ΔΕΙΓΜΑ 4

ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Ένας «κανόνας» της ιστορικής γεωγραφίας θέλει τα σημαντικά λιμάνια να αποτελούν όχι μόνο κόμβους των θαλάσσιων συγκοινωνιών, αλλά και απολήξεις χερσαίων δρόμων μιας εκτεταμένης ενδοχώρας. Φυσικά, κάθε κανόνας έχει και εξαιρέσεις, καθώς, πέρα από τον καθοριστικό ρόλο της γεωγραφίας, συχνά η ιστορική συγκυρία αποδεικνύεται εξίσου καθοριστικός παράγοντας για τη δημιουργία μεγάλων λιμανιών. Ασφαλώς το φαινόμενο της αστικής ανάπτυξης στις περιπτώσεις αυτές έχει ημερομηνία λήξης, αυτή κατά την οποία οι συγκυριακοί παράγοντες θα πάψουν να λειτουργούν.

Άποψη της Σύρου, όπως απεικονίζεται σε γκραβούρα του 19ου αι.

Δημαρχείο Ερμούπολης. Έργο του Γερμανού αρχιτέκτονα Ε. Τσίλερ

Η Σύρος, ένα μικρό νησί των Κυκλάδων στο σταυροδρόμι της ανατολικής Μεσογείου, πληρούσε ανέκαθεν μόνο την πρώτη από τις προϋποθέσεις του κανόνα που προαναφέρθηκε, καθώς κατείχε μια εξαιρετικά ευνοϊκή θέση ως προς τους άξονες των θαλάσσιων συγκοινωνιών. Όμως, παρά την κομβική αυτή θέση στο παραδοσιακό σύστημα συγκοινωνιών, ποτέ δεν είχε αναπτυχθεί στη Σύρο ένα μείζον αστικό κέντρο. Κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, η ιδιότητα του κατακτημένου συνεπαγόταν για τους Έλληνες ποικίλες εξαρτήσεις, γεγονός που τους ανάγκαζε να εργάζονται πρώτα και κύρια για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των κυριάρχων, εντασσόμενοι στα εμποροναυτιλιακά κυκλώματα που διαχειρίζονταν το κρατικό εμπόριο. Όμως, από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα η άνοδος της διεθνούς ζήτησης για την αγροτική παραγωγή της Ανατολής ευνόησε τους Έλληνες εμποροναυτικούς, δίνοντας ώθηση στην αύξηση του αριθμού ελληνικής ιδιοκτησίας πλοίων. Ιδιαίτερα σημαντική για τους ελληνικούς ναυτότοπους είναι η περίοδος του έντονου αγγλογαλλικού ανταγωνισμού, που κορυφώθηκε στο διάστημα 1756-1813. Η προσωρινή απομάκρυνση των γαλλικών πλοίων από την ανατολική Μεσόγειο έδωσε τη δυνατότητα στα ελληνικά πλοία να αναλάβουν τις μεταφορές που μέχρι τότε εκτελούσαν οι Γάλλοι. Μετά την έκρηξη της Επανάστασης, η καταστροφή της Χίου, το 1822, και των Ψαρών, το 1824, είχαν ως αποτέλεσμα να συρρεύσουν στη Σύρο, που τέθηκε τότε υπό την προστασία Γάλλων και Αυστριακών, πρόσφυγες από τα νησιά αυτά, καθώς και από τον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου, άνθρωποι με σημαντική εμπειρία στο εμπόριο και τη ναυτιλία. Έτσι, συγκροτήθηκε εκεί ένα ισχυρό ναυτιλιακό κέντρο, η Ερμούπολη. Από το όνομα που της έδωσαν οι οικιστές της, το 1826, φαίνεται ότι η νέα πόλη, που διαμορφώθηκε κοντά στο λιμάνι, προσανατολίστηκε αρχικά στον Κερδώο Ερμή.

«Ελληνικό Μάντσεστερ αποκαλούσαν τη Σύρα οι ξένοι εισαγωγείς βαμβακέμποροι, και στον ξακουστό ταρσανά της, όπου και ο παππούς μου κι ο πατέρας μου ήταν πρωτομαστόροι μέσα σ' ένα ασκέρι από χίλιους τόσους εργάτες, σκαρώθηκαν κι αρματώθηκαν χιλιάδες ιστιοφόρα υψηλής ποιότητας. Το Νηολόγιο της Σύρας στα 1834-1864 αριθμούσε 4.103 καράβια, βγαλμένα όλα σχεδόν από τα ναυπηγεία της, και τα έσοδα απ' τα Τελωνεία της με τις πελώριες αποθήκες κάλυπταν σχεδόν όλα τα έξοδα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. […]» Ρίτα Μπούμη-Παππά,Η Χρυσώ, Εκδόσεις Καρανάση, 1984.