[168] Ναι, αλλά είναι δημοκρατικός. Αν βέβαια μείνετε στα ωραία του λόγια, θα εξαπατηθείτε, όπως και στο παρελθόν, αν όμως δείτε τον χαρακτήρα του και την αλήθεια, δεν θα εξαπατηθείτε. Ο απολογισμός ας γίνει ως εξής: εγώ θα απαριθμήσω μαζί σας ποια προσόντα πρέπει να διαθέτει ο δημοκρατικός και σώφρων άνδρας και παράλληλα θα σκιαγραφήσω τι είδους άνθρωπος θα πρέπει να είναι λογικά ο ολιγαρχικός και αστόχαστος· εσείς πάλι με τη σειρά σας, συγκρίνοντας τη μια εικόνα με την άλλη, εξετάστε σε ποια από τις δύο κατηγορίες ανήκει αυτός, όχι με βάση το τι δηλώνει, αλλά το πώς ζει.

[169] Νομίζω λοιπόν πως όλοι σας θα συμφωνήσετε ότι ο δημοκρατικός άνθρωπος πρέπει να διαθέτει τα εξής: πρώτον, να είναι ελεύθερος και από πατέρα και από μητέρα, για να μην φτάσει, λόγω της βεβαρυμένης καταγωγής του, να είναι εχθρικός προς τους νόμους που συνέχουν τη δημοκρατία· δεύτερον, πρέπει εκ μέρους των προγόνων του να έχει να επιδείξει κάποια προσφορά προς τη δημοκρατία ή -το απολύτως απαραίτητο- να μην υπάρχει κανενός είδους έχθρα, για να μην επιχειρήσει να βλάψει την πόλη στην προσπάθειά του να αποκαταστήσει τους προγόνους του που ατύχησαν. [170] Τρίτον, οφείλει να είναι εγκρατής και μετρημένος στην καθημερινή του ζωή, για να μην τον αναγκάζουν οι υπέρογκες δαπάνες να δωροδοκείται εις βάρος του δήμου. Τέταρτον, πρέπει να έχει ορθή κρίση και να είναι ικανός αγορητής· γιατί είναι όντως ωραίο αφενός η ευστροφία του να επιλέγει τα άριστα, αφετέρου η ρητορική παιδεία του και η ευφράδειά του να πείθει τους ακροατές· αν δεν είναι δυνατό να συνυπάρχουν και τα δύο, η ορθή κρίση πρέπει οπωσδήποτε να προτάσσεται πάντα της ευφράδειας. Πέμπτον, πρέπει να είναι γενναίος, για να μην εγκαταλείπει τον δήμο στις δυσκολίες και τους κινδύνους. Ο ολιγαρχικός από την άλλη πρέπει να έχει ακριβώς τα αντίθετα από αυτά. Ποιος ο λόγος να τα διεξέρχομαι εκ νέου; Εξετάστε λοιπόν τι από αυτά ισχύει στην περίπτωση του Δημοσθένη· και ας είναι ο έλεγχος απολύτως ακριβοδίκαιος.

[171] Πατέρας του ήταν ο Δημοσθένης από την Παιανία, ένας άνδρας ελεύθερος -δεν υπάρχει λόγος να πω ψέματα. Πώς όμως έχουν τα πράγματα σχετικά με τη μητέρα του και τον παππού του από την πλευρά της μητέρας του, θα σας εξηγήσω εγώ. Υπήρχε κάποιος Γύλων από τον δήμο των Κεραμέων.¹ Αυτός πρόδωσε στους εχθρούς το Νύμφαιο που βρίσκεται στον Πόντο² -η συγκεκριμένη περιοχή ανήκε τότε στην πόλη· μηνύθηκε γι᾽ αυτό με τη διαδικασία της εισαγγελίας³και καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά, χωρίς να περιμένει την τελική κρίση, εγκατέλειψε την πόλη και αυτοεξορίστηκε· έτσι έφτασε στον Βόσπορο·⁴ [172] εκεί παίρνει από τους τυράννους ως δώρο τους αποκαλούμενους Κήπους και παντρεύεται μια γυναίκα πλούσια βέβαια μα τον Δία και με πολύ μεγάλη προίκα, σκυθικής όμως καταγωγής· από αυτήν απόχτησε δυο κόρες, που εκείνος τις έστειλε εδώ με πάμπολλα χρήματα και πάντρεψε τη μία με όποιον τέλος πάντων την πάντρεψε -για να μη δημιουργώ έχθρες με πολλούς· την άλλη την παντρεύτηκε ο Δημοσθένης από την Παιανία, αδιαφορώντας για τους νόμους της πόλης· αυτή σας χάρισε τον πολυπράγμονα και συκοφάντη Δημοσθέ­νη. Επομένως, από την πλευρά του παππού του θα είναι λογικά εχθρός του δήμου, αφού καταδικάσατε σε θάνατο τους προγόνους του, ενώ από την πλευρά της μητέρας του είναι Σκύθης, βάρβαρος ελληνόφωνος· γι᾽ αυτό και η φαυλότητά του δεν είναι η συνήθης στα μέρη μας. [173] Όσον αφορά τώρα στην καθημερινή του ζωή, ποιος είναι; Από τριήραρχος⁵ μας προέκυψε λογογράφος,⁶ αφού κατασπατάλησε με τρόπο καταγέλαστο την πατρική περιουσία·⁷ όταν θεωρήθηκε αναξιόπιστος και σ᾽ αυτό τον χώρο, επειδή αποκάλυπτε στους αντιπάλους τα επιχειρήματα των εντολέων του, το έριξε στην πολιτική· και ενώ έχει κερδίσει πάμπολλα χρήματα από τον τρόπο με τον οποίο πολιτεύτηκε, ελάχιστα έβαλε στην άκρη. Τούτη τη στιγμή βέβαια το βασιλικό χρυσάφι⁸ έχει κατακλύσει τις σπατάλες του, όμως ακόμα και αυτό δεν θα επαρκέσει· γιατί ποτέ, κανένας πλούτος δεν φάνηκε ισχυρότερος από τον διεφθαρμένο χαρακτήρα. Συνοψίζω: εξασφαλίζει τα προς το ζην όχι από τα δικά του εισοδήματα αλλά από τους δικούς σας κινδύνους.

[174] Όσον αφορά πάλι στην ορθή κρίση και τη δύναμη του λόγου πώς έχουν τα πράγματα; Ο λόγος του δεινός, ο βίος αισχρός. Διότι χρησιμοποιεί με τέτοιο τρόπο το ίδιο του το σώμα και την ικανότητά του να τεκνοποιεί, ώστε αυτά που εκείνος έχει πράξει εγώ να μην θέλω να τα λέω· έχω δει άλλωστε ώς τώρα να γίνονται μισητοί εκείνοι που αναφέρονται στις αισχρότητες των άλλων εντελώς απροκάλυπτα. Και για την πόλη ποιο το όφελος; Λόγια ωραία, έργα όμως φαύλα. [175] Σχετικά τώρα με την ανδρεία του λίγα πράγματα υπολείπονται να πω. Γιατί αν βέβαια αμφισβητούσε ότι είναι δειλός ή δεν το γνωρίζατε και εσείς, θα χρειαζόταν να επιμείνω· από τη στιγμή όμως που και ο ίδιος το παραδέχεται στην εκκλησία του δήμου και το γνωρίζετε και εσείς, απομένει να υπενθυμίσω τους σχετικούς νόμους. Γιατί ο Σόλων, ο παλαιός νομοθέτης, πίστευε ότι πρέπει να επιβάλλεται η ίδια ποινή αδιακρίτως στον ανυπότακτο, στον λιποτάκτη και στον δειλό· γιατί υπάρχουν και μηνύσεις για δειλία. Μπορεί βέβαια κάποιος από σας να εκπλαγεί που υπάρχουν μηνύσεις για φυσικά ελαττώματα. Ωστόσο υπάρχουν. Για ποιο λόγο; Για να φοβάται καθένας από μας την τιμωρία των νόμων πιο πολύ από τους εχθρούς και να είναι καλύτερος αγωνιστής για την υπεράσπιση της πατρίδας του. [176] Ο νομοθέτης λοιπόν κρατάει μακριά από τον ιερό περίβολο της αγοράς τον ανυπότακτο και τον δειλό και τον λιποτάκτη, και δεν τους επιτρέπει να στεφανώνονται ούτε να εισέρχονται στα δημόσια ιερά· εσύ όμως μας προτείνεις να στεφανώσουμε αυτόν που οι νόμοι τον έχουν καταδικάσει να μένει αστεφάνωτος και με το ψήφισμά σου καλείς να εισέλθει στην ορχήστρα, όταν δίνονται παραστάσεις τραγωδιών, εκείνος που δεν έχει το δικαίωμα, δηλ. να μπει στο ιερό του Διονύσου ο άνδρας που από δειλία επρόδωσε τα ιερά.

Για να μη σας αποσπώ όμως από το προκείμενο, θυμηθείτε τούτο όταν θα λέει ότι είναι δημοκρατικός: εξετάστε όχι τα λεγόμενά του, αλλά τον βίο του και σκεφτείτε όχι ποιος λέει ότι είναι, αλλά ποιος είναι.