Λεξικό δοκιμασιολογίας

Βρες

Επιλογές αναζήτησης

Αναζήτηση και στο σώμα του λήμματος

Πρόλογος

Το λεξικό αυτό απευθύνεται σε όποιον δυσκολεύεται να κατανοήσει ή/και να αποδώσει στα ελληνικά έννοιες του επιστημονικού πεδίου της εκπαιδευτικής αξιο­λόγησης, που συναντά κανείς συχνά στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία. Με άλλα λόγια, είναι μια παρουσίαση-επεξήγηση όρων που έγινε προσπάθεια να είναι κατανοητή, χωρίς να απαιτείται κάποια εξειδίκευση στο πεδίο αυτό. Αυτή του η ιδιότητα αποδίδεται στον τίτλο με τον όρο «χρηστικό».

Το λεξικό δεν είναι εξαντλητικό, δηλαδή δεν περιλαμβάνει όλους τους όρους του συγκεκριμένου επιστη­μονικού πεδίου, αλλά μόνο αυτούς που κρίναμε χρήσιμο να περιληφθούν, αντλώντας τους από ανάλογα ειδικά λεξικά που ήδη υπήρχαν στην αγγλική. Με άλλα λόγια, δεν είναι προϊόν πρωτοβάθμιας λεξικογραφικής δουλειάς. Ωστόσο, αποτελεί μια συμβολή στο αντίστοιχο ελληνικό επιστημονικό πεδίο, εφόσονη βιβλιογραφική έρευνα που οδήγησε στην εξεύρεση των αντίστοιχων όρων της ελληνικής και κατέληξε σε εκτενές λημματολόγιο δεν έχει ξαναγίνει, ή τουλάχιστον σε τέτοιο βαθμό, ειδικά για το πεδίο της εκπαιδευτικής αξιολόγησης.

Αποφασίσαμε να πάρουμε ως σημείο εκκίνησης την ορολογία στην αγγλική γλώσσα, επειδή τις τελευταίες τρεις, τουλάχιστον, δεκαετίες παρατηρείται το φαινόμενο της άκριτης με­ταφοράς ορο­λογίας από την αγγλική στην ελληνική, αλλά και σε πολλές άλλες γλώσσες, σε όλες τις επιστήμες. Αυτό οφείλεται, προφανώς, στο γεγονός ότι η αγγλική καθιερώθηκε διεθνώς ως γλώσσα της επιστήμης και της τε­χνολογίας. Πρόκειται, πιστεύουμε, για μια θετική εξέλιξη: η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν και πρέπει να έχουν παγκόσμιο χαρακτήρα. Αν η κοινή τους γλώσ­σα έπρεπε να είναι η αγγλική ή κάποια άλλη είναι ζήτημα δευτερεύουσας σημασίας. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η κατάσταση παρουσιάζει την παρενέργεια πως είτε αυτούσιοι είτε ως μεταφραστικά δάνεια εισέρχονται από την αγγλική στην ελληνική όροι, οι οποίοι ενίοτε έχουν ασαφή ση­μα­σία ή επικαλύπτονται με άλλους. Για παράδειγμα, θεωρούμε πως το εννοιο­λογικό μικρο­σύ­στημα της αγγλικής evaluation - estima­tion - assessment - testing - measurement παρουσιάζει προ­βλήματα (βλ., π.χ., το σύγγραμμα των Hill & Parry 1994, που αδυνατεί να διευκρινίσει τον τίτλο του [From testing to Assessment] ή τη διαφορά μεταξύ του τίτλου του δημοσιεύματος των Tsagari et al. 2013 [… Language Testing and Assessment] και της σειράς που το φιλοξενεί [Language Testing and Evaluation]). Σε τέτοιες περιπτώσεις χρειάζεται επιφυ­λακτικότητα. Στο παρόν λεξικό γίνεται προσπάθεια αφενός να περιγραφούν οι όροι της αγγλικής με κριτικό μάτι (δηλαδή παρουσιάζεται το «δέον γενέσθαι», κατά τη γνώμη μας) και αφετέρου να κατα­γραφούν αποδόσεις που έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί σε ελληνικά δημοσιεύματα του κλάδου.

Το λεξικό είναι στη διάθεση των ενδιαφερομένων σε δύο μορφές: έντυπη και ηλε­κτρονική. Η ηλεκτρονική εκδοχή του λεξικού «τρέχει» στον ιστότοπο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, δηλαδή του φορέα που έκανε τις απαραίτητες ενέργειες ώστε να εξασφαλιστεί χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ και να καταλήξουμε στο παρόν αποτέλεσμα.

Τέλος, έχουμε την πρόθεση να συνεχίσουμε την εργασία αυτή και να συμπληρώσου­με/βελ­τιώσουμε το τελικό προϊόν, ιδιαίτερα στην ηλεκτρονική του εκδοχή, που δε συνεπάγεται οικονομικό κόστος για το ΚΕΓ. Και αυτό επειδή, όπως είναι προφανές, το λεξιλό­γιο, δηλαδή η ορο­λογία κάθε επιστημονικού κλάδου, διαρκώς αλλάζει, και επομένως τα λεξικά πρέπει να (παρ)ακολουθούν αυτές τις αλλαγές.

Θεσσαλονίκη, Αύγουστος 2013
Ν. Α., Α. Β., Α. Τ.

Εισαγωγή

Στην εισαγωγή αυτή δίνονται, κυρίως, πληροφορίες που μπορούν να συμβάλουν στην καλύτερη δυνατή χρήση του λεξικού.

Πριν από τις οδηγίες χρήσης, ωστόσο, είναι χρήσιμο να διευκρινιστεί η σημασία του όρου «εκπαιδευτική αξιολόγησης στο παρόν λεξικό. Με άλλα λόγια, και σε συνέχεια της διευκρίνισης των συστατικών «χρηστικό» και «λεξικό» του τίτλου, που έγινε στον πρόλογο, θα εξεταστούν εδώ τα υπόλοιπα συστατικά του, δηλαδή οι όροι «όρος» και «εκπαιδευτική αξιολόγηση».

Αυτό είναι ένα λεξικό όρων, δηλαδή ένα λεξικό που δεν περιλαμβάνει κοινές λέξεις, αλλά λέξεις που έχουν μια σαφώς προσδιορισμένη σημασία σε κάποια επιστήμη. Μια λέξη της κοινής γλώσσας έχει πάντα (με ελάχιστες εξαιρέσεις) περισσότερες από μία σημασίες. Και υπάρχουν άλλες λέξεις που έχουν λίγο ως πολύ το ίδιο δηλούμενο, την ίδια κύρια σημασία, αλλά διαφορετικά συνδηλούμενα. Ένας όρος, αντίθετα, (θα έπρεπε να) έχει μία μόνο κύρια σημασία (δηλούμενο) σε μία ή περισσότερες επιστήμες, και δεν υπάρχουν άλλοι όροι που να δηλώνουν το ίδιο πράγμα. Μία λέξη, ή καλύτερα το σημαίνον μιας λέξης, μπορεί να συναντάται με μία ή περισσότερες σημασίες (σημαινόμενα) στην κοινή γλώσσα και με διαφορετική σημασία σε κάποια επιστήμη.

Τα παραπάνω ισχύουν σε μεγαλύτερο βαθμό σε ορισμένες επιστήμες και σε μικρότερο σε άλλες. Η επιστήμη που μας απασχολεί εδώ, η Δοκιμασιολογία (Testing), της οποίας αντικείμενο μελέτης είναι και η εκπαιδευτική αξιολόγηση, ανήκει στις «soft» επιστήμες, –όπως τις χαρακτηρίζουν όσοι ασχολούνται με θετικές ή «hard» επιστήμες στις οποίες τόσο η μεθοδολογία της έρευνας όσο και η ορολογία που χρησιμοποιείται παρουσιάζουν ασάφειες.

Αυτό το γεγονός δημιουργεί πρόβλημα σε όποιον ασχολείται λεξικογραφικά με τέτοιες επιστήμες, αφού συχνά βρίσκει μπροστά του το δίλημμα αν μια λεξική ή λεξιλογική μονάδα είναι κοινή λέξη ή είναι όρος. Για παράδειγμα, το πρώτο λήμμα αυτού του λεξικού, το «ability», είναι απλή λέξη, όρος ή μήπως είναι και τα δύο; Η άποψη των υπευθύνων σύνταξης του παρόντος λεξικού είναι πως πρόκειται περισσότερο για κοινή λέξη της αγγλικής, η οποία, ωστόσο, συναντάται πολύ συχνά στη Μετρολογία (Science of Measurement και σπανιότερα Metrology), της οποίας η Δοκιμασιολογία αποτελεί τμήμα. Μάλιστα όχι μόνο συναντάται συχνά, αλλά ενίοτε ορίζεται με σαφήνεια από κάποιον επιστήμονα μία ειδική σημασία της, οπότε παίρνει το μανδύα όρου. Όμως, επειδή αυτός ο όρος δε χρησιμοποιείται με συνέπεια από άλλους επιστήμονες, η μονάδα καταλήγει να γίνεται πάλι κοινή λέξη της αγγλικής.

Έτσι, στο παρόν λεξικό θα συναντήσει κανείς και λήμματα που, με βάση αυστηρά λεξικογραφικά κριτήρια, θα μπορούσαν να λείπουν και θα διαπιστώσει, αντίθετα, ότι απουσιάζουν άλλα λήμματα που ενδεχόμενα συνάντησε κατά τη μελέτη κάποιου δημοσιεύματος σχετικού με την εκπαιδευτική αξιολόγηση. Η χρήση του λεξικού από τους εκπαιδευτικούς, τους φοιτητές και τους ερευνητές του κλάδου θα κάνει, πιστεύουμε, φανερό τι περισσεύει και τι πρέπει να προστεθεί. Η ηλεκτρονική, κατά βάση, μορφή του λεξικού κάνει εύκολη και οικονομική την ετήσια, για παράδειγμα, βελτίωσή του.

Εξετάζοντας τώρα τα τελευταία συστατικά του τίτλου, θα σταθούμε και θα αιτιολογήσουμε κυρίως τον επιθετικό προσδιορισμό «εκπαιδευτική», αφού οι εξηγήσεις γύρω από την «αξιολόγηση» δίνονται παρακάτω στα λήμματα «assessment» και «evaluation».

Θελήσαμε να περιοριστούμε στην εκπαιδευτική αξιολόγηση, επειδή η αξιολόγηση σε άλλους τομείς, αφενός δεν εμπίπτει στα ενδιαφέροντα και στην ειδίκευση των συντακτών του παρόντος και αφετέρου είναι ελάχιστα πιθανό να ενδιαφέρει τον αναγνώστη. Δηλαδή, ο χρήστης ενός ειδικού λεξικού, αν είναι εκπαιδευτικός, το πιθανότερο είναι πως θα ενδιαφέρεται μόνο για την εκπαιδευτική αξιολόγηση, αν είναι οικονομολόγος, για την αξιολόγηση τραπεζών και άλλων φορέων του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα. Αν πάλι είναι στρατιωτικός θα ενδιαφέρεται για την αξιολόγηση ή εκτίμηση του κινδύνου μιας στρατιωτικής επιχείρησης, και ούτω καθεξής.

Στο λεξικό εμφανίζονται αρκετοί όροι της μεθοδολογίας της έρευνας και της εφαρμοσμένης στατιστικής. Αυτό συμβαίνει επειδή οι συντάκτες του λεξικού έχουν τη θέση πως η θεσμοθετημένη και συστηματική αξιολόγηση (στην εκπαίδευση και παντού αλλού) είναι μία μορφή, ή καλύτερα ένας τύπος, επιστημονικής έρευνας. Αν ο αναγνώστης συμμερίζεται αυτή τη θέση, θα βρει ιδιαίτερα χρήσιμη την παρουσία λημμάτων όπως «chi-square», «correlation », «reliability», «statistical validity», κτλ.

Ολοκληρώνοντας τη σύντομη αυτή εισαγωγή, δίνουμε παρακάτω συνοπτικά και αριθμημένα μερικές πληροφορίες που θα κάνουν ευκολότερη τη χρήση του λεξικού:

1. Το πρώτο τμήμα κάθε λήμματος είναι ένα πλαίσιο στο οποίο αναφέρονται οι ελληνικοί όροι που έχουν χρησιμοποιηθεί για την απόδοση του αγγλικού όρου, που αποτελεί την «αφετηρία». Η απόδοση συνοδεύεται συνήθως από μία ή περισσότερες βιβλιογραφικές παραπομπές. Δε γίνονται βιβλιογραφικές παραπομπές, όταν η απόδοση είναι ίδια σε όλα τα δημοσιεύματα στην ελληνική που λήφθηκαν υπόψη (βλ., για παράδειγμα, το λήμμα «sample»).
2. Οι ελληνικοί όροι εμφανίζονται σε αλφαβητική σειρά, όχι σε σειρά δικής μας προτίμησης ούτε ανάλογα με τη συχνότητα εμφάνισής τους στη βιβλιογραφία. Σε περίπτωση που δε χρησιμοποιείται ομόφωνα ένας μόνο ελληνικός όρος, τότε ένας από τους αλφαβητισμένους όρους έχει μπροστά έναν αστερίσκο: αυτό δηλώνει τη δική μας προτίμηση, δηλαδή τον όρο που προτείνουμε στον αναγνώστη να χρησιμοποιεί.
3. Οι βιβλιογραφικές παραπομπές είναι συνήθως λίγες, δηλαδή δεν περιλαμβάνουν όλα τα δημοσιεύματα σε ελληνική γλώσσα που πάρθηκαν υπόψη. Ορισμένες φορές η παραπομπή είναι μόνο μία, για παράδειγμα, στο λήμμα «distribution», που δεν είχε νόημα να γίνουν περισσότερες από μία παραπομπές, αφού όλοι οι έλληνες συγγραφείς τον αποδίδουν με τον όρο «κατανομή».
4. Όταν η ελληνική απόδοση δε συνοδεύεται από καμία βιβλιογραφική παραπομπή, είναι πρόταση δική μας, δηλαδή δεν έτυχε να βρεθεί στη βιβλιογραφία που συμβουλευτήκαμε, και επομένως ως συγγραφείς του λεξικού την προτείνουμε στον αναγνώστη/χρήστη.
5. Το τελευταίο τμήμα ορισμένων λημμάτων είναι ένα πλαίσιο στο οποίο καταγράφεται ένα ή περισσότερα δημοσιεύματα, στα οποία ο αναγνώστης μπορεί να βρει περισσότερες πληροφορίες για το θέμα.
6. Τα δημοσιεύματα για εμβάθυνση ή περαιτέρω μελέτη του θέματος είναι συνήθως στην αγγλική γλώσσα. Σε λίγες μόνο περιπτώσεις εμφανίζονται στο τελευταίο αυτό τμήμα του λήμματος δημοσιεύματα στην ελληνική γλώσσα ή και σε άλλη ευρωπαϊκή γλώσσα. Προτιμήθηκαν τα δημοσιεύματα στην αγγλική, αφενός επειδή το σημείο εκκίνησης, το ίδιο το λήμμα, ήταν στην αγγλική και αφετέρου επειδή σε αυτή τη γλώσσα παράγεται, τις τελευταίες πέντε δεκαετίες περίπου, περισσότερη νέα γνώση στο επιστημονικό πεδίο που μας ενδιαφέρει σε αυτό το λεξικό.
7. Ενώ το πρώτο πλαίσιο, με την ελληνική απόδοση των όρων, είναι υποχρεωτικό, δηλαδή εμφανίζεται πάντα, το δεύτερο και το τελευταίο πλαίσιο, σε πολλά λήμματα, απουσιάζουν, επειδή δεν κρίθηκαν απαραίτητα, δηλαδή θεωρήθηκε πως ο ορισμός ή ερμηνεία του όρου είναι επαρκής και δεν έχει νόημα να αναζητήσει κανείς περισσότερες πληροφορίες (βλ., για παράδειγμα, το λήμμα «rater»).