πιστοποίηση ελληνομάθειας.

Οι πέντε αισθήσεις των φυτών

Μυρίζονται τον κίνδυνο, δεν ακούνε Μπετόβεν, βλέπουν χρώματα, είναι ντροπαλά και γεύονται με τις ρίζες.
Οι πέντε αισθήσεις δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των ζώων. Τα φυτά μεγαλώνουν στο «σωστό» κάθε φορά σημείο, ακριβώς γιατί έχουν ανάλογες αισθήσεις. Για να επιβιώσουν μετρούν τη διάρκεια της ημέρας, ελέγχουν τη θερμοκρασία και την υγρασία. Πώς όμως αισθάνονται τις… αισθήσεις; Στα ζώα υπάρχει το δίκτυο των φλεβών του αίματος, το νευρικό σύστημα κ.λπ. Στα φυτά; Το ανεξερεύνητο αυτό πεδίο ανακαλύπτεται σιγά σιγά από τους επιστήμονες. Ένας ολόκληρος κόσμος από κινήσεις, κατευθύνσεις ανάπτυξης και αλλαγές μεταβολισμού συνδέεται τελικά με τις ευαισθησίες των αισθήσεων.

Αντιδρούν στο άγγιγμα
Τα φυτά είναι… ντροπαλά. Μόλις τα αγγίζουμε «ανατριχιάζουν». Σε λιγότερα από 1.000 είδη, η αντίδραση στην αφή είναι άμεση. Το σαρκοφάγο φυτό κλείνει την παγίδα του, η μιμόζα αναδιπλώνει τα φύλλα της, η τσουκνίδα θραύει τα τριχίδιά της προκαλώντας μας κνίδωση. Όμως, στη μεγάλη πλειοψηφία των 240.000 ανθοφόρων φυτών, οι αντιδράσεις είναι αργές και περιορισμένες.
Όταν εκδηλωθεί κάποιο γεγονός που το φυτό αντιλαμβάνεται ως επίθεση, ένα ηλεκτρικό κύμα διατρέχει την κυτταρική μεμβράνη. Η ροή των ιόντων μεταβάλλει την ευκαμψία και τη διαπερατότητα της μεμβράνης, όπως συμβαίνει και στους ανθρώπινους νευρώνες. Τα ιόντα ασβεστίου πλημμυρίζουν το εσωτερικό του κυττάρου. Παράλληλα με τη ροή ασβεστίου, ενεργοποιούνται κατάλληλα γονίδια, τα οποία χαρακτηρίζονται ως «γονίδια αφής». Οι μιμόζες έχουν στη βάση των φύλλων τους ένα ιδιαίτερο εξόγκωμα του μίσχου τους, το λεγόμενο και προσκεφάλι. Αυτό το όργανο προκαλεί εξαιρετικά γρήγορες αντιδράσεις -σε κλάσματα του δευτερολέπτου- σε κάποιο άγγιγμα ή στις μεταβολές του φωτός. Η μιμόζα χρειάζεται μέχρι και τριάντα λεπτά για να επιστρέψει στη αρχική της θέση.

Βλέπουν τα χρώματα
Μπορούμε να μιλάμε για όραση στα φυτά; Με μία έννοια ναι, γιατί τα φυτά δεν ξεχωρίζουν μόνο την ένταση του φωτός, αλλά -μέσω των χρωστικών ουσιών τους- μπορούν να αντιλαμβάνονται και τις διαφορετικές του συχνότητες. Οι χρωστικές ουσίες είναι δύο ειδών: τα φυτοχρώματα, που είναι ευαίσθητα στις αποχρώσεις του κόκκινου και στα κρυπτοχρώματα που ευαισθητοποιούνται στο μπλε. Ας δούμε όμως πώς λειτουργούν:
Το φυτόχρωμα παίρνει δύο διαφορετικές μορφές, ανάλογα με το αν υπερτερεί το σκούρο ή το ανοιχτό κόκκινο στις ακτίνες που δέχεται. Οι δύο μορφές είναι παρούσες ταυτόχρονα, αλλά σε κάθε περίοδο του 24ωρου κάποια υπερισχύει. Στο φως της μέρας, ευνοείται εκείνη που η απορροφητικότητά της κορυφώνεται στο σκούρο κόκκινο. Τα συγκεκριμένα φυτοχρώματα ευνοούν τη βλάστηση των σπόρων, εμποδίζουν την επιμήκυνση του κορμού ή του βλαστού, ενεργοποιούν τη διαδικασία σύνθεσης της χλωροφύλλης. Ωθούν δηλαδή το φυτό στο να γίνει στιβαρό, φυλλώδες και πράσινο στο μέγιστο των δυνατοτήτων του. Αυτό αλλάζει εάν το φυτό βρεθεί στη σκιά, ακόμα και στη σκιά άλλων φυτών. Στην περίπτωση αυτή η χρωστική ουσία απορροφά το ανοικτό κόκκινο και αντανακλά το σκούρο. Έτσι, οι κορμοί επιμηκύνονται και τείνουν να βγουν από τη σκιά.
Η «υπερένταση» που προκαλεί αυτός ο ανταγωνισμός και το διαρκές ύψωμα του πήχυ έχουν αρνητικά αποτελέσματα στη γεωργία, αφού η υπερπροσπάθεια για ανάπτυξη σε ύψος, καθυστερεί την ανάπτυξη φύλλων, βολβού και σπόρων.

Αισθάνονται τη γεύση με τις ρίζες
Η γεύση αποδεικνύεται επίσης πολύτιμος σύμμαχος των φυτών. Οι ρίζες, για παράδειγμα, που εισχωρούν στο έδαφος, είναι καταδικασμένες να κινούνται στο σκοτάδι. Όπως ο άνθρωπος που έχει χάσει τη όρασή του αναπτύσσει άλλες αισθήσεις, έτσι οι ρίζες αναπτύσσουν τη γεύση. Όταν, π.χ., αισθανθούν νιτρικά άλατα λοξοδρομούν σε πλάγιες προεκτάσεις. Εξαιρετικές τεχνικές, που έχουν σχέση με τη γεύση, αναπτύσσουν τα φυτά για να αντιμετωπίσουν και τις επιθέσεις εντόμων. Όταν ένα δάσος κωνοφόρων δέχεται επιδρομή από κάμπιες, τα δέντρα αρχίζουν να παράγουν βελόνες που είναι λιγότερο… νόστιμες και σχεδόν καθόλου θρεπτικές, με αποτέλεσμα να απομακρύνονται, έπειτα από τέσσερα πέντε χρόνια βέβαια, οι παρείσακτοι. Η οξιά όταν δέχεται επίθεση από ένα είδος ψείρας παρασκευάζει ουσίες που διακόπτουν την πέψη. Αυτές οι ψείρες εξαπλώνονται σε ολόκληρο το δέντρο, κάνοντας τους εισβολείς να μετανιώνουν για την επιλογή τους. Το πεύκο εκκρίνει ρετσίνι για να αναχαιτίσει τις επιθέσεις του σκολύτη, του εντόμου που σκάβει διαδρόμους κάτω από τον φλοιό του.

Οσμή: λειτουργεί σαν συναγερμός
Όταν τα φυτά βρίσκονται σε κίνδυνο, ένας αθόρυβος συναγερμός κτυπάει, μεταφέροντας αόρατα μηνύματα μέσω του αέρα. Μόνο μια ευαίσθητη μύτη θα μπορούσε να «πιάσει» την ύπαρξη μιας ιδιαίτερης οσμής. Η επίθεση από κάμπιες στην ιτιά προκαλεί χημικές μεταβολές στα άθικτα γειτονικά δέντρα. Το SOS μεταφέρεται μέσω του αιθυλενίου. Αυτό το πτητικό αέριο που συνοδεύει την ωρίμανση των φρούτων αναβλύζει από τους ερεθισμένους ή πληγωμένους ιστούς πολλών φυτών. Αποτέλεσμα είναι να ενεργοποιούνται διάφορες αμυντικές ουσίες, τόσο στα φυτά που έχουν δεχτεί την επίθεση όσο και στα γειτονικά που αισθάνονται το αιθυλένιο.

Δεν έχει αποδειχθεί ότι αγαπούν την Ενάτη
Παρά το ότι πολλοί λάτρεις των φυτών αναφέρονται με σιγουριά στη σχέση των φυτών με τη μουσική, μιλώντας για ευαισθησία που ξεπερνά ακόμα και εκείνη του κοινού της κλασικής μουσικής, η σχέση των φυτών με τη μουσική περισσότερο προσεγγίζεται μέσω της ανθρώπινης αντίληψης, παρά της επιστημονικής τεκμηρίωσης. Μέχρι τώρα τουλάχιστον. Πρόσφατες μελέτες βέβαια, επιβεβαίωσαν ότι ήχοι ελάχιστα πιο δυνατοί από την ανθρώπινη φωνή επιταχύνουν την ανάπτυξη ενός μπιζελιού - νάνου και τη βλάστηση των σπόρων του ραδικιού. Παρά το ότι οι επιστημονικές αποδείξεις σπανίζουν, δεν θα εκλείψουν οι φίλοι των φυτών που θα βάζουν την Ενάτη συμφωνία του Μπετόβεν, προσδοκώντας μια πιο ζωηρή ανάπτυξη ή έστω θέλοντας απλώς να κρατήσουν συντροφιά στους φυτεμένους φίλους τους.