πιστοποίηση ελληνομάθειας.

[ΓΤ]: Μάνο Κουτσαγκελίδη, ο «Κόνιαλης» από τα βάθη της Μικράς Ασίας, πόσο έντονα υπάρχει στην Κομοτηνή των χρόνων που μεγαλώνεις εσύ;

[ΜΚ]: Είχα τη… χαρά, τη τύχη, την ευκαιρία να… δουλέψω στην αρχή με τον σύλλογο Καππαδοκών Νομού Ροδόπης, το «Μέγα Βασίλειο». Εκεί γνώρισα τους Καππαδόκες. Αν και δεν έχω καππαδοκική καταγωγή, έχω δουλέψει πάρα πολύ πάνω στα καππαδοκικά τραγούδια. Φανταστείτε ότι κάνω καταγραφές από τα 12 σε προσφυγικά χωριά σ’ όλη τη βόρειο Ελλάδα και γενικότερα σ’ όλη την Ελλάδα. Έχω συλλέξει ένα πολύ μεγάλο υλικό και… αισθάνομαι ένα κομμάτι της ψυχής μου αφιερωμένο στην Καππαδοκία.

[ΓΤ]: Ο «Κόνιαλης», βέβαια, είναι γνωστός στην Ελλάδα και με ελληνικά λόγια.

[ΜΚ]: «Κόνιαλης» σημαίνει ο άνθρωπος ο οποίος είναι από το Ικόνιο της Μικράς Ασίας, βέβαια. Είναι,
[ΓΤ]: Το Ικόνιο, ναι.

θα λέγαμε, παμμικρασιατικό τραγούδι. Το τραγουδάνε παντού. Και στην Ανατολική Θράκη το τραγουδούσανε. Είναι ο χορός με τα κουτάλια, με τα ποτήρια, με τα μπεγλέρια.

[ΓΤ]: Με τα ελληνικά του λόγια υπάρχει στην εε… στη μνήμη των Καππαδοκών;

[ΜΚ]: Δεν υπάρχει. Και θα σας πω ότι συνετελέσθη ένα έγκλημα σε ό,τι αφορά την καππαδοκική μουσική και γενικότερα τη μικρασιατική μουσική. Ελληνικό στίχο κυρίως είχανε τα δυτικά παράλια και λίγο αυτά τα οποία ήτανε τα νότια. Δε το συζητώ, βέβαια, για την Ανατολική Θράκη και τον Πόντο που διατηρούσανε την ελληνική γλώσσα. Όμως, μέσα στα βάθη, στις επαρχίες εκείνες στις οποίες υπήρχαν αυστηροί στρατιωτικοί και διοικ-, εε στρατιωτικοί διοικητές των περιοχών, είχαν απαγορέψει την ομιλία της ελληνικής γλώσσης. Στο δίλημμα «γιαντιλινιζί, γιαντινιμιζί», «ή την πίστη σας ή τη θρησκεία σας», επέλεξαν οι άνθρωποι αυτοί τη θρησκεία. Όμως, είναι αξιοσημείωτο πως γράφαν ακόμη και τα ευαγγέλια στα τουρκικά με ελληνικούς χαρακτήρες. Και πρέπει να το τονίσουμε αυτό το πράγμα. Είναι τα λεγόμενα καραμανλήδικα, της περιοχής Καραμάν, έτσι;

[ΓΤ]: Άρα οι ελληνικές εκδοχές είναι νεότερες, στην κυρίως Ελλάδα, λέτε.

[ΜΚ]: Βεβαίως, βεβαίως. Όπως κι έχουν γίνει και πολλές βεβηλώσεις των τραγουδιών αυτών, προσπαθώντας να τα διασκευάσουνε στα ελληνικά. Άλλοτε ήταν πετυχημένες. Αυτό είχε ξεκινήσει ακόμα από τη Ρόζα Εσκενάζι, από τη Ρίτα την Αμπατζή. Προσπαθούσαν να τα μετατρέψουν από τότε. Ο τραγουδιστής ο Χρηστάκης έχει, θα λέγαμε, μεταφράσει-διασκευάσει πολλά τραγούδια μικρασιατικά. Ποιος δεν έχει πει τουρκόφωνα τραγούδια στα ελληνικά; Ο Στέλιος ο Καζαντζίδης, η Καίτη Γκρέη, η Γιώτα η Λύδια, άπαντες! Κι έχουν έρθει μέχρι τις μέρες μας αυτά τα τραγούδια και τα ‘χουμε αγαπήσει και βεβαίως πρέπει να υπάρχουν και στα ελληνικά. Πολλά ήτανε και στα ελληνικά, στα τουρκικά, στα αραβικά, στα αρμένικα. Κάποια άλλα, όμως, συνηθιζόταν να λέγονται – ασχέτως αν υπήρχε η απαγόρευση ή όχι – να λέγονται στη γλώσσα την τουρκική, επειδή είναι πιο εύηχη για τα τραγούδια.

[ΓΤ]: Παρακολουθούμε, λοιπόν, αυτή την τελευταία… εικοσαετία μία αναβάθμιση όλου αυτού του υλικού – το οποίο πιθανότατα στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια γνώρισε και μία… απομάκρυνση, μία απαξίωση, μπορώ να πω – μία αναβάθμιση από κυρίως νεότερους ανθρώπους. Το μελετούν, το ‘χουν αναγάγει περισσότερο σε αντικείμενο μελέτης, παρά σε πράξη ζωής. Έτσι είναι;

[ΚΜ]: Εε, εγώ είμαι ο Κώστας ο Μήτσιος, έτσι; Εε, είμαι από την Ήπειρο. Η καταγωγή μου δεν… έτσι, έχει στοιχεία αυτής της μουσικής, γιατί δεν υπάρχουν πολλοί πρόσφυγες στην Ήπειρο. Αλλά τη γνώρισα αυτή τη μουσική κι εγώ στο σχολείο του κυρίου Μόσχου. Εκεί είχα την ευκαιρία να παίξω και να συνεργαστώ με κάποιους ανθρώπους που λέγανε αυτή τη μουσική, όπως η κυρία Μαρία και κάποιοι άλλοι. Και, τι να σας πω τώρα, όπου…, ξέρω ‘γω, συνεργαζόμαστε και βρισκόμαστε, παίζουμε αυτή τη μουσική, προσπαθούμε να τη σώσουμε, να τη διατηρήσουμε κι εμείς με τον τρόπο μας.

[ΓΤ]: Ο Στράτος Σαμιώτης;

[ΣΣ]: Εγώ μεγάλωσα σε «προσφυγομέρος».

[ΓΤ]: Δηλαδή;

[ΣΣ]: Στην περιοχή του Λα- του Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης. Η μητέρα μου κατάγεται από Ανδριανούπολη κι ο πατέρας μου από Αϊβαλί. Οπότε η σχέση μου μ’ αυτή τη μουσική είναι πέρα απ’ το συνειδητό. Είναι μέσα στο DNA περασμένη. Δηλαδή όταν την ανακάλυψα, γιατί αυτό έγινε μετά τα είκοσι ας πούμε, μ’ όλα αυτά που περνάει κάποιος νέος, κι εγώ τα ακούσματα τα… τα διάφορα, άκουσα κι ασχολήθηκα μ’ αυτή τη μουσική πρώτη φορά, ήτανε… ήταν κάτι άλλο αυτό το πράγμα.

[ΓΤ]: Έχοντας περάσει από όλα τα ακούσματα που έχει ένας… νέος άνθρωπος στην Ελλάδα της
[ΣΣ]: Ναι. Ναι, ναι, ναι, ναι, ναι, ναι…

δεκαετίας του ’80, του ’90 πια;

[ΣΣ]: Ναι. Κι αυτό το άκουσμα, το πρώτο, ας πούμε, των παραδοσιακών και των μικρασιάτικων τραγουδιών ήταν καταλυτικό τελείως, γιατί ξύπνησε κάτι μέσα στο αίμα σου! Αυτό.