III Ενδεικτική προσέγγιση δυο δραστηριοτήτων προφορικής ιστορίας

Ι Δραστηριότητα 3 του άξονα 1 Μεθοδολογία: προφορικές συνεντεύξεις Προσδιορισμός στόχων της δραστηριότητας. Για την απάντηση στο γενικότερο ερώτημα του άξονα 1 «Άνθρωποι, φύση και οικονομία κατά την προ του φράγματος εποχή» κρίνεται απαραίτητη η πληροφόρηση για τις τότε σχέσεις ανθρώπων-τοπίου, αλλά και τις επιπτώσεις στη ζωή τους την «επόμενη μέρα». Επιλογή πηγών πληροφόρησης. Η αμεσότερη πηγή πληροφόρησης, δεδομένου ότι το φράγμα κατασκευάστηκε πριν από 45 περίπου χρόνια, είναι οι ίδιοι οι κάτοικοι' επομένως επιλέγουμε τη συνέντευξη με ηλικιωμένους ντόπιους. Διατύπωση της δραστηριότητας. Κατά τη διατύπωση της δραστηριότητας προσδιορίζουμε τις πηγές, περιγράφουμε τις εστίες του ενδιαφέροντος μας (θέματα, χρόνος), καθώς και τον τρόπο αξιοποίησης τους: «Να συγκεντρώσετε, μέσω συνεντεύξεων με ηλικιωμένους κατοίκους, πληροφορίες για την κατάσταση του φυσικού τοπίου της περιοχής της λίμνης και τις δραστηριότητες σ' αυτήν προ της κατασκευής του φράγματος, καθώς και για τις μεταβολές της επόμενης μέρας. Να δημιουργήσετε ένα κείμενο στο οποίο να ενσωματώνονται οι πληροφορίες αυτές». Προετοιμασία. Επισφαλής ή επιλεκτική μνήμη είναι δυνατόν να οδηγήσει το μαρτυρά μας σε ανακριβείς πληροφορίες. Οι συνεντεύξεις, λοιπόν, θα είναι τουλάχιστον δύο ή πρέπει να επιδιώκεται μια δεύτερη συνέντευξη επιβεβαίωσης. Οι μαθητές θα αναζητήσουν στο περιβάλλον τους τα κατάλληλα πρόσωπα' την επόμενη μέρα αποφασίζουμε ποια από αυτά είναι περισσότερο διαθέσιμα και αξιόπιστα. Οι μαθητές που θα αναλάβουν να πάρουν τις συνεντεύξεις ενημερώνονται από το διδάσκοντα για τις προϋποθέσεις μιας σωστής διαδικασίας συνέντευξης (βλ. Εισαγωγή), καταρτίζουν μαζί τον κατάλογο των ερωτήσεων, εφοδιάζονται με τον απαραίτητο εξοπλισμό και ενημερώνουν τους υποψήφιους μάρτυρες για το θέμα, ώστε να έχουν αυτοί εύλογο χρόνο για ανάκληση των πληροφοριών. Προετοιμάζουν προσεκτικά συγκεκριμένες ερωτήσεις, ενώ οι ίδιοι έχουν την απαραίτητη πληροφόρηση για το θέμα. Μετά τη λήψη των συνεντεύξεων ακολουθεί η απομαγνητοφώνηση και η καθαρογράφηση τους. Μαγνητοταινίες και κείμενα απομαγνητοφώνησης κατατίθενται στο φάκελο εργασίας, μαζί με τα στοιχεία της πορείας της έρευνας, αλλά και πληροφορίες για τους μάρτυρες και τα κριτήρια επιλογής τους.

- Συνέντευξη με τον κ. Τηλέμαχο Θυμιόπουλο, 75 ετών, κάτοικο Καλυβιών Πεζούλας, όπου και γεννήθηκε Ερ.: θα μπορούσατε να μας περιγράψετε την περιοχή της λίμνης και να μας μιλήσετε για τις δραστηριότητες σ' αυτήν πριν από την κατασκευή του φράγματος; Απ.: Τότε ήταν ένα οροπέδιο, που το διέσχιζε ο Μέγδοβας που χυνόταν στον Αχελώο. Με τα νερά του ποτίζονταν τα χωράφια του οροπεδίου. Η περιοχή που βρίσκεται τώρα η λίμνη ήταν ο μόνος χώρος που είχανε τα χωράφια τους οι κάτοικοι και η κύρια ασχολία τους ήταν η γεωργία. Καλλιεργούσαν καλαμπόκι, πατάτες, φασολάκια, που αποτελούσαν την κύρια τροφή των κατοίκων. Η οικονομική κατάσταση ήταν χαμηλή και η ζωή δύσκολη. Οι αγρότες, για να βρίσκονται πιο κοντά στα χωράφια, δημιούργησαν εκτός από το κύριο χωριό (Πεζούλα, Φυλακτή) τα λεγόμενα Καλύβια Πεζούλας, Καλύβια Φυλακτής κτλ. Ημιορεινές περιοχές

Καλύβια Πεζούλας

Ερ.: Μιλήστε μας για τους τρόπους μετακίνησης και τους δρόμους που υπήρχαν πριν από την κατασκευή της λίμνης. Απ.: Οι μετακινήσεις γίνονταν με τα ζώα· άλογα, μουλάρια, γαϊδούρια. Υπήρχε ένας δρόμος που οδηγούσε στην Καρδίτσα. Διέσχιζε κάθετα το οροπέδιο, περνούσε από το Τσαρδάκι, κάτω από τη Μονή Κορώνης, επικοινωνούσε με τα χωριά Μεσενικόλα και Μορφοβούνι (Βούνεσι), τη Μητρόπολη (Παλαιόκαστρο) και κατέληγε στην Καρδίτσα. Το τμήμα του δρόμου από Καλύβια Πεζούλας – Πεζούλα – Φυλακτή - Νεράιδα υπήρχε πριν, όπως και τώρα. Με την κατασκευή της λίμνης έγινε και ο δρόμος που περνά από όλα τα χωριά γύρω από τη λίμνη· είναι φαρδύς, ασφαλτοστρωμένος, αλλά σε μερικά σημεία χρειάζεται διαπλάτυνση. Ερ.: θυμόσαστε πώς κατασκευάστηκε το φράγμα και από ποιους; Απ.: Το φράγμα άρχισε να χτίζεται το 1958 από τη γαλλική εταιρεία Λυονέ, τελείωσε περίπου το 1961 και το 1962 η λίμνη είχε γεμίσει νερό. Ερ.: Πως αντιμετώπισαν οι τότε κάτοικοι της περιοχής το έργο; Απ.: Οι κάτοικοι αντιδράσανε τότε. Το 1957 τους δώσανε 7.000 δραχμές το στρέμμα για απαλλοτριώσεις. Όμως δεν ήθελαν την κατασκευή της λίμνης, γιατί εκείνη την εποχή δεν μπορούσαν να καταλάβουν τη χρησιμότητα της για τους ίδιους και για το νομό γενικότερα. Ερ.: Τι απέγιναν οι νοικοκυραίοι που είχαν ιδιοκτησίες στο χώρο της λίμνης; Απ.: Οι περισσότεροι, με τα χρήματα της αποζημίωσης, αγοράσανε χωράφια στον κάμπο ή αγοράσανε διαμερίσματα, ορισμένοι όμως τα φάγανε σε σύντομο χρονικό διάστημα και μείνανε στον άσο. Όσοι έμειναν, στην αρχή, οι εργασίες τους περιορίστηκαν και ασχολήθηκαν με την κτηνοτροφία και την καλλιέργεια κήπων και κάποιες συμπληρωματικές δραστηριότητες. Στην αρχή η νεολαία έφευγε από την περιοχή για Αθήνα, Θεσσαλονίκη κτλ. Μετά ανοίξανε μερικά μαγαζιά, ταβέρνες-ψησταριές ως επί το πλείστον. Η περιοχή αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια που υπήρξε το κίνητρο του Leader (επιδοτήσεις) και όταν δημιουργήθηκαν οι Καποδιστριακοί Δήμοι.

Μονή Κορώνας

Συνέντευξη με τον αιδεσιμότατο Σεραφείμ Γκούμα, ιερέα Κρυονερίου, ετών 70 Ερ.: θα μπορούσατε να μας περιγράψετε την περιοχή της λίμνης και να μας πείτε για τις δραστηριότητες σ' αυτήν πριν από την κατασκευή του φράγματος; Απ.: Αυτό που λέμε Μέγδοβας δεν ήταν μέσα στο οροπέδιο αλλά πίσω. Υπήρχαν διάφορα ρέματα που έπεφταν στο οροπέδιο. Υπήρχε και μια λεκάνη, η γούρνα της Βαβάς, δηλ. της γριάς, που είχε χέλια. Στην περιοχή που καλύπτεται τώρα από νερό καλλιεργούσαν μόνο καλαμπόκι. Καλλιεργούσαν επίσης φασολάκια και πατάτες, όλα χωρίς κοπριά, ήταν η περιοχή εύφορη. Στην ευρύτερη περιοχή υπήρχε μεγάλη καλλιέργεια σταριού, μέχρι 500 στρέμματα. Εκτός από τη γεωργία υπήρχε και κτηνοτροφία' είχαμε αγελάδες, άλογα, μουλάρια, κατσίκια πολλά, ενώ χρησιμοποιούσαμε και ξυλεία από την περιοχή. Κάτω στο ρέμα υπήρχε επίσης άμμος, χαλίκι και πέτρες που χρησιμοποιούσαν στις οικοδομές. Ερ.: Μιλήστε μας για τους τρόπους μετακίνησης και τους δρόμους που υπήρχαν πριν από την κατασκευή της λίμνης. Απ.: Υπήρχε ένας δρόμος που σκεπάστηκε από τη λίμνη. Αυτόν παίρναμε για να περάσουμε στο Τσαρδάκι, από όπου πηγαίναμε στην Καρδίτσα. Για να πας στην Καρδίτσα ήθελες μια μέρα, πολλοί πήγαιναν με τα πόδια. Όταν έγινε η λίμνη, βάλανε το πλοίο Αδαμάντιος και κάποιες βάρκες να κάνουνε συγκοινωνία. Ερ.: Θυμόσαστε πώς κατασκευάστηκε το φράγμα και από ποιους; Απ.: Το φράγμα κατασκευάστηκε από Γάλλους τεχνικούς που έμεναν στην Καρδίτσα. Δούλεψε σ' αυτό πολύς κόσμος από τα χωριά της περιοχής ως εργάτες, που κάθε μέρα πηγαινοέρχονταν στα χωριά τους, και η τοπική αγορά τονώθηκε από τα μεροκάματα, τα καφενεία (μπακάλικα) είχαν πολλά πράγματα, λάδια, ρύζια κτλ., και αυξήθηκε η κίνηση από τα σταθερά μεροκάματα. Η λίμνη για να γεμίσει έκανε δυο χρόνια. Ερ.: Πως αντιμετώπισαν οι τότε κάτοικοι της περιοχής το έργο; Απ.: Όπως είπα, πολλοί δούλεψαν στο φράγμα, εξασφάλισαν δηλ. μεροκάματο σταθερό. Έπειτα ήταν και οι αποζημιώσεις. Τότε έγιναν διάφορες συζητήσεις, όπως να αποζημιωθούν με 5.000 το στρέμμα όσοι είχαν περισσότερα από 10 στρέμματα. Με τα χρήματα αυτά μπορούσες να αγοράσεις διαμέρισμα στη ν πόλη. Φυσικά δε συμφωνούσαν όλοι. Για όσους είχαν λιγότερα και είχαν δυο παιδιά, τους έδωσαν από τον αναδασμό χωράφια κάτω στον κάμπο. Υπήρξαν και άλλες προτάσεις, όπως, αντί για τα χωράφια να διοριστούν τα παιδιά τους στη ΔΕΗ ή να παίρνουν δωρεάν ρεύμα τα χωριά και να έχουν οι ντόπιοι το δικαίωμα ψαρέματος στη λίμνη. Ερ.: Τι απέγιναν οι νοικοκυραίοι που είχαν καλλιεργήσιμες ιδιοκτησίες στο χώρο της λίμνης; Απ.: Αφού χάθηκε η γη, εξαφανίστηκε και ο κόσμος. Υπήρξε τότε μετανάστευση στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, αλλά και στο εξωτερικό' Γερμανία, Καναδά, Ηνωμένες Πολιτείες. Απόδειξη και ο μειωμένος αριθμός μαθητών των χωριών. Από όσους έφυγαν λίγοι γύρισαν. Από την άλλη, όσοι πήραν χωράφια στον κάμπο, τα χωράφια αυτά που έγιναν ποτιστικά, λόγω της λίμνης, πήραν αξία.

Παναγία η Πελεκητή

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ Α/Α Ερωτήματος Πληροφορίες για αξιοποίηση κατά τη σύνταξη του κειμένου Ανατροφοδοτικά στοιχεία για συνεντεύξεις επιβεβαιώσεις Στο οροπέδιο της Νεβρόπολης, γόνιμη περιοχή που δεν είχε μόνιμες κατοικίες, αλλά καλύβια (που παρέμειναν ως τοπωνυμία), κυρία ασχολία των κατοίκων ήταν η γεωργία (καλαμπόκι, φασολάκια, πατάτες) για αυτοκατανάλωση, ενδεικτικό μη εμπορευματικής οικονομίας. Σε μικρότερο ίσως βαθμό οι κάτοικοι επιδίδονταν στην κτηνοτροφία, την αλιεία, την υλοτομία, ενώ προμηθεύονταν και αδρανή υλικά οικοδόμησης. Διαπιστώνεται διαφωνία ως προς την παλιά ροή του Μέγδοβα. Διερεύνηση από άλλη πηγή. Στοιχεία ανατροφοδότησης στο ανθρωπωνυμικό πεδίο: Τα επώνυμα Καλύβας, Καλυβιώτης κτλ. τι δηλώνουν; Οι μετακινήσεις και οι μεταφορές παλιά γίνονταν με ζώα, και οι χρόνοι των διαδρομών ήταν μεγάλοι. Υπήρχε δρόμος που διέσχιζε από Δ προς Α το οροπέδιο και παρακλάδια προς τα χωριά. Μετά την κατασκευή της λίμνης μόνο ένα τμήμα του παλιού οδικού δικτύου διατηρήθηκε, ενώ για τη συγκοινωνία ανάμεσα στις όχθες χρησιμοποιήθηκαν πλωτά μέσα. Τι δηλώνει ο αφηγητής με τον όρο «δρόμος»; Στη διάρκεια κατασκευής του φράγματος από γαλλική εταιρεία δούλεψαν στο εργοτάξιο πολλοί ντόπιοι, γεγονός που πρόσκαιρα υπήρξε θετικό για την τοπική οικονομία. Για να γεμίσει η λίμνη χρειάστηκαν 2 χρόνια. Ποίες οι δεξιότητες των ντόπιων εργατών; Ποίες οι αμοιβές τους; Πρέπει να υπήρξαν κάποιες αντιδράσεις, τα κίνητρα των οποίων δεν είναι σαφή. Πιθανότατα σχετίζονται με τις διαφορετικές αντιλήψεις των κατοίκων περί συμφέροντος. Αυτό συνάγεται από την ποικιλία προτάσεων που διατυπώθηκαν, αλλά και από τις διαφορετικές πορείες που ακολούθησαν οι διάφορες ομάδες κατοίκων. Διαπιστώνεται διαφωνία ως προς το ποσό αποζημίωσης των ιδιοκτητών γης. Από τους κατοίκους της περιοχής άλλοι επέλεξαν την αποκατάσταση στον κάμπο, άλλοι εισέπραξαν αποζημιώσεις σε χρήμα και τις επένδυσαν σε αστικά ακίνητα, άλλοι παρέμειναν στην περιοχή και τροποποίησαν εν μέρει την απασχόληση τους, άλλοι μετανάστευσαν. Η αποδημία οφείλεται μόνο στην κατασκευή της λίμνης ή εντάσσεται σε γενικότερες τάσεις του ελληνικού πληθυσμού της εποχής;

Ολοκλήρωση της δραστηριότητας Αφού διερευνηθούν τα ζητήματα της στήλης της ανατροφοδότησης, οι μαθητές προχωρούν στη σύνθεση του κειμένου, το οποίο παρουσιάζουν στην τάξη.