2 Ιδιαίτερα γνωρίσματα της Τοπικής Ιστορίας από την άποψη της μαθησιακής διαδικασίας

Εργοτάξιο στο φράγμα του Μαραθώνα, 1928

Τα χαρακτηριστικά της τοπικής ιστορίας, ως πεδίου εκπαιδευτικών διεργασιών, την αναδεικνύουν σε εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο συστηματικής προώθησης θετικών μαθησιακών δραστηριοτήτων, που καλύπτουν όλο το φάσμα των διδακτικών αρχών.

Ανάπτυξη στάσεων και δεξιοτήτων

Κατ' αρχάς, η συμμετοχή τόσο στη διαδικασία επιλογής του υπό διερεύνηση θέματος όσο και στον προγραμματισμό των σχετικών ερευνητικών δραστηριοτήτων παρέχει στους μαθητές τη δυνατότητα να συναποφασίζουν με το διδάσκοντα, σε κλίμα ελευθερίας και ισοτιμίας, για την πορεία που θα ακολουθήσει η έρευνα. Ένα τέτοιο κλίμα είναι προφανές ότι συμβάλλει στην ανάδειξη των δημιουργικών ικανοτήτων των μαθητών, ενώ η εργασία κατά ομάδες επιτρέπει την αξιοποίηση των ιδιαίτερων ικανοτήτων και ενδιαφερόντων του καθενός. Με την επίβλεψη του διδάσκοντος, η μαθητική ομάδα θα αναλάβει μια μικρή εργασία, θα πραγματοποιήσει τη σχετική έρευνα και θα δημοσιοποιήσει τα αποτελέσματα. Έτσι, ο μαθητής δε θα νιώσει μόνο ότι μελετά την τοπική ιστορία, αλλά και ότι συμμετέχει ο ίδιος στη διαμόρφωση της ως γνωστικού προϊόντος.

Άποψη Ναυπλίου από θάλασσα (διακρίνονται το Μπούρτζι, το Παλαμήδι και η Ακροναυπλία), Λιθογραφία, 1829

Η ενασχόληση των μαθητών με ζητήματα έρευνας της τοπικής ιστορίας, στο βαθμό που αυτά ανταποκρίνονται σε κοινά ενδιαφέροντα της μαθητικής ομάδας, συμβάλλει στην ανάπτυξη υψηλής ποιότητας διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ των μελών της. Μέσα από τις ερευνητικές διεργασίες, στις οποίες εμπλέκονται οι μαθητές με σκοπό να φωτίσουν την ιστορία του τόπου τους, συνεργάζονται, διαλέγονται, συμφωνούν, διαφωνούν, αποδέχονται, απορρίπτουν, αναθεωρούν θέσεις, προτάσεις των συμμαθητών τους και, στο τέλος, αναγνωρίζουν τα πορίσματα της εργασίας αυτής, τα οποία αφορούν το κοινό παρελθόν, ως αποτέλεσμα της συλλογικής τους προσπάθειας. Παράλληλα, η συνεργασία με το διδάσκοντα και τους συμμαθητές, στην προσπάθεια επίτευξης του κοινού στόχου, αλλά και ο καταμερισμός των υποχρεώσεων αποτελούν για το μαθητή διαδικασίες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και στην αποδοχή και εκτίμηση του άλλου. Γιατί στις ερευνητικές ομάδες της τοπικής ιστορίας κάθε μαθητής έχει κάποιο ρόλο να παίξει, ανάλογα με τις ιδιαίτερες ικανότητες και προτιμήσεις του. Καθώς μάλιστα στις διαδικασίες αυτές συμμετέχουν και μαθητές καταγόμενοι από άλλες περιοχές, είναι αυτονόητο ότι η συμμετοχή αυτή είναι σημαντική για την ένταξη τους στην τοπική κοινωνία, ενώ ο ρόλος τους μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερης σημασίας, αφού μεταφέρουν στην ομάδα γνώσεις, εμπειρίες και απόψεις για ανάλογα ζητήματα που αφορούν τον τόπο προέλευσης τους, τροφοδοτώντας τις σχετικές συγκρίσεις.

Τεκμηρίωση απόψεων

Καθώς ο διδάσκων και οι μαθητές συνερευνούν στην προσπάθεια να δώσουν τεκμηριωμένες απαντήσεις στα ερωτήματα, τα οποία έθεσαν από κοινού, προάγεται μεταξύ των μαθητών η συνειδητοποίηση της επιστημονικής εντιμότητας, δεδομένου ότι οι ακολουθούμενες διαδικασίες υπαγορεύουν την τεκμηρίωση των απόψεων που διατυπώνονται, αποκλείοντας κάθε αυθαίρετη συμπλήρωση των γνωστικών κενών. Το πεδίο και η θεματική της τοπικής ιστορίας εντάσσονται στα κατεξοχήν ελκυστικά για τη δημιουργική περιέργεια του μαθητή αντικείμενα. Η μελέτη της τοπικής ιστορίας αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση των μαθητών, ώστε μέσα από αυτή να προκύψει μια νέα εικόνα, περισσότερο κατανοητή, για τον κόσμο στον οποίο ζουν, αλλά και νέες στάσεις απέναντι στο παρόν. Η πρόκληση του ενδιαφέροντος είναι ουσιώδης όρος για τη σπουδή του παρελθόντος, την κατανόηση του παρόντος, αλλά και των αιτιωδών σχέσεων που συνδέουν αυτές τις χρονικότητες. Όπως έχει παρατηρηθεί, τότε γαρ ειδέναι οιόμεθα, όταν τα αίτια γνωρίσωμεν (Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά, 994b 30), και τότε γαρ ειδέναι φαμέν εκαστον, όταν την πρώτην αιτίαν οιώμεθα γνωρίζειν (στο ίδιο, 983a26). Παρά το γεγονός ότι υφίσταται διαφορά γνωστικού δυναμικού μεταξύ διδάσκοντος και μαθητών, ο πρώτος, λόγω της φύσης και της ερευνητικής μεθοδολογίας του αντικειμένου, λειτουργεί ως σύμβουλος, συνεργάτης και συνερευνητής των μαθητών, αναλαμβάνοντας έναν ασυνήθιστο για τη γενικότερη εκπαιδευτική πρακτική ρόλο, τον οποίο αποδέχονται ευχάριστα οι μαθητές. Οι τελευταίοι, μάλιστα, μέσα από την έμπρακτη εμπλοκή τους στην ερευνητική διαδικασία, τις επιτυχίες, τις αποτυχίες, τις εκτιμήσεις των υπό έρευνα καταστάσεων κ.ο.κ., οδηγούνται σε υψηλού βαθμού βιωματική προσέγγιση του αντικειμένου που ερευνούν. Το αντικείμενο της τοπικής ιστορίας και η σχετική μεθοδολογία δεν ευνοούν τη θεωρητικολογία. Η εποπτεία του υλικού και η συνειδητοποίηση της ανάγκης διαχείρισης του είναι τα στοιχεία εκείνα που φέρνουν το μαθητή σε άμεση επαφή με το απτό αντικείμενο της έρευνας. Η ενασχόληση, λοιπόν, με τα συναφή θέματα λειτουργεί ως παράγοντας εξισορρόπησης στο ισοζύγιο θεωρητικής και εμπειρικής γνώσης του γενικότερου σχολικού προγράμματος. Ανάλογο ρόλο, εξάλλου, διαδραματίζει και η προσέγγιση των συναφών θεμάτων με ερευνητική μέθοδο, καθώς υπαγορεύει στο μαθητή αυτενέργεια, επινοητικότητα, δράση και ανάπτυξη δεξιοτήτων. Δεδομένου μάλιστα ότι κατά τη μελέτη της τοπικής ιστορίας όλα τα γνωστικά πεδία είναι αξιοποιήσιμα σε μια διαθεματική προσέγγιση, η ίδια μεθοδολογία επιτρέπει στο μαθητή να συνδυάζει δημιουργικά γνώσεις προερχόμενες από ποικίλους χώρους, όπως η γλώσσα, τα μαθηματικά, οι φυσικές επιστήμες, η τέχνη, η θρησκεία κ.ά. Η συνεχής ανατροφοδότηση της έρευνας με νέα ερωτήματα από το υλικό των πηγών υπαγορεύει τον προσδιορισμό ή επαναπροσδιορισμό του χαρακτήρα των εξεταζόμενων προβλημάτων και οδηγεί τους μαθητές σε δοκιμές και προσπάθειες για ανεύρεση της εκάστοτε βέλτιστης λύσης. Όσο εξελίσσεται η ερευνητική διαδικασία, η ερευνητική ομάδα, μέσα από την έρευνα του ειδικού και συγκεκριμένου, οδηγείται σε γενικότερα συμπεράσματα. Για παράδειγμα, με αφορμή τον προβληματισμό για την παρουσία και το ρόλο μιας γέφυρας στην εξεταζόμενη περιοχή, η έρευνα είναι δυνατόν να προσανατολιστεί στο τοπικό σύστημα συγκοινωνιών μιας χρονικής περιόδου και τελικά να οδηγηθεί, μαζί με άλλα δεδομένα, στην εξαγωγή συμπερασμάτων για την οικονομική κατάσταση των κατοίκων του χώρου κατά τη συγκεκριμένη εποχή. Είναι προφανές ότι τέτοιες ερευνητικές διαδρομές αποτελούν για το μαθητή παραδειγματικές αποδείξεις της αναγκαιότητας της επαγωγικής σκέψης και προάγουν την εκτίμηση του για το κύρος των συμπερασμάτων που προκύπτουν από αυτή.

Διαθεματική προσέγγιση

Τέλος, εφόσον η μεθοδολογία της έρευνας της τοπικής ιστορίας υπαγορεύει διαθεματικές προσεγγίσεις, οι τελικές ενέργειες της ομάδας υπαγορεύουν στους μαθητές να λειτουργήσουν συνθετικά. Η ολοκλήρωση, εξάλλου, της εργασίας παρέχει στα μέλη της ερευνητικής ομάδας την ικανοποίηση ότι συνέβαλαν δημιουργικά στην αυτογνωσία της κοινωνίας στην οποία ανήκουν. Πρόκειται για ανταμοιβή που σφραγίζει το τέλος της εργασίας και η οποία βιώνεται εντονότερα όταν οι μαθητές έχουν την κοινωνική αναγνώριση της προσπάθειας τους μέσα από εκδηλώσεις, εκθέσεις, διαλέξεις και δημοσιεύματα, που προβάλλουν τα αποτελέσματα του μόχθου τους στην τοπική κοινωνία.

Το τρενάκι του Πηλίου στο Βόλο (καρτ ποστάλ εποχής)