκτος ήταν Αιτωλός με ξανθά πουλάρια· ο έβδομος κάποιος από την Μαγνησία705 ο όγδοος είχε άλογα λευκά και ήταν από το γένος των Αινιάνων·6 ο ένατος από την Αθήνα τη θεόκτιστη· και ακόμα ένας, Βοιωτός, συμπληρώνοντας το δέκατο άρμα. Στάθηκαν εκεί όπου τους έταξαν με κλήρο οι ορισμένοι κριτές και όπου παρέταξαν τα άρματα·710 όταν ήχησε η χάλκινη σάλπιγγα, πέταξαν· οι αρματηλάτες φώναξαν στ᾽ άλογα και με τα δυο τους χέρια τίναξαν τα ηνία· το κροτάλισμα των αρμάτων απλώθηκε σε όλο το στίβο· η σκόνη ανέβαινε ψηλά· όλοι τους πλάι-πλάι μαστίγωναν τους ίππους χωρίς έλεος,715 θέλοντας ο καθένας ν᾽ αφήσει πίσω τους κύκλους των τροχών και τα ρουθουνίσματα των αλόγων. Γιατί τα νώτα των αναβατών, τους τροχούς των αρμάτων τα έβρεχε ο αφρός, τα ζέσταινε η ανάσα των αλόγων. Εκείνος, οδηγώντας το άρμα του σύρριζα στην έσχατη στήλη,7720 την άγγιζε ξυστά σε κάθε γύρο με τον άξονα των τροχών, ενώ χαλάρωνε δεξιά το ακραίο άλογο και ανέκοπτε τον άλλον που ακολουθούσε κατά πόδας. Στην αρχή έστεκαν όλοι ορθοί πάνω στα άρματα· άξαφνα όμως αφηνιάζουν τα ατίθασα πουλάρια του Αινιάνα725 και πάνω στη στροφή, την ώρα που τέλειωναν τον έκτο γύρο και έμπαιναν ήδη στον έβδομο, συγκρούονται καταμέτωπα με το άρμα της Κυρήνης. Από κει και πέρα χτυπούσε ο ένας πάνω στον άλλον και συντρίβονταν, με τη συμφορά να τους ενώνει· τα ναυάγια των αρμάτων εσκέπασαν όλο τον κάμπο της Κρίσας.730 Βλέποντάς τους ο έξοχος ηνίοχος των Αθηνών, εκτρέπει το άρμα και το συγκρατεί, αφήνοντας να προσπεράσει το κύμα των αρμάτων που στροβιλίζονταν στη μέση του στίβου· έσχατος οδηγούσε το άρμα του ο Ορέστης, που κρατούσε παραπίσω τις φορβάδες του, βέβαιος για την έκβαση·735 μόλις όμως βλέπει τον Αθηναίο να ᾽χει απομείνει μόνος, αφήνει οξύτατη κραυγή, που σφυρίζει στ᾽ αυτιά των γρήγορων αλόγων, και τον ακολουθεί· ευθυγραμμίζεται ζυγός με ζυγό, τα δύο άρματα τρέχουν, πότε προβάλλει εμπρός το κεφάλι του ενός740 πότε του άλλου. Όλους τους άλλους γύρους ο δύσμοιρος, χωρίς να πέσει, κρατήθηκε ορθός με το άρμα του όρθιο· όταν όμως χαλάρωσε το αριστερό λουρί, την ώρα που το άλογο βρέθηκε πάνω στη στροφή, χωρίς να το νιώσει, χτυπάει την άκρη της στήλης, σπάζουν οι τροχοί εκεί που δένουν με τον άξονα,745 γλιστράει από το άρμα και τυλίγεται στους σχιστούς ιμάντες. Και καθώς εκείνος έπεφτε στο χώμα, τα άλογα σκορπίστηκαν στη μέση του δρόμου. Το πλήθος, όταν τον είδε να εκτινάσσεται από το άρμα, σπάραξε για το παλληκάρι750 που έπραξε τέτοια έργα και του έλαχε τέτοια μοίρα, άλλοτε να σέρνεται με το πρόσωπο στο χώμα, και άλλοτε τα πόδια του να δείχνουν τον ουρανό, ώσπου κάποτε οι αρματηλάτες έκοψαν με κόπο την ορμή των αλόγων και τον έλυσαν αιμόφυρτο.755 Κανείς από αυτούς που τον αγάπησαν, αν έβλεπε το θλιβερό κορμί του, δεν θα τον γνώριζε. Και αφού τον έκαψαν στη νεκρική πυρά, οι ορισμένοι άντρες από τη Φωκίδα, χωρίς να βραδύνουν, φέρνουν μέσα σε μικρό χαλκό το μέγα σώμα της πικρής στάχτης, για να λάβει ως κλήρο τάφο στη γη των πατέρων του.760 Έτσι έγινε αυτό που έγινε, θλιβερό να το λες, όμως γι᾽ αυτούς που το είδαν -για μας που το είδαμε- από τα κακά που έχω δει ποτέ μου το μέγιστο.
(μετάφραση Θ. Κ. Στεφανόπουλος)
|
1 Απευθύνεται στην Ηλέκτρα.
2 Τα Πύθια γιορτάζονταν κάθε οχτώ χρόνια στους Δελφούς προς τιμήν του Απόλλωνος.
3 Η αναγόρευση του νικητή, που ακολουθούσε έπειτα από κάθε αγώνισμα, περιλάμβανε το όνομα, το πατρώνυμο και το όνομα της πόλης του.
4 Έλληνες από την πόλη και την περιοχή της Κυρήνης (στο πρωτότυπο: Λίβυες). Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Έλληνες έμαθαν από τους Λίβυες να ζεύουν τέσσερα άλογα μαζί στο ζυγό (σνζευγνύναι, βλ. ζνγωτών). Κατ᾽ άλλους το επίθετο ζυγωτών είναι απλώς κοσμητικό.
5 Οι Θεσσαλοί ήσαν φημισμένοι ιππείς.
6 Οι Αινιάνες κατοικούσαν στην περιοχή της Οίτης και στην κοιλάδα του Σπερχειού.
7 Ο λόγος είναι για τη λίθινη στήλη στο πιο απομακρυσμένο σημείο του σταδίου, όπου τα άρματα έκαναν στροφή για να επανακάμψουν στην αφετηρία.
