Ανθολογίες
Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη
ΚΛΕΑΝΘΗΣ
200. – Ὕμνος εἰς Δία
Ο Κλεάνθης από την Άσσο (κοντά στην Τροία) υπήρξε μαθητής του ιδρυτή της Στοάς Ζήνωνα από το Κίτιο, τον οποίο και διαδέχτηκε στην ηγεσία της φιλοσοφικής αυτής σχολής της Αθήνας. Ο Ὕμνος εἰς Δία είναι το μόνο πλήρως σωζόμενο ποιητικό του έργο και φαίνεται ότι κοσμούσε ένα από τα πεζά φιλοσοφικά του έργα. Ακολουθεί τη βασική δομή του ύμνου (επίκληση, ἀρεταὶ του θεού, δέηση, αποχαιρετισμός), ωστόσο πολλά παραδοσιακά στοιχεία του μύθου προσαρμόζονται στις στωικές θεολογικές απόψεις (η σημασία που αποδίδεται π.χ. στον κεραυνό σχετίζεται με τη στωική αντίληψη για τη δημιουργική δύναμη του καθαρού πυρός, ενώ η προσφώνηση "πολυώνυμε" δεν αναφέρεται, ως συνήθως, στα πολλά θεωνύμια, αλλά στη στωική αντίληψη για τον θεό ως λόγο [= λογική αρχή που διέπει τα πάντα], νόμο,ειμαρμένη [= άφευκτη αναγκαιότητα], πρόνοια). Ο Ὕμνος βρίθει επίσης από αναφορές στον Ηράκλειτο, του οποίου οι αντιλήψεις για τον κόσμο (ιδιαίτερα η σημασία της φωτιάς) ενίσχυαν κατά τον Κλεάνθη τις απόψεις του Ζήνωνα. Παρ᾽ όλο που η παραδοσιακή εικόνα του Δία αποκτά στωικά χαρακτηριστικά, ο Ύμνος φανερώνει βαθιά και γνήσια θρησκευτική ευλάβεια.
Πρώτε των θεών, πολυώνυμε, παντοτινή εξουσία, αρχή της πλάσης, που όλα εσύ τα κυβερνάς με νόμο, ω Δία, σε χαιρετώ· γιατί κάθε θνητός εσένα είναι σωστό ναπροσφωνεί· βαστούμε απ᾽ τη γενιά σου· απ᾽ όσα πλάσματα στη γη ζουν και σαλεύουν, μόνοι5 εμείς είμαστε ομοίωμα του σύμπαντος· για τούτο σε υμνώ, γι᾽ αυτό θα τραγουδώ τη δύναμή σου πάντα.
Ναι, ο κόσμος όλος, ως γυρνά γύρω απ᾽ τη γη, ακλουθάει τους ορισμούς σου, πρόθυμα στην εξουσία σου σκύβει· αλλά κρατάς κι ένα βοηθό στ᾽ ανίκητά σου χέρια, το κοφτερό, πάντ᾽ άγρυπνο, φλογάτο αστροπελέκι·10 πέφτει, χτυπάκαι τρέμουνε τα πάντα μες στην πλάση. Με αυτό καθοδηγείς το νου, που τρέχει μέσα σε όλα, που σμίγει -φως- και με μικρά και με μεγάλα φώτα και που η πνοή του διαπερνά του κόσμου βάθη και ύψη. Έτσι των όλων βασιλιάς ανώτατος εσύ ᾽σαι, δίχως εσέ, ω θεέ, στη γη δε γίνεται έργο ούτ᾽ ένα15 ούτε στο πέλαγο ή ψηλά μέσα στο θείον αιθέρα, έξω όσα κάνουν οι κακοί μες στην ανεμυαλιά τους. Ολοκληρώνεις τα λειψά, σε τάξη βάζεις και όσα δεν έχουνε, για σε αρεστά και τα δυσάρεστα είναι. Γιατί όλα εσύ, καλά ή κακά, τα ᾽σμιξες έτσι σε ένα,20 ώστε ένα αιώνιο νόημα να υπάρχει για όλα·1 όσοι είναι κακοί θνητοί, το διώχνουνε, ζητούν να το ξεφύγουν· τρελοί, που, ενώ αγαθά ποθούνε πάντα ν᾽ αποχτήσουν, του θεού το νόμο τον κοινό δε βλέπουν, δεν ακούνε· που αν τον ακλούθααν, λογικά κι ευγενικά θα ζούσαν.25 Μα αυτοί, οι ανόητοι, στο κακό χιμούν, καθένας σε άλλο· τούτοι τη δόξα κυνηγούν -μαύρο κυνήγι-, εκείνοι χωρίς μια στάλα συστολή στα κέρδη έχουν το νου τους κι άλλοι στην καλοπέραση, στις ηδονές της σάρκας. Πασκίζουν ανειρήνευτα, μια δω μια κει, και φτάνουν30 σε τέρμα αντίθετο εντελώς, απ᾽ ό,τι πεθυμούσαν.
Δία των νεφών, των κεραυνών, Δία δωρητή των πάντων, φύλαε τον κόσμο απ᾽ τη φριχτήν ανεγνωμιά· πατέρα, σκόρπα την πέρ᾽ απ᾽ τις ψυχές, και κάμε νά ᾽βρουν όλοι το νου, που δίκια εσύ μ᾽ αυτόν τα πάντα τιμονεύεις.35 Έτσι, τιμώντας μας, κι εσύ τιμή από μας θα λάβεις: θα υμνούμε αιώνια τα έργα σου, σαν που οι θνητοί χρωστούνε· προνόμιο ανώτερο απ᾽ αυτό θνητοί ή θεοί δεν έχουν: κατά το δίκιο ν᾽ ανυμνούν το νόμο τον παγκόσμιο.
(μετάφραση Θρασύβουλος Σταύρου)
|
1 Το νόημα του χωρίου είναι ότι ακόμα και ό,τι φαίνεται κακό αποτελεί, θεωρημένο από γενικότερη άποψη, μέρος ενός συνολικά αγαθού σχεδίου.
