Tο τρίτο σκέλος του προγράμματος Διαδρομές στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας αφορά το ειδικό κοινό στόχος των φοιτητών των νεοελληνικών τμημάτων στο εξωτερικό, καθώς και τους αποσπασμένους εκπαιδευτικούς που έχουν ως αντικείμενο τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας.

Γενικές πληροφορίες

Σε σχέση με τις άλλες δύο Διαδρομές του προγράμματος, η συγκεκριμένη επιμόρφωση έχει οργανωθεί με βάση τις ανάγκες του κοινού στόχος μετά από εμπεριστατωμένη ανάλυση αναγκών και μελέτη των αντίστοιχων προγραμμάτων σπουδών των Τμημάτων Νέων Ελληνικών σε όλο τον κόσμο. Παράλληλα ο σχεδιασμός του προγράμματος αφορά τις ανάγκες των αποσπασμένων συναδέρφων να επιμορφωθούν στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης.

Στόχοι του προγράμματος

Το από απόσταση επιμορφωτικό πρόγραμμα αφορά την παρακολούθηση ενοτήτων που στοχοθετούν την υποστήριξη των φοιτητών και αποφοίτων των εν λόγω τμημάτων στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας, στα ειδικά θέματα διδακτικής, τη γενική μεθοδολογία και τη χρήση νέων τεχνολογιών. Η επιμόρφωση είναι δυναμική, καθώς αφορά τη συνδιαλλαγή συμμετεχόντων και διδασκόντων, την ανταλλαγή καλών πρακτικών, την επιμόρφωση με βιντεοδιαλέξεις και την υποστήριξη με πρακτικές διδακτικές προτάσεις και παραδείγματα.

Ενότητες του προγράμματος

Θεματικές Ενότητες

Γ1 - Διδασκαλία της γραμματικής, του λεξιλογίου και της προφοράς

Στο πρώτο κεφάλαιο της συγκεκριμένης ενότητας επιχειρείται μια σύντομη αναδρομή στις κυριότερες διδακτικές προσεγγίσεις για τη διδασκαλία της δεύτερης/ξένης γλώσσας με στόχο να καταγραφεί η θέση που είχε η γραμματική, το λεξιλόγιο και η προφορά σε αυτές, καθώς και ο τρόπος που η κάθε μια πρότεινε για την αποτελεσματικότερη διδασκαλία τους. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην Επικοινωνιακή Προσέγγιση και τις μεθόδους οι οποίες αναπτύχθηκαν μετά το 1980 στο πλαίσιο της Επικοινωνιακής Προσέγγισης. Τα υπόλοιπα τρία κεφάλαια παρουσιάζουν βασικά θεωρητικά ερωτήματα σχετικά με τη διδασκαλία της γραμματικής, του λεξιλογίου και της προφοράς στη δεύτερη/ξένη γλώσσα, αντίστοιχα. Κάθε κεφάλαιο περιλαμβάνει πέντε διδακτικές προτάσεις με ποικίλες ασκήσεις με στόχο να μπορέσουν οι επιμορφούμενοι να συνδέσουν το θεωρητικό πλαίσιο με την πρακτική εφαρμογή.

Γ2 - Στρατηγικές διδασκαλίας σε παιδιά

Στην ενότητα αυτή συζητούνται τα κύρια ζητήματα που αφορούν τη διδασκαλία μιας ξένης γλώσσας, και συγκεκριμένα της ελληνικής, σε μαθητές μικρής ηλικίας. Η περιήγηση στα ζητήματα αυτά τίθεται στο γενικότερο πλαίσιο της σχετικής θεωρίας καθώς και των συζητήσεων και των προβληματισμών που αφορούν άμεσα τη διδασκαλία της δεύτερης/ξένης γλώσσας σε μικρούς μαθητές. Θεωρώντας ως δεδομένο το γεγονός ότι οι διδάσκοντες είναι ήδη άμεσα εξοικειωμένοι με τις προσεγγίσεις στη διδακτική μεθοδολογία της ξένης γλώσσας (δεδομένου μάλιστα ότι στο πλαίσιο του προγράμματος ήδη εξετάζεται το θέμα και σε άλλες ενότητες όπως αυτή για τη διδασκαλία της γραμματικής, του λεξιλογίου και της προφοράς), η ενότητα εστιάζεται μόνο και εξειδικευμένα σε θέματα διδασκαλίας σε μικρά παιδιά. Συγκεκριμένα, συζητούνται στρατηγικές διδασκαλίας όπως και σημαντικά θεωρητικά ζητήματα σχετικά με το αντικείμενο της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας σε παιδιά.

Γ3 - Διγλωσσία & διαπολιτισμική εκπαίδευση

Ως φαινόμενο η διγλωσσία έχει κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού. Σημαντικό λοιπόν είναι, ως δάσκαλοι, να γνωρίζουμε τα κυριότερα χαρακτηριστικά του δίγλωσσου ατόμου όσον αφορά τις γλωσσικές και γνωστικές ικανότητές του αλλά και τη θέση του στο σχολικό σύνολο στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Το πρώτο μέρος της ενότητας ασχολείται με τα ζητήματα που αφορούν την ατομική διγλωσσία. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία διαχωρίζονται οι «τύποι» δίγλωσσων ομιλητών, τα πιο συχνά περιβάλλοντα διγλωσσίας και τα χαρακτηριστικά τους, με αναφορά στην Υπόθεση της Κρίσιμης Περιόδου, όπως και η θετική επίδραση της διγλωσσίας στην ανάπτυξη και χρήση των εκτελεστικών λειτουργιών της αναστολής και της επιλεκτικής προσοχής. Τέλος, εξετάζεται ο ρόλος του σχολείου στην ανάπτυξη της διγλωσσίας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο κατά πόσο αναπτύσσονται οι δεξιότητες του γραπτού λόγου ανάλογα με το εκπαιδευτικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το δίγλωσσο παιδί. Το δεύτερο μέρος εστιάζεται στην διαπολιτισμική εκπαίδευση. Αρχικά, αποσαφηνίζονται βασικοί όροι της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και οι επιπτώσεις της σε σύγχρονες μορφές εκπαίδευσης. Στη συνέχεια, εξετάζεται το φαινόμενο της διγλωσσίας σε πολυπολιτισμικές τάξεις και η αξιοποίησή της στη διδακτική πράξη. Τέλος, αναλύονται επιλεγμένες διδακτικές πρακτικές με στόχο την ανάδειξη της βιωμένης γνώσης των διδασκομένων την ελληνική ως ξένη γλώσσα. Μετά την εξέταση του θεωρητικού πλαισίου που αντικατοπτρίζει τη γλωσσική ικανότητα των διδασκομένων την ελληνική ως Γ2, παρουσιάζονται διδακτικές προσεγγίσεις και προτάσεις κατάλληλες για την ανάπτυξη βασικών διαπροσωπικών δεξιοτήτων και μελετώνται οι προβληματισμοί που ανακύπτουν, καθώς και οι δυνατότητες που διανοίγουν στη γλωσσική διδασκαλία οι επιμέρους πολιτισμικές παράμετροι των διδασκομένων.

Γ4 - Διδασκαλία της ελληνικής ως Γ2 μέσω ΤΠΕ

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται ηλεκτρονικά πολυμέσα και προτείνονται τρόποι αξιοποίησής τους στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας με Η/Υ. Η συγκεκριμένη ενότητα έχει καθαρά πρακτικό χαρακτήρα. Δεδομένου ότι τα διαθέσιμα προϊόντα της σύγχρονης τεχνολογίας είναι πολύ περισσότερα από αυτά που μπορούν να αναφερθούν σε ένα ανάλογο πρόγραμμα κατάρτισης, αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε τα πιο αντιπροσωπευτικά με βάση α) την προσβασιμότητα του λογισμικού από όλους τους συμμετέχοντες και β) τη διδακτική του αξία. Αρχικά, αναφέρονται κάποια ηλεκτρονικά εργαλεία, όπως τα ηλεκτρονικά λεξικά και τα ηλεκτρονικά σώματα κειμένων. Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά στη μάθηση σε κοινότητα (κοινότητες πρακτικής και μάθησης) και στα εργαλεία σύγχρονης επικοινωνίας, όπως τα blogs, wikis, skype, edmodo. Τέλος, γίνεται εκτενής περιγραφή των δυνατοτήτων του προγράμματος Hot Potatoes. Στόχος της ενότητας είναι οι επιμορφούμενοι να αποκτήσουν την κατάρτιση που απαιτείται στα παραπάνω θέματα, προκειμένου να αξιοποιήσουν τον Η/Υ στη διδασκαλία της ξένης γλώσσας, δημιουργώντας υλικό προσαρμοσμένο στις γλωσσικές ανάγκες των μαθητών τους.

Γ5 - Η αξιολόγηση στην εκμάθηση της ελληνικής ως ξένης/δεύτερης γλώσσας

Στο πρώτο κεφάλαιο της ενότητας δίνεται ο ορισμός της έννοιας αξιολόγηση, αιτιολογείται η σκοπιμότητά της κατά την εκμάθηση της δεύτερης/ξένης γλώσσας και παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει μια καλά δομημένη γλωσσική δοκιμασία. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στις κατηγορίες των διαφόρων ειδών γλωσσικών δοκιμασιών (κατατακτήριες, διαγνωστικές κ.ά) αλλά και στη δυνατότητα χρήσης τους. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα στάδια ανάπτυξης μιας σωστά δομημένης γλωσσικής δοκιμασίας όπως και οι πλέον διαδεδομένες τεχνικές αξιολόγησης, ενώ στο τέταρτο κεφάλαιο της ενότητας γίνεται λόγος για την αξιολόγηση τόσο των προσληπτικών (κατανόηση προφορικού και κατανόηση γραπτού λόγου) όσο και των παραγωγικών γλωσσικών δεξιοτήτων (παραγωγή προφορικού και παραγωγή γραπτού λόγου), όπως και για τα εργαλεία -ηλεκτρονικά και μη- που παρέχονται από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας για την κατασκευή της εκάστοτε γλωσσικής δοκιμασίας. Η ενότητα ολοκληρώνεται με το πέμπτο κεφάλαιο, στο οποίο γίνεται αναφορά στις εναλλακτικές μορφές αξιολόγησης κατά την εκμάθηση της δεύτερης/ξένης γλώσσας και παρουσιάζονται δύο από τις πλέον διαδεδομένες, όπως είναι το πορτφόλιο και η μέθοδος πρότζεκτ.

Γ6 - Η διδασκαλία της νεοελληνικής λογοτεχνίας σε σπουδαστές

Στην προοπτική να συγκροτηθεί η ταυτότητα του διδακτικού αντικειμένου της λογοτεχνίας γίνεται αρχικά μια συνοπτική εξέταση των ιδιοσυστατικών γνωρισμάτων της λογοτεχνικής γλώσσας και του λογοτεχνικού κειμένου σε σχέση με τα πληροφοριακά κείμενα. Έπειτα γίνεται μια ιστορική αναδρομή στη διδασκαλία της λογοτεχνίας στα εθνικά προγράμματα σπουδών (έμφαση δίνεται στο νεοελληνικό παράδειγμα) με εστίαση στις παιδαγωγικές παραδόσεις που την υπηρέτησαν. Γίνεται ιδιαίτερος λόγος για τους ισχυρούς δεσμούς που αναπτύχθηκαν με τη γλωσσική αγωγή. Κατόπιν παρουσιάζονται διάφορα είδη ανάγνωσης και η αξιοποίησή τους στη διδασκαλία, ενώ αναδεικνύεται η διεπιστημονικότητα του πεδίου που καταλαμβάνει η διδασκαλία της λογοτεχνίας. Ακολουθεί μια αναφορά στους στόχους και τις διδακτικές πρακτικές της διδασκαλίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας στο πλαίσιο της διδασκαλίας της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας (παραγωγή και κατανόηση προφορικού και γραπτού λόγου) σε σχέση με γνωρίσματα και μεθόδους της διά βίου μάθησης και της διαφοροποιημένης διδασκαλίας. Τέλος, προτείνονται διδακτικά παραδείγματα (εφαρμογές) για τη διδασκαλία της νεοελληνικής λογοτεχνίας από το πρωτότυπο για σπουδαστές της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης. Η ενότητα συμπληρώνεται από μία ψηφιακή βιβλιοθήκη με νεοελληνικά λογοτεχνικά κείμενα που προτείνονται ενδεικτικά για διδακτική αξιοποίηση.

Γ7 - Η μετάφραση στη διδασκαλία

Στα περισσότερα πανεπιστημιακά τμήματα στα οποία διδάσκεται η φιλολογία ως ξένη, η μετάφραση συνιστά αναπόσπαστο γνωστικό αντικείμενο, ειδικό τομέα στο τμήμα και σημαντική δραστηριότητα των φοιτητών. Αντιστοίχως, στα Τμήματα Μετάφρασης, η άριστη γνώση δύο ξένων γλωσσών θεωρείται προαπαιτούμενο για τη φοίτηση. Σε γενικές γραμμές, μετάφραση και διδασκαλία μιας γλώσσας ως ξένης είναι άμεσα συνδεδεμένες, ενώ η μετάφραση συχνά θεωρείται ως η «πέμπτη επικοινωνιακή Στα Τμήματα Νεοελληνικών Σπουδών, το μεταφραστικό έργο των φοιτητών και καθηγητών είναι πολύ σημαντικό για τη μετάφραση κυρίως της ελληνικής λογοτεχνίας στη γλώσσα-στόχος.δεξιότητα».Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης ενότητας, θα συζητηθεί το θέμα της αξιοποίησης της μετάφρασης ως δραστηριότητας για την κατάκτηση της ελληνικής ως Γ2, ενώ θα γίνει μνεία στις γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις που αφορούν τη μετάφραση στην τάξη της ξένης γλώσσας.

Γλωσσική Ενίσχυση

ΓΛ.ΕΝ-1: Γραμματική

Η ενότητα της γλωσσικής ενίσχυσης στη μορφολογία της νέας ελληνικής γλώσσας απευθύνεται στους φοιτητές των νεοελληνικών τμημάτων πανεπιστημίων του εξωτερικού που διαθέτουν επίπεδο ελληνομάθειας κατώτερο του Β2. Το διδακτικό υλικό της ενότητας αποτελείται από δύο μέρη: α) το Α' μέρος με τη θεωρία της μορφολογίας μαζί με δραστηριότητες μειωμένης δυσκολίας για εμπέδωση και β) το Β' μέρος με τις πρόσθετες ασκήσεις αυξημένης σχετικά δυσκολίας για όλα τα φαινόμενα που παρουσιάζονται στο Α' μέρος. Το Α' μέρος του υλικού είναι χωρισμένο σε πέντε ενότητες με τους εξής τίτλους: 1) τα μέρη του λόγου – το άρθρο, 2) το ουσιαστικό, 3) το επίθετο, 4) τα αριθμητικά και 5) το ρήμα. Κάθε ενότητα είναι χωρισμένη σε “θεωρία” και “δραστηριότητες”. Στη “θεωρία” κάθε ενότητας εκτίθενται με όσο πιο απλό τρόπο γίνεται τα βασικά μορφολογικά χαρακτηριστικά του εξεταζόμενου σε κάθε ενότητα κλιτού μέρους του λόγου και στις “δραστηριότητες” περιέχονται οι σχετικές ασκήσεις εμπέδωσης που βοηθούν τους μαθητές να εξασκηθούν στοιχειωδώς στην εφαρμογή των μορφολογικών κανόνων, προκειμένου να εξασφαλίσουν μια πρώτη εξοικείωση με αυτούς. Παρατίθενται ασκήσεις κλειστού τύπου με συμπλήρωση κενών και ασκήσεις μετατροπών. Το Β' μέρος του υλικού είναι και αυτό χωρισμένο στις ίδιες πέντε ενότητες με το Α' μέρος, μόνο που περιλαμβάνει μόνο επιπλέον δραστηριότητες ανά ενότητα για επιπρόσθετη εμπέδωση. Και εδώ περιλαμβάνονται ασκήσεις συμπλήρωσης κενών και μετατροπών, αλλά με υψηλότερο δείκτη δυσκολίας, καθώς σε αρκετές περιπτώσεις ζητείται από τον ενδιαφερόμενο να συμπληρώσει κενά σε ολόκληρα τμήματα αυθεντικών κειμένων.

ΓΛ.ΕΝ-2: Σύνταξη

Το διδακτικό υλικό της συγκεκριμένης ενότητας έχει σκοπό να παρουσιάσει ζητήματα της σύνταξης της νέας ελληνικής. Για τη δημιουργία του βασιστήκαμε στη συντακτική θεώρηση διατηρώντας, παράλληλα, αρκετά στοιχεία παραδοσιακής μεταγλώσσας/ορολογίας με κριτήριο τις ανάγκες της ομάδας-στόχου. Κυρίως στοχεύουμε στη σύνδεση του διδακτικού υλικού με προηγούμενες γνώσεις και στη διευκόλυνση της περαιτέρω εμβάθυνσης στη βιβλιογραφία στο μέλλον. Με γνώμονα το ότι το ειδικό κοινό στο οποίο απευθύνεται η συγκεκριμένη θεματική είναι ήδη εξοικειωμένο με πολλές συντακτικές δομές της νέας ελληνικής, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε συντακτικά θέματα που θεωρείται ότι παρουσιάζονται λιγότερο συχνά στα εγχειρίδια διδασκαλίας ή ότι προκαλούν δυσκολίες σε όσους μαθαίνουν τα νέα ελληνικά ως δεύτερη/ξένη γλώσσα. Ειδικότερα, ασχολούμαστε με ζητήματα συμφωνίας, το άρθρο, τους προσδιορισμούς στην ονοματική φράση, τις επιρρηματικές χρήσεις των πτώσεων, τις προσωπικές αντωνυμίες και τις εξαρτημένες προτάσεις με έμφαση στις ονοματικές που λειτουργούν ως συμπληρώματα του ρήματος. Καθένα από τα παραπάνω εξετάζεται σε μία ξεχωριστή ενότητα, ενώ υπάρχει ακόμη η εισαγωγική ενότητα που έχει στόχο να παρουσιάσει τη δομή της πρότασης και να εξηγήσει όρους που θα χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια.

ΓΛ.ΕΝ-3: Λεξιλόγιο

Η ενότητα αυτή απευθύνεται σε φοιτητές των νεοελληνικών τμημάτων στο εξωτερικό καθώς και σε αποσπασμένους εκπαιδευτικούς που έχουν ως αντικείμενο τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Στόχος της ενότητας είναι η γλωσσική ενίσχυσή τους σε θέματα λεξιλογίου. Αναφορά γίνεται στη μορφή, στη σημασία και στη χρήση των λέξεων, καθώς και στον τρόπο χρήσης γλωσσικών πόρων. Συγκεκριμένα, η ενότητα εστιάζει σε σημεία που μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα στην κατανόηση και στην παραγωγή λόγου. Για παράδειγμα, τέτοιες προβληματικές περιοχές είναι ο σχηματισμός λέξεων (παράγωγα, σύνθετα), η μεταφορική χρήση λέξεων, οι πολύσημες λέξεις με διαφορετικό νόημα ανάλογα με τα συμφραζόμενα, οι συνώνυμες λέξεις με λεπτές διαφοροποιήσεις, οι συμφράσεις, λέξεις που δηλώνουν διαφορετικά επίπεδα ευγένειας, κ.λπ. Επίσης, παρουσιάζουμε τον τρόπο χρήσης λεξικών, για να ενισχύσουμε την αυτονομία των ομιλητών της ξένης γλώσσας.