II. Τα σχέδια εργασίας - Η μέθοδος project

Η μέθοδος προσέγγισης θεμάτων τοπικής διάστασης δε διαφέρει από τις μεθόδους έρευνας που χρησιμοποιεί η γενική ιστορία: επιλογή του θέματος, διαμόρφωση των ερωτημάτων, μελέτη των πηγών και των πληροφοριών, αφομοίωση, κριτική αντιμετώπιση των πηγών, παρουσίαση, σύνθεση, αξιολόγηση.

Αποτελεσματικότητα του project

Σημαντικό αποτέλεσμα του σύγχρονου παιδαγωγικού προβληματισμού ως προς τη διδακτική μεθοδολογία, η οποία στηρίζεται στις αρχές της αυτενέργειας και της συμμετοχικής μάθησης, αποτελεί η μέθοδος project. Η μέθοδος αυτή μειώνει στο ελάχιστο την απόσταση μεταξύ σχολείου και κοινωνικού περίγυρου, καθώς συνδέει τη σχολική εργασία με δραστηριότητες στον κοινωνικό χώρο. Ο όρος project αναφέρεται στην οργάνωση και ανάπτυξη σχεδίων-έργων κάθε μορφής και σε κάθε επίπεδο· η διάρκεια ενός τέτοιου σχεδίου είναι δυνατόν να κυμαίνεται από 2-3 διδακτικές ώρες μέχρι και ολόκληρο το διδακτικό έτος. Τα στάδια ενός project, ανεξάρτητα από τη διάρκεια του, είναι τέσσερα: • Διατύπωση του σκοπού του θέματος. Στο στάδιο αυτό είναι απαραίτητη η συμμετοχή των μαθητών και η διακριτική παρέμβαση του εκπαιδευτικού. • Σχεδιασμός των διαδικασιών που θα ακολουθήσουν οι μαθητές. • Εκτέλεση του προγράμματος βάσει του σχεδιασμού, με ενδεχόμενες τροποποιήσεις που υπαγορεύουν ειδικές συνθήκες κατά την εκτέλεση. • Αξιολόγηση του έργου: α) διαμορφωτική, στη διάρκεια οργάνωσης και εκτέλεσης, β) τελική, για τη διαπίστωση της επίτευξης των στόχων του προγράμματος. Η τελική αξιολόγηση γίνεται από τους ίδιους τους μαθητές με τη βοήθεια του καθηγητή, ώστε να διαπιστώσουν μόνοι τους κατά πόσο το πρόγραμμα είχε την αναμενόμενη επιτυχία. Στόχος της αξιολόγησης είναι να αναπτύξουν οι μαθητές κριτήρια και μεθόδους κριτικής και αυτοκριτικής. Απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποτελεσματικότητα ενός project είναι η αποδοχή ορισμένων βασικών αρχών λειτουργίας της ομάδας των μαθητών, όπως: συγκεκριμένοι κανόνες συμπεριφοράς, σαφής διατύπωση στόχων, πολυεπίπεδη επικοινωνία και συνοχή της ομάδας. Όσον αφορά το ρόλο του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο ανάπτυξης του project, αυτός είναι πολύπλευρος, στηρίζεται στις σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις, αλλά κυρίως συνίσταται σε «δράση από το παρασκήνιο». Αυτό σημαίνει ότι ο εκπαιδευτικός παρεμβαίνει μόνο όταν είναι απαραίτητο και συμμετέχει χωρίς να προκαταλαμβάνει ή να κατευθύνει τις προσπάθειες των μαθητών. Όπως αναφέρθηκε, κατά την επιλογή του θέματος, ο καθηγητής λαμβάνει υπόψη τις δυσκολίες που υπάρχουν και που οφείλονται κυρίως στη φύση της σχολικής έρευνας και στην καταλληλότητα των πηγών. Η μελέτη της τοπικής ιστορίας αρχίζει από συγκεκριμένες παραστάσεις, ενώ η γενική ιστορία είναι γνώση που δεν προέρχεται από άμεση εμπειρία. Κάποιο φρούριο, ένα μνημείο, ένας αρχαιολογικός χώρος, ένα τοπωνύμιο που θυμίζει ιστορικά περιστατικά στους κατοίκους της περιοχής, το όνομα ενός δρόμου ή μιας πλατείας, μια παλιά φωτογραφία, όλα αυτά τα στοιχεία της ιστορίας ή της ιστορικής μνήμης, ορατά και γνώριμα στο μαθητή, διευκολύνουν στη συνέχεια την κατανόηση της γενικής ιστορίας, που διαφορετικά μένει απόμακρη, αφηρημένη και ακατανόητη. Επειδή ο μαθητής δεν είναι σε θέση να εισέλθει στις ιστοριογραφικές διαδικασίες μέσω των πηγών, ο καθηγητής χρειάζεται να δώσει το έναυσμα, το ερέθισμα και το αντικείμενο έρευνας, παρουσιάζοντας τη σχετική βιβλιογραφία, τις προσπελάσιμες αρχειακές πηγές και τις προσιτές μαρτυρίες. Βεβαίως, οι μαθητικές έρευνες δεν πρέπει να περιορίζονται, όπως είπαμε, στα μεγάλα γεγονότα, στα σημαντικά μνημεία και τα φρούρια, αλλά να επεκτείνονται στο ευρύτερο φάσμα της κοινωνικής ζωής, των δομών, των επαγγελμάτων κτλ. Ας πάρουμε ένα παράδειγμα εφαρμογής της μεθόδου project στην τοπική ιστορία. Οι επισκέψεις σε μουσεία, βιβλιοθήκες και αρχαιολογικούς χώρους αποτελούν συνήθεις δραστηριότητες της σχολικής ζωής. Το περιβάλλον των χώρων αυτών είναι οικείο στους μαθητές και αποτελεί μια ενδιαφέρουσα πηγή αφόρμησης για έρευνα σε επίπεδο τοπικής ιστορίας. Υποθέτουμε ότι έπειτα από συζήτηση στην τάξη, προσανατολίζουμε τη σχετική έρευνα στη βιβλιοθήκη της πόλης· ειδικότερα, μας ενδιαφέρει να μελετήσουμε το ρόλο της στον κοινωνικό χώρο. Ο σκοπός του σχεδίου εργασίας, που μπορεί να προκύψει κατά το πρώτο στάδιο, ύστερα από τη συζήτηση, διατυπώνεται με σαφήνεια: «Η συμβολή της Βικελαίας Βιβλιοθήκης στην πνευματική ανάπτυξη της πόλης κατά την τελευταία δεκαετία» (βλ. δείγμα 8).

Ο Αλ. Δελμούζος με μαθήτριες και προσωπικό του Παρθεναγωγείου Βόλου, 1911

Μέθοδος project και θέματα Τοπικής Ιστορίας

Στο στάδιο του σχεδιασμού προσδιορίζονται, μέσα στο πλαίσιο των δυνατοτήτων των μαθητών και του διαθέσιμου χρόνου, οι άξονες στους οποίους θα κινηθεί η έρευνα και στους οποίους προσαρμόζεται η ομαδοποίηση των μαθητών, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις δεξιότητες τους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι δυνατόν να προσδιοριστούν 3 άξονες. • Η έρευνα της κίνησης της βιβλιοθήκης κατά την υπό εξέταση περίοδο. • Η έρευνα της θεματικής ζήτησης και του εμπλουτισμού της βιβλιοθήκης. • Η εξέταση του ρόλου της βιβλιοθήκης ως κέντρου πνευματικών εκδηλώσεων. Είναι προφανές ότι οι άξονες αυτοί χρειάζεται να εξειδικευτούν σε συγκεκριμένες δραστηριότητες, για την ολοκλήρωση των οποίων θα διαμορφωθεί χρονοδιάγραμμα. Θα προσδιοριστούν επίσης οι βασικές πηγές πληροφόρησης, που μπορεί να είναι τα βιβλία αναγνωστηρίου και δανεισμού, ερωτηματολόγια για τους υπαλλήλους, εκθέσεις της διεύθυνσης της βιβλιοθήκης προς τις προϊστάμενες αρχές, προγράμματα πολιτιστικών εκδηλώσεων, πιθανές εκδόσεις του ιδρύματος, συνεντεύξεις με τους εργαζομένους και τους χρήστες κτλ. Χρειάζεται επίσης να συμφωνηθούν οι τρόποι καταγραφής και ταξινόμησης των δεδομένων, ενδεχομένως η δυνατότητα ένταξης τους σε μια ηλεκτρονική βάση, καθώς επίσης να ληφθεί υπόψη η ικανότητα των μαθητών να καταρτίζουν στατιστικούς πίνακες από τα δεδομένα της έρευνας, ώστε αυτοί να συμπεριληφθούν στην τελική σύνθεση που θα πραγματοποιηθεί σε ολομέλεια. Είναι επίσης αυτονόητο ότι ο διδάσκων φροντίζει ώστε τα μέλη των ομάδων να είναι εφοδιασμένα με το απαραίτητο κατά δραστηριότητα υλικό (μπλοκ σημειώσεων, φωτοτυπίες ερωτηματολογίων, φωτογραφική μηχανή, μαγνητόφωνο, κάμερα βιντεοσκόπησης).

Η Εθνική Βιβλιοθήκη

Γραμματόσημο προς τιμήν του ευεργέτη Γ. Ριζάρη, στο οποίο απεικονίζεται και η Ριζάρειος Σχολή

Στο στάδιο της εκτέλεσης, και σε σαφώς προσδιορισμένους χρόνους, πραγματοποιούνται συναντήσεις των μελών των ομάδων παρουσία του διδάσκοντος, παρουσιάζονται η πρόοδος της εργασίας κάθε ομάδας ή μέλους, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές κατά την έρευνα, οι ενδεχόμενες δυσλειτουργίες του προγράμματος. Όλα αυτά αντιμετωπίζονται με τις κατάλληλες αναπροσαρμογές, σε μια συνεχή διαμορφωτική αξιολόγηση. Τέλος, στον προγραμματισμένο χρόνο, οι ομάδες συνεργάζονται μεταξύ τους, ώστε, με βάση τα δεδομένα της έρευνας, να διαμορφωθεί το τελικό προϊόν της -ένα κείμενο, ένα CD ROM- στο οποίο θα παρέχεται κατά τρόπο εύληπτο η τεκμηριωμένη απάντηση στο αρχικό θέμα.

Αξιολόγηση του project

Στο τελευταίο στάδιο οι μαθητές και ο διδάσκων, με βάση συγκεκριμένα κριτήρια -όπως ο βαθμός πληρότητας της εργασίας, ο βαθμός τεκμηρίωσης των συμπερασμάτων, η ποιότητα της μορφής παρουσίασης τους-, εντοπίζουν τις ενδεχόμενες αδυναμίες του τελικού προϊόντος, τα στοιχεία που επιδέχονται βελτίωση και τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να επέλθουν οι σχετικές βελτιώσεις. Η εσωτερική αυτή αξιολόγηση καλό είναι να ανατροφοδοτηθεί με σχόλια που θα προκύψουν μετά τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων της εργασίας, μια παρουσίαση η οποία μπορεί να γίνει μέσα από έντυπα, την ιστοσελίδα του σχολείου ή, ακόμα, την οργάνωση σχετικής εκδήλωσης και έκθεσης στο σχολείο ή και στο χώρο της βιβλιοθήκης.