πιστοποίηση ελληνομάθειας.

[Α] Ξεκίνησα ν’ ασχολούμαι με το εργασιακό στρες από τον ελεύθερο χρόνο. Δηλαδή από το αντίστροφο της εργασίας. Το πεδίο έτσι του επιστημονικού μου ενδιαφέροντος και του ερευνητικού ήταν αρχικά ο ελεύθερος χρόνος σε μια εποχή βέβαια που υπήρχε ελεύθερος χρόνο, δηλαδή σε μια εποχή από τη δεκαετία του ’70 που αν θέλετε είχαμε μια πολύ σημαντική μείωση των ωρών εργασίας. Εξακολουθώ να πιστεύω και με βάση τα ερευνητικά δεδομένα, ότι έχουμε μία μεγάλη μείωση του χρόνου εργασίας συνολικά. Αυτό κρύβουν, θα σας έλεγα έτσι μ’ έναν τρόπο, τα ελαστικά ωράρια, οι πολύ μεγάλες απολύσεις που έχουμε, ο μεγάλος αριθμός δηλαδή της ανεργίας, κρύβουν μια μείωση του εργάσιμου χρόνου συνολικά. Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι οι άνθρωποι ζουν και χαίρονται τον ελεύθερο χρόνο τους γιατί σήμερα είμαστε σ’ ένα φαύλο κύκλο σ’ ό,τι έχει να κάνει με αυτό το τεράστιο ζήτημα της εργασίας και γιατί επίσης ο ελεύθερος χρόνος αυτήν την εποχή ταυτίστηκε πάρα πολύ με την κατανάλωση. Από ‘κεί ξεκίνησα κι άρχισα να ασχολούμαι με τα ζητήματα βεβαίως της εργασίας, γιατί η εργασία είναι προϋπόθεση για να έχει κάποιος ελεύθερο χρόνο και να μπορεί να τον απολαμβάνει αυτόν τον χρόνο, ο χρόνος της ανεργίας δηλαδή για ‘μένα δεν είναι ελεύθερος χρόνος, είναι χρόνος άγχους, και νομίζω ότι θα είχε πολύ ενδιαφέρον να δει κανείς το εργασιακό στρες πια στην εποχή μας, όχι μόνο σε σχέση με την εργασία και τις συνθήκες εργασίας αλλά και με τη μη εργασία, δηλαδή με την ανεργία. Αν μου λέγατε ποιος έχει περισσότερο άγχος, θα σας έλεγα μάλλον ένας συμβασιούχος νέος της εποχής μας, μάλλον ένας άνεργος που διαρκώς κάνει τα βιογραφικά του και περιμένει να προσληφθεί κάπου ή πολύ περισσότερο κάποιος που απειλείται, που είναι σε μια μεγαλύτερη ηλικία αλλά δεν ξέρει αν αύριο το εργοστάσιο, η υπηρεσία, η εταιρία στην οποία δουλεύει θα κλείσει, θα βρεθεί στον δρόμο και δε θα μπορέσει να πάρει τη σύνταξή του. Άλλωστε οι συντάξεις είναι, όλων μας κινδυνεύουν σ’ αυτήν την εποχή. Νομίζω λοιπόν πως ότι έχει να κάνει με το στρες αυτό που λέμε στρες δηλαδή αυτήν την πολύ μεγάλη πίεση, αυτήν την πολύ μεγάλη ένταση που νιώθουν οι εργαζόμενοι και οι μη εργαζόμενοι σήμερα, είναι καθοριστικό γιατί έχει να κάνει τόσο με την υγεία και εννοώ την, καθαρά την σωματική υγεία. Είναι φανερό και το ξέρουμε όλοι, όταν υπάρχει αυτό το εργασιακό στρες, υπάρχουν πάρα πολλά σωματικά προβλήματα που εκδηλώνουν οι εργαζόμενοι. Πονοκέφαλοι, πόνοι στην πλάτη, μυοσκελετικά προβλήματα τα οποία είναι πολύ έντονα στις σημερινές εργασίες, αλλά υπάρχουνε και πάρα πολύ μεγάλες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των ανθρώπων.
[Β] Θέλετε να μου πείτε έτσι σε δυο τρεις κουβέντες ποια είναι η διαφορά του, τι είναι το εργασιακό στρες και τι ‘ναι το burn-out;
[Α] Ε, κοιτάξτε, υπάρχει μια πολύ μεγάλη ιστορία γύρω απ’ αυτό. Το burn-out είναι ο αγγλοσαξονικός όρος για να πει κανείς κάτι που σαν εικόνα είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Σημαίνει ουσιαστικά το κάψιμο. Το burn-out ξεκίνησε από μια παρομοίωση που είχε να κάνει μ’ ένα κούτσουρο που καίγεται, ξέρετε στη φωτιά, στο τζάκι, και στο τέλος μένουνε οι στάχτες και μένει κάτι πολύ λίγο, πολύ μικρό. Αυτό πέρασε λοιπόν σ’ ό,τι έχει να κάνει με την εργασία για να περιγράψει ένα σύνδρομο, στην ουσία αυτό είναι το burn-out, ένα σύνδρομο όπως λέμε επαγγελματικής εξουθένωσης. Για να το πω με άλλα λόγια, είναι το στρες αλλά σε πολύ πιο βαριά μορφή. Είναι μια χρόνια κατάσταση στρες και είναι κι αδυναμία του εργαζόμενου ν’ αντιμετωπίσει στην πραγματικότητα αυτήν την κατάσταση. Έχει επίσης πάρα πολύ μεγάλη συμπτωματολογία σε ό,τι έχει να κάνει με τις συμπεριφορές, δηλαδή αυτός που έχει πληγή, στην ουσία έχει τραυματιστεί από αυτήν την επαγγελματική εξουθένωση είναι αυτός που πολύ συχνά εμφανίζει απάθεια, εμφανίζει κυνισμό, δεν ενδιαφέρεται, δεν επικοινωνεί στον χώρο της εργασίας του, είναι εκεί, σωματικά είναι ‘κεί, αλλά έχει καεί. Και είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι αυτοί που καίγονται περισσότερο τυχαίνει ενδεχομένως να είναι και ευάλωτα άτομα λόγω μιας προσωπικής ιστορίας αλλά κυρίως είναι οι άνθρωποι που αγαπούν πάρα πολύ τη δουλειά τους, όσο κι αν φαίνεται περίεργο. Είναι οι άνθρωποι που έχουν υπερεπενδύσει στην εργασία κι έχουν υπερεπενδύσει συναισθηματικά. Και αυτοί οι οποίοι δουλεύουν πάρα πάρα πολύ έντονα και, αφιερώνοντας πάρα πολύ χρόνο στην εργασία. Αυτοί πλήττονται περισσότερο ίσως από προσωπικότητες που επενδύουν λιγότερο στην εργασία τους, δεν έχουν πάρα πολύ μεγάλες προσδοκίες και έτσι όταν έρχονται οι ματαιώσεις, είναι κατά κάποιον τρόπο πιο προστατευμένοι ψυχολογικά.
[Β] Λοιπόν, στη Γαλλία υπήρχε πρόσφατα όλο αυτό το κύμα, έτσι όπως το είπανε επιδημία αυτοκτονιών τα τελευταία δηλαδή τριάντα άνθρωποι έχουνε πεθάνει, έχουν αυτοκτονήσει μέσα σε κάτι περισσότερο από δεκαοχτώ μήνες. Στην Ελλάδα πιστεύετε ότι έχουμε αντίστοιχα προβλήματα;
[Α] Κοιτάξτε, νομίζω ότι έχουμε, απλώς δεν το ‘χουμε ψάξει τόσο πολύ, δεν είναι πάρα πολλές οι έρευνες στον ελληνικό χώρο σε σχέση με την εργασία. Δεν έχουμε επίσης μια πάρα πολύ εύκολη πρόσβαση εμείς οι ερευνητές να μπούμε σε χώρους εργασίας και να κάνουμε έρευνα. Δηλαδή δε θα μας δεχόντουσαν πολύ εύκολα σε μια μεγάλη πολυεθνική εταιρία μ’ αυτό το ζήτημα. Εγώ το ‘χω προσπαθήσει πολλές φορές ακόμη και με τους φοιτητές κι έχουμε μια μεγάλη άρνηση. Δεν είναι εύκολο να μπούμε στα εργοστάσια για να κάνουμε τέτοιου τύπου έρευνα, σε βάθος, και επομένως δεν ξέρουμε πραγματικά κατά πόσο υπάρχουν τέτοια φαινόμενα. Μεμονωμένα είχαμε βέβαια στην Ελλάδα, είχαμε απόπειρες αυτοκτονίας. Εγώ θυμάμαι παλιότερα δημοσιεύματα που είχαν να κάνουν με, με ανθρώπους οι οποίοι είτε απειλούνταν από ανεργία είτε αντιμετώπιζαν κάποια προβλήματα, είχαν αποπειραθεί να αυτοπυρποληθούν. Υπήρχαν δηλαδή κάποια, ας το, κάποιες ενδείξεις στην εφημερίδα που αν πηγαίναμε σε βάθος ίσως θα διαπιστώναμε ότι αυτοί οι άνθρωποι ήταν σε μια πολύ κακή κατάσταση, αποπειράθηκαν ν’ αυτοκτονήσουν για λόγους που είχαν να κάνουν με το εργασιακό τους περιβάλλον. Αυτό που έχουμε όμως σε πολύ μεγάλο πλέον επίπεδο και το ξέρουμε, σε πολύ υψηλό επίπεδο, είναι το εργασιακό στρες, τουλάχιστον για τα επαγγέλματα εκείνα στα οποία έχουμε κάποιες έρευνες. Ένα απ’ αυτά τα επαγγέλματα είναι οι εκπαιδευτικοί, εγώ σε πρόσφατη έρευνα, που τώρα ελπίζω να βγει σ’ ένα βιβλίο, ασχολούμουν με το στρες των εκπαιδευτικών, κυρίως της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η έρευνα έδειξε ότι έχουμε ένα πάρα πολύ μεγάλο ποσοστό, πάνω από το 50% που δηλώνει ότι υποφέρει από στρες, ακόμη μερικές, σε μερικές περιπτώσεις κι από την επαγγελματική εξουθένωση, με όλη τη σχετική συμπτωματολογία, δηλαδή και πονοκεφάλους αλλά και μυοσκελετικά προβλήματα, πολύ μεγάλη κόπωση, κατάθλιψη, όπως επίσης κι αλλαγές στη συμπεριφορά, κυρίως μεγάλος εκνευρισμός μέσα στην τάξη, βίαιες συμπεριφορές απέναντι στους μαθητές και επομένως θα ‘λεγα ότι είναι ένα επάγγελμα που έτσι κι αλλιώς, αν θέλετε και διεθνώς, είναι τοποθετημένο πολύ ψηλά στη λίστα του να εμφανίσει εργασιακό στρες και επαγγελματική εξουθένωση.
[Β] Να ρωτήσω κάτι. Ποιά άλλα επαγγέλματα στην Ελλάδα έχετε την αίσθηση ότι έχουνε κίνδυνο ας πούμε;
[Α] Ακούστε, πολύ μεγάλο κίνδυνο διατρέχουν και το ξέρουμε από κάποιες μικρές έστω σποραδικές έρευνες που έχουν γίνει, είναι τα επαγγέλματα που έχουν να κάνουν με τους χώρους υγείας. Δηλαδή κυρίως οι νοσοκόμοι αλλά κι οι γιατροί αντιμετωπίζουν πολύ, πολύ μεγάλο στρες. Όπως επίσης επαγγέλματα που έχουν μεγάλο ρίσκο, σε, που έχει να κάνει με την ανθρώπινη ζωή. Αυτό βέβαια είναι το ιατρικό επάγγελμα όπως ξέρουμε αλλά είναι επίσης επαγγέλματα όπως οι πιλότοι, όπως οι αστυνομικοί, όπως οι πυροσβέστες, υπάρχουν δηλαδή επαγγέλματα τα οποία εμφανίζουν, ας το πούμε έτσι, μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν οι εργαζόμενοι σ’ αυτούς, σ’ αυτά τα επαγγέλματα το, το στρες ή το, την επαγγελματική εξουθένωση. Ωστόσο, όλο και περισσότερο απλώνονται αυτά, οι διεθνείς έρευνες το δείχνουν. Δηλαδή όλο και μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού πλέον πλήττεται απ’ αυτό το στρες, έτσι που κάποιοι στο εξωτερικό χρησιμοποιούν, ας πούμε, τον όρο ένα παγκοσμιοποιημένο στρες.