πιστοποίηση ελληνομάθειας.

• ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑ /
• Διδακτική /
• Διδακτική για ΑμεΑ /
• Πολυμεσικό υλικό και εφαρμογές

Πολυμεσικό υλικό και εφαρμογές: Απώλεια Όρασης - Εισαγωγή

Απώλεια Όρασης - Εισαγωγή

Μαθητές με αναπηρία στην όραση

Οι μαθητές που θωρούνται “τυφλοί”

• χρησιμοποιούν μη οπτικά μέσα
• στηρίζονται σε απτικές και ακουστικές πληροφορίες για να έχουν πρόσβαση στη μάθηση
• πιθανόν είναι χρήστες της Braille

Οι μαθητές με “χαμηλή όραση”

• χρησιμοποιούν την υπολειμματική όραση ώστε να συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία

Προσοχή! Το 80% απ’ όσους μαθητές ταξινομούνται ως τυφλοί, μπορεί να έχουν κάποια υπολείμματα όρασης ή αντίληψη του φωτός, που μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να βοηθηθούν στον προσανατολισμό τους, να αποφύγουν τα εμπόδια και να ερμηνεύσουν το περιβάλλον

Περισσότερες πληροφορίες στην επιλογή «Μελέτες και μεθοδολογικό πλαίσιο» Κεφάλαιο 1

Επιστροφή στην αρχή

Βασικές παιδαγωγικές αρχές στην εκπαίδευση μαθητών με αναπηρία στην όραση

Ο μαθητής με προβλήματα όρασης για να πετύχει στους εκπαιδευτικούς του στόχους απαιτούνται κάποιες προσαρμογές και τροποποιήσεις στις μεθόδους, στα υλικά διδασκαλίας και στο περιβάλλον της τάξης και χρειάζεται:

• Ρεαλιστικούς στόχους και περισσότερο χρόνο για να ολοκληρώσει την εργασία του
• Επανάληψη πρακτικής άσκησης
• Επισκέψεις και απτικές εμπειρίες
• Συζήτηση για να διασφαλιστεί ότι κατανοεί τη γλώσσα που χρησιμοποιεί και την έννοια που διδάσκεται
• Εκπαίδευση για την ανάπτυξη των ακουστικών δεξιοτήτων
• Εκπαίδευση στην πληκτρολόγηση με τυφλό σύστημα
• Εκπαίδευση στην κινητικότητα
• Εκπαίδευση στο να κρατά το κεφάλι του ψηλά, να συντονίζει και να ελέγχει τις κινήσεις του σώματος
• Εκπαίδευση στην ανάπτυξη πλήρους αξιοποίησης της υπολειπόμενης όρασης
• Εκπαίδευση στην αποτελεσματική χρήση συσκευών μειωμένης όρασης και στα ειδικά λογισμικά για τη χρήση Η/Υ
• Εκπαίδευση στη χρήση της όρασης που πρέπει να ξεκινάει από πολύ νωρίς
• Άσκηση στην αίσθηση της αφής και της προσέγγισης των αντικειμένων σημαντική για την γνωστική ανάπτυξη
• Κάλυψη αισθητηριακού κενού με άσκηση των άλλων αισθήσεων (γεύση, όσφρηση, ακοή κλπ)
• Εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες (μη λεκτική επικοινωνία - χειρονομίες και γλώσσα του σώματος, καλοί τρόποι, κανόνες συμπεριφοράς, αλληλεπίδραση με τους άλλους, κτλ)

Ο δάσκαλος προκειμένου να έχει ένα καλό αποτέλεσμα στη διαδικασία της μάθησης πρέπει να λάβει υπόψη του:

• το ποσοστό απώλειας της όρασης, (να έχει υπόψη του τη λειτουργική όραση που τυχόν διαθέτει ο μαθητής του, ώστε να την αξιοποιήσει)
• την ηλικία απώλειας της όρασης,
• το πλήθος των ερεθισμάτων που συνέλαβε το παιδί ως τη στιγμή της απώλειας,
• το οικονομικό, μορφωτικό και κοινωνικό επίπεδο του οικογενειακού περιβάλλοντος,
• τη χρονική στιγμή έναρξης της παρέμβασης,
• τη ποιότητα της εκπαίδευση πριν και μετά την απώλεια της όρασης
• τις πρόσθετες δυσλειτουργίες όπως διανοητική υστέρηση

Καθήκον του εκπαιδευτικού είναι πριν προχωρήσει στην κατεξοχήν διδασκαλία να προσαρμόσει το υλικό σε μορφή προσβάσιμη από το μαθητή με οπτική αναπηρία:

• ακουστική μορφή (εξυπηρετεί και τις δυο ομάδες μαθητών)
• απτική μορφή (χρήστες της Braille)
• μεγεθυσμένη μορφή (μαθητές με μειωμένη όραση)

Επιστροφή στην αρχή

Δυσκολίες-σημεία που πρέπει να προσέξει ο διδάσκοντας κατά τη διδακτική διαδικασία

Οι μαθητές με αναπηρία όρασης αντιμετωπίζουν γενικά τις εξής δυσκολίες:

• Στην πρόσβαση στις μη λεκτικές μεθόδους επικοινωνίας (στον επιτονισμό, στις εκφράσεις του προσώπου ή στις χειρονομίες)
• Στηρίζονται για την κατανόηση μόνο σε ότι ακούνε.
• Στη συγκράτηση της οπτικής μορφής μιας λέξης,
• Στην ορθογραφία
• Στην ταχύτητα γραφής (αργή λόγω του Braille)
• Στην πρόσβαση σε έντυπο εκπαιδευτικό υλικό ή σε υλικό σε ηλεκτρονική μορφή όταν αυτό δεν είναι προσαρμοσμένο
• Στη συγγραφή σημειώσεων στην τάξη, εργασιών και γραπτών δοκιμασιών και στην επισήμανση σημείων του κειμένου
• Στην πρόσβαση στον πίνακα της τάξης και στο υλικό που προβάλλεται στην τάξη
• Στη χρήση των υποστηρικτικών τεχνολογιών και ειδικών λογισμικών όπου απαιτούνται πολλές ώρες διδασκαλίας παράλληλα με το αναλυτικό πρόγραμμα διδασκαλίας της γλώσσας.

Επιστροφή στην αρχή

Γενική Παρουσίαση του Υποστηρικτικού Υλικού

Τα υποστηρικτικά υλικά, μέσα και εργαλεία για τους μαθητές με αναπηρία στην όραση βοηθούν:

• στην πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό
• στη συνέπεια στα καθήκοντά τους
• στη μελέτη, στη συμμετοχή στις εξετάσεις
• στη γνωστική, γλωσσική, κινητική τους αντίληψη και στις κοινωνικές τους δεξιότητες
• στην κινητοποίηση και εκμετάλλευση των άλλων αισθήσεων που καλύπτουν την απουσία της όρασης

Στο ηλεκτρονικό περιβάλλον μπορείτε να βρείτε:

• Γενικές οδηγίες προσαρμογής διδακτικού υλικού
• Οδηγίες προσαρμογής-μεταγραφής δύο διδακτικών εγχειριδίων για εκτύπωση σε Braille
• Διδακτικές προτάσεις για τη διδασκαλία επιλεγμένων ενοτήτων από τα επεξεργασμένα διδακτικά εγχειρίδια και μεταγραφή αυτών των ενοτήτων για εκτύπωση σε Braille
• Διδακτικές προτάσεις για τη διδασκαλία λεξιλογίου, γραμματικής και προφοράς
• Διδακτικές προτάσεις για τη χρήση υποστηρικτικής τεχνολογίας, Η/Υ, και ειδικών λογισμικών στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας
• Άρθρα- μελέτες σχετικά με την τύφλωση και τη διδασκαλία της ελληνικής σε άτομα με τύφλωση

Επιστροφή στην αρχή

Παρουσίαση του υποστηρικτικού υλικού για άτομα με αναπηρία στην όραση

• Οδηγίες για προσβάσιμο εκπαιδευτικό υλικό θα βρείτε στο «Εισαγωγικό γενικό πλαίσιο με οδηγίες για την προσαρμογή διδακτικού υλικού» στην επιλογή «Προσαρμοσμένο εκπαιδευτικό υλικό». Αναλυτικές οδηγίες για την προσαρμογή ηλεκτρονικού υλικού υπάρχουν και στην επιλογή « Μελέτες και μεθοδολογικό πλαίσιο» στο 2ο κεφάλαιο ενότητα 9 παρ. 9.1.2, 9.1.3
• Παρατηρήσεις, υποδείξεις και προτεινόμενες αλλαγές καθώς και επιλογή όσων θεωρούνται ότι μπορούν να μετατραπούν σε Braille για τα διδακτικά βιβλία «ΑΣΤΕΡΙΑΣ 1,2,3,4» και «ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ, ΠΑΛΙΝΟΣΤΟΥΝΤΕΣ, ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΞΕΝΟΥΣ Α,Β,Γ» για όλα τα επίπεδα γλωσσομάθειας θα βρείτε στην επιλογή «Προσαρμοσμένο εκπαιδευτικό υλικό» του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
• Στην ίδια επιλογή θα βρείτε επίσης μεταγραμμένες σύμφωνα με τις οδηγίες μία ενότητα από τον Αστερία 2 (επίπεδο Α1,Α2) μία ενότητα από τον Αστερία 4(επίπεδοΒ1,Β2), και από μία ενότητα από τα διδακτικά βιβλία «Νέα Ελληνικά για Μετανάστες, Παλιννοστούντες, Πρόσφυγες και Ξένους» Α΄, Β’ και Γ’ επιπέδου
• Στην επιλογή «διδακτικές προτάσεις και σενάρια» του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος θα βρείτε από δύο διδακτικά σενάρια πάνω στις επιλεγμένες ενότητες των δύο διδακτικών εγχειριδίων (Από την ομάδα εργασίας έχει γίνει και η πιλοτική εφαρμογή –διδασκαλία μέρους του υλικού σε μαθητές με προβλήματα όρασης, διδασκαλία, αξιολόγηση, επανέλεγχος, πριν την τελική μορφή καθώς και αξιολόγηση του παραχθέντος υλικού)
• Ειδικές πληροφορίες σχετικά με την όραση και τη λειτουργία της, την αξιολόγηση της όρασης τις μορφές οπτικής αναπηρίας, το ρόλο του δασκάλου στην αξιολόγηση λειτουργικής όρασης του παιδιού, τις συνέπειες της απώλειας όρασης, την εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία στην όραση, τις τεχνολογίες αιχμής και την ηλεκτρονική προσβασιμότητα θα βρείτε στην επιλογή «Μελέτες και μεθοδολογικό πλαίσιο» στο1ο κεφάλαιο «Τύφλωση και Εκπαίδευση»
• Ειδικές πληροφορίες σχετικά με την μεθοδολογική προσέγγιση για τη διδασκαλία της ελληνικής, την οργάνωση του μαθήματος το ρόλο του δασκάλου και των μαθητών τη διδασκαλία δεξιοτήτων στην ξένη γλώσσα,τη διδασκαλία Λεξιλογίου, Γραμματικής και Προφοράς τη διδασκαλία Ξένης Γλώσσας με Η/Υ και θέματα Αξιολόγησης θα βρείτε στην επιλογή «Μελέτες και μεθοδολογικό πλαίσιο» στο 2ο κεφάλαιο «Διδασκαλία ελληνικής ως ξένης/δεύτερης γλώσσας σε άτομα με αναπηρία όρασης»
• Διδακτικές προτάσεις για τη διδασκαλία λεξιλογίου, γραμματικής και προφοράς θα βρείτε στην επιλογή «Μελέτες και μεθοδολογικό πλαίσιο» στο 2ο κεφάλαιο «Διδασκαλία ελληνικής ως ξένης/δεύτερης γλώσσας σε άτομα με αναπηρία όρασης» στα Παραρτήματα της ενότητας 11 παρ. 11.1
• Διδακτικές προτάσεις για τη χρήση υποστηρικτικής τεχνολογίας, Η/Υ, και ειδικών λογισμικών στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσαςθα βρείτε στην επιλογή «Μελέτες και μεθοδολογικό πλαίσιο» στο 2ο κεφάλαιο «Διδασκαλία ελληνικής ως ξένης/δεύτερης γλώσσας σε άτομα με αναπηρία όρασης» στα Παραρτήματα της ενότητας 11 παρ. 11.4

Επιστροφή στην αρχή

Γενικές οδηγίες προσαρμογής υλικού

Το εκπαιδευτικό υλικό για να γίνει προσβάσιμο πρέπει να υποστεί κάποια επεξεργασία η οποία θα δώσει στο μαθητή το κείμενο είτε σε ακουστική, είτε σε απτική, είτε σε μεγεθυσμένη μορφή.

Για την προσαρμογή του υλικού πρέπει να υπάρχει στη διάθεση του δασκάλου

• υλικό (hardware)
• ειδικό λογισμικό (software)
• Σαρωτής
• λογισμικό οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων
• Οι φωτογραφίες και οι εικόνες στο έντυπο ή στο ηλεκτρονικό κείμενο μετατρέπονται με πρόγραμμα μετατροπής του αρχείου PDF σε αρχείο WORD. Για μετατροπή εικόνων σε απτική μορφή χρειάζεται μηχάνημα παραγωγής απτικών γραφικών. (Ανατρέξτε στην επιλογή «άρθρα μελέτες», κεφάλαιο 1)

Ο μαθητής

• ή θα ακούσει το κείμενο από τον υπολογιστή του με τη βοήθεια συστήματος μετατροπής κειμένου σε ομιλία (text-to-speech)
• ή θα το πάρει σε εκτύπωση braille
• ή θα το διαβάσει μέσω πρόγραμματος μετατροπής συμβατικού κειμένου σε χαρακτήρες braille (braille translation)
• ή θα το διαβάσει σε μεγεθυσμένη μορφή.

Για μεταγραφή ενός βιβλίου βλεπόντων για εκτύπωση σε μορφή Braille κάνουμε επιλογή του υλικού για τους εξής λόγους:

• κάποιες πληροφορίες απευθύνονται αποκλειστικά σε βλέποντες
• για οικονομία αναλωσίμων λόγω του ότι μία σελίδα βλεπόντων αντιστοιχεί σε 1 ½ σελίδα Braille και καθορίζει τον τρόπο που ταξινομούνται οι τόμοι Braille.

Διαμορφώνουμε τη σελίδα ως εξής:

• Στοιχίζουμε το κείμενο αριστερά και απαλείφουμε γραφικά, σύμβολα, σκίαση, στήλες, πίνακες, κεφαλίδες, υπογράμμιση, κουκίδες, πλάγια έντονα και κεφαλαία γράμματα εκτός αν πρόκειται για αρκτικόλεξα ή για τίτλους εφημερίδας
• Φροντίζουμε να διατάσσουμε την ύλη ώστε να διευκολύνεται η απτική ανάγνωση (το ένα στοιχείο μετά το άλλο)
• Ομαδοποιούμε τα δεδομένα των ασκήσεων όπου αυτά δίνονται σε πίνακες, ώστε να υπάρχει σταθερό σημείο αναφοράς για το μαθητή και να μη χάνεται στην πληροφορία
• Χρήση τρικ όπως διαχωρισμός λέξεων με πλάγια κάθετη ή παρεμβολή τριών κενών ώστε να ξεχωρίζει η μία πληροφορία από την άλλη
• Δημιουργούμε απτικές παρουσιάσεις των δομών ώστε να δίνεται μια εικόνα του τρόπου σχηματισμού των φαινομένων (μορφολογία – σύνταξη – ασκήσεις)
• Αριθμούμε τις ασκήσεις με διάφορους τρόπους π.χ. 1,2,3.. α,β,γ…, ειδικά όταν πρόκειται για αντιστοιχίσεις

(παραδείγματα υπάρχουν στην επιλογή «προσαρμοσμένο εκπαιδευτικό υλικό» στις υποδείξεις για μετατροπή του «ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ, ΠΑΛΙΝΟΣΤΟΥΝΤΕΣ, ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΞΕΝΟΥΣ» σε όλα τα επίπεδα)

Επιστροφή στην αρχή

Πώς διαγιγνώσκουμε την αναπηρία στην τάξη: Ενδείξεις οπτικής αναπηρίας

• Πιθανά συμπτώματα ανωμαλιών στην εξωτερική εικόνα ματιών: μάτια φλογισμένα, θολά, κόκκινα ή που δακρύζουν, βλέφαρα πεσμένα, πρησμένα
• Συμπεριφορά του παιδιού:
  • κούνημα κεφαλιού και όχι ματιών κατά την ανάγνωση ή χρήση μόνο του ενός ματιού
  • τοποθέτηση βιβλίου πολύ κοντά στα μάτια του ή πολύ μακριά
  • περίεργο κάθισμα ή στραβή στάση στο θρανίο
  • μορφασμοί, ζαλάδες, πονοκέφαλοι ή κακουχίες στα μάτια
  • αδέξιες κινήσεις, κακή ισορροπία
  • διστάζει να συμμετέχει σε παιχνίδια, δεν απαντάει σε ερωτήσεις αν δεν το προσφωνήσουν με το όνομά του
  • αστάθεια στην ποσότητα ή στην ποιότητα των σχολικών εργασιών
  • ασυνήθιστη κόπωση κατά τη διάρκεια ή μετά το τέλος μιας οπτικής εργασίας
  • δυσκολία στην ανάγνωση μετά από αρκετή ώρα μελέτης
  • ελαττωμένη προσοχή ή η αδυναμία συγκέντρωσης
  • δυσκολία στην ανάγνωση μεγάλων λέξεων, σύγχυση στην ανάγνωση ορισμένων γραμμάτων στα ελληνικά
  • ασυνήθιστη γραφή και διαστήματα γραμμάτων και λέξεων
  • πολύ αργή ανάγνωση με χρήση δαχτύλου, το συνεχές χάσιμο του σημείου ανάγνωσης
  • δυσκολία ανάγνωσης φυλλαδίων εργασίας με κακή εκτύπωση.

Επιστροφή στην αρχή

Εκπαιδευτικές ανάγκες μαθητών με αναπηρία: Πού απευθυνόμαστε

• Οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών με αναπηρία και με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες διερευνώνται και διαπιστώνονται από τα ΚΕΔΔΥ, την Ειδική Διαγνωστική Επιτροπή Αξιολόγησης (ΕΔΕΑ) και τα πιστοποιημένα από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα (ΙΠΔ) άλλων Υπουργείων. ( άρθρο 4 του Ν. 3699/2008)
• Η αξιολόγηση μαθητών πραγματοποιείται από πενταμελή διεπιστημονική ομάδα των ΚΕΔΔΥ (έναν εκπαιδευτικό ΕΑΕ (προσχολικής ή πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης), έναν παιδοψυχίατρο ή παιδίατρο με εξειδίκευση στην παιδονευρολογία ή νευρολόγο με εξειδίκευση στην παιδονευρολογία, έναν κοινωνικό λειτουργό, έναν ψυχολόγο και έναν λογοθεραπευτή)
• Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην οπτική οξύτητα και στη λειτουργική όραση. Γι αυτό και υπάρχουν δύο τρόποι αξιολόγησης της όρασης, ο ένας μετρά την ποσότητα της όρασης (οπτική οξύτητα) και ο άλλος τη λειτουργική όραση, δηλαδή το πόσο καλά χρησιμοποιεί το παιδί το βαθμό όρασης που διαθέτει. (Και για τα δύο απευθυνόμαστε σε ειδικούς επιστήμονες, π.χ. ειδικούς οφθαλμίατρους, οπτομέτρες κλπ)
• Σύμφωνα με την Ελληνική Νομοθεσία (Ν.958/1979) τυφλό νοείται κάθε άτομο του οποίου η οπτική οξύτητα είναι μικρότερη από το 1/20 της φυσιολογικής στον οφθαλμό που βλέπει καλύτερα και με την καλύτερη δυνατή διόρθωση. Επίσης τυφλό θεωρείται το άτομο που, ακόμα κι αν έχει ικανοποιητική οπτική οξύτητα, η περιφερική του όραση είναι περιορισμένη στις 10 μοίρες κεντρικά ή λιγότερο
• Κλίμακα οπτικής αναπηρίας: ολική τύφλωση - σοβαρά προβλήματα όρασης - μερική όραση - χαμηλή όραση.