II Ανάπτυξη των αξόνων σε δραστηριότητες

ΑΞΟΝΑΣ 1 Το ορεινό τοπίο ως συντελεστής της τοπικής οικονομίας και των αξιών του πληθυσμού

«Το βουνό, απ' ό,τι φαίνεται, ταυτίστηκε με την πρώτη φάση της ζωής στη Μεσόγειο, και ο πολιτισμός εδώ, όπως ακριβώς στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία, δεν κατάφερε να καλύψει εντελώς τις ποιμενικές καταβολές του καινά τις καταστήσει αθέατες». Fernand Braudel, Μεσόγειος, τόμ. Α': Ο ρόλος του περίγυρου, μτφρ. Κλ. Μιτσοτάκη, Μ1ΕΤ, Αθήνα 1991, σ. 60.

1. Να περιγράψετε το τοπίο των Τζουμέρκων και τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή κατά τις διάφορες εποχές. Να συγκεντρώσετε από το χώρο της λογοτεχνίας στοιχεία για τους οικονομικούς προσανατολισμούς και τον ψυχισμό των κατοίκων. 2. Να συγκεντρώσετε, μέσω συνεντεύξεων, πληροφορίες για τις παραγωγικές δυνατότητες του χώρου και τα παραδοσιακά επαγγέλματα των κατοίκων κατά την προπολεμική περίοδο. Να συγκρίνετε τα στοιχεία με τη σημερινή κατάσταση. 3. Να συγκεντρώσετε, μέσω συνεντεύξεων αλλά και από τη βιβλιογραφία, πληροφορίες για παραδόσεις και γεγονότα σχετικά με το ρόλο της περιοχής των Τζουμέρκων ως καταφυγίου ή ορμητηρίου κατά τους εθνικούς αγώνες. 4. Να περιγράψετε την κατάσταση του οδικού δικτύου της περιοχής σήμερα. Πως φαντάζεστε το δίκτυο των συγκοινωνιών πριν από τις νεότερες παρεμβάσεις; Σώζονται συναφή μνημεία ή ίχνη τους; Να το αξιολογήσετε από την άποψη της ευκολίας επαφών μεταξύ των κατοίκων της περιοχής αλλά και με τον πεδινό χώρο. 5. Να συγκεντρώσετε, βάσει απογραφικών πινάκων, στοιχεία για τη δημογραφική εξέλιξη των επιμέρους χωριών της περιοχής. Να συζητήσετε για την εξέλιξη αυτή, αναζητώντας τα αίτια και τα αποτελέσματα της.

Η πηγή των Μελισσουργών, στην καρδιά των Τζουμέρκων

ΑΞΟΝΑΣ 2 Οι περιορισμοί των υλικών Η πέτρα και οι μαστόροι

«Η ζωή εκεί (στο βουνό) δεν είναι αδύνατη, έστω και αν δεν είναι εύκολη. Η δουλειά στις κλιτύς, όπου τα οικιακά ζώα είναι άχρηστα, είναι σκληρή, απαιτεί μεγάλο κόπο! Το χώμα, γεμάτο πέτρες, πρέπει να καθαριστεί με τα χέρια' πρέπει να το συγκρατήσουν για να μην κυλήσει· κι αν χρειαστεί, πρέπει να το ξανανεβάσουν στην κορφή και να το στηρίξουν με δεσιές. Δουλειά κοπιαστική, ατέλειωτη! Αν σταματήσει, το βουνό ξαναγυρίζει στην άγρια κατάσταση: όλα πρέπει να ξαναγίνουν από την αρχή. […] Μια καταλανική παροιμία λέει "πάντα να κατεβαίνεις, μην ανεβαίνεις ποτέ". Γιατί στο βουνό οι πόροι μπορεί να είναι πολλοί σε ποικιλία αλλά λίγοι σε ποσότητα. Μόλις η ανθρώπινη κυψέλη μεγάλωνε σε αριθμό, έπαυαν να επαρκούν, και τότε η κυψέλη έπρεπε, ειρηνικά ή όχι, να διαχωριστεί». Fernand Braudel, Μεσόγειος, ό.π., σσ. 50-51.

Η μονότοξη γέφυρα της Πλάκας στα Τζουμέρκα

Παραδοσιακά σπίτια στο Συρράκο

Ηπειρωτικό λαϊκό σπίτι

Το σπίτι του ποιητή Κ. Κρυστάλλη στο Συρράκο

«Ο μέλλων να δημιουργήσει νεοελληνικήν αρχιτεκτονικήν ας ρωτήσει τους καλφάδες, ας συμβουλευτεί πρώτα αυτούς, που στα χωριά και το σχέδιο δίνουν και χτίζουν σπίτια, ας τους ρωτήσει και με ποιο τρόπο χτίζουν κι έπειτα ας προσπαθήσει να τελειοποιήσει την τέχνη τους». Ίων Δραγούμης/ Νεοελληνικός πολιτισμός, Αθήνα 1927, σ. 221.

1. Να συγκεντρώσετε φωτογραφικό υλικό με τις αρχιτεκτονικές ιδιομορφίες των κτισμάτων της περιοχής. Να συζητήσετε τις ιδιομορφίες αυτές σε σχέση με το διαθέσιμο οικοδομικό υλικό και τις γνώσεις που προϋποθέτει η εφαρμογή τους. 2. Να συγκεντρώσετε πληροφορίες για τη δραστηριότητα Τζουμερκιωτών οικοδόμων σε άλλες περιοχές. 3. Τι ήταν οι μαστόροι και οι μαθητάδες της παραλογής του γεφυριού της Άρτας; Μέσω συνεντεύξεων αλλά και από γραπτές πηγές, να συγκεντρώσετε υλικό για την οργάνωση των μπουλουκιών των κουδαραίων. 4. Να σχηματίσετε γλωσσάρι της τοπικής αρχιτεκτονικής ορολογίας. 5. Να σχηματίσετε γλωσσάρι της ορολογίας των εργαλείων των οικοδόμων της περιοχής. 6. Να σχηματίσετε γλωσσάρι των κουδαρίτικων.

ΑΞΟΝΑΣ 3 Οι περιορισμοί του κλίματος Νομαδική κτηνοτροφία

«Η πιο ωραία εικόνα είναι εκείνη που αναφέρει ο Χόλλαντ το 1812 για τη συνάντηση του με τους σκληροτράχηλους βοσκούς της Πίνδου, που την εποχή εκείνη οδηγούσαν τα κοπάδια τους στην τότε ημιέρημο ύπαιθρο της Θεσσαλονίκης ή στα παράλια του Κόλπου της Άρτας, ενός είδους εσωτερικής θάλασσας με αβαθή νερά. Κάθε χρόνο μόλις έφτανε το καλοκαίρι οι βοσκοί αυτοί ξανάπαιρναν το δρόμο για τα βουνά τους. Είναι βέβαια νομάδες, αφού συνοδεύονται από τις γυναίκες και τα παιδιά τους. […] Πίσω από τη μακριά γραμμή των προβάτων, που αυτά καθορίζουν το ρυθμό της πορείας, ακολουθεί η φάλαγγα των αλόγων, που μπορεί να φτάνουν ακόμα και τα χίλια, φορτωμένα με σκεύη νοικοκυριού και κατασκήνωσης, με σκηνές, μωρά παιδιά που κοιμούνται μέσα σε καλάθια. Και οι ιερείς ακόμα ακολουθούν το ποίμνιο τους». Fernand Braudel, Μεσόγειος, ό.π., σσ. 119-120.

1. Να αναζητήσετε στο τοπίο και τις κλιματολογικές συνθήκες τους λόγους που υπαγόρευαν στους κτηνοτρόφους των ορεινών περιοχών της Ηπείρου την επαγγελματική συνεργασία. 2. Να συγκεντρώσετε, από τη λογοτεχνία ή με συνεντεύξεις, πληροφορίες για την εσωτερική δομή του τσελιγκάτου. 3. Να συγκεντρώσετε πληροφορίες για τις διαδρομές που ακολουθούσαν οι νομάδες κτηνοτρόφοι μεταξύ των Τζουμέρκων και των χειμαδιών. 4. Να συγκεντρώσετε, μέσω συνεντεύξεων, πληροφορίες για τον τρόπο οργάνωσης της ζωής των Σαρακατσάνων νομάδων τόσο στα ορεινά βοσκοτόπια, όσο και στους χώρους ξεχειμωνιάσματος. Διασώζονται ίχνη των εγκαταστάσεων τους; Να συζητήσετε το θέμα αυτό. 5. Να εντοπίσετε λογοτεχνικά κείμενα και δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται στις ποιμενικές μετακινήσεις. Να καταγράψετε πληροφορίες σχετικές με τις συνθήκες διαβίωσης τους, τις αξίες τους, τις κοινωνικές ιεραρχίες τους και τις σχέσεις τους. 6. Να συγκεντρώσετε, μέσω συνεντεύξεων και, αν είναι δυνατόν, με αυτοψία, πληροφορίες για την παραδοσιακή επεξεργασία των κτηνοτροφικών προϊόντων και για τις τυροκομικές εργασίες. Να τις συγκρίνετε με τις σημερινές βιομηχανικές, επισκεπτόμενοι συναφή παραγωγική μονάδα (π.χ. μια γαλακτοβιομηχανία ή σύγχρονα τυροκομεία). Μια βιντεοσκόπηση θα ήταν χρήσιμη, ώστε να συζητήσετε τις διαφορές.

Στο δρόμο για τα βουνά

Ο ελληνικός ποιμενικός, αχώριστος σύντροφος του κτηνοτρόφου