ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ Τo Πανεπιστήμιο στην Ευρώπη

Ερωτηματικά και προτάσεις για το μέλλον του

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΕΤΙΜΗΣ

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με το πρόσφατο κείμενο που δημοσιοποιήθηκε με τίτλο «Ο ρόλος των Πανεπιστημίων στην Ευρώπη της Γνώσης» (Βρυξέλλες, 5.02.2003, COM 2003) θέτει για πρώτη φορά σε συζήτηση τις βασικές της προτάσεις για τον νέο ρόλο των Πανεπιστημίων που οραματίζεται στο μέλλον. Με το κείμενο αυτό καλεί τους βασικούς συντελεστές της εκπαίδευσης (Πανεπιστήμια, Συνόδους Πρυτάνεων, φορείς της πανεπιστημιακής κοινότητας, επιχειρήσεις και τους πολίτες της Ευρώπης) να εκφράσουν γνώμη, ώστε να ολοκληρώσει τις προτάσεις της για μελλοντικές δράσεις στις Συνόδους Υπουργών Παιδείας και Έρευνας καθώς και στην επόμενη Σύνοδο Κορυφής στο Βερολίνο (Σεπτέμβριος 2003) που αποτελεί συνέχεια της Μπολόνιας και της Πράγας.

Το κείμενο διαπιστώνει μια σειρά προβλημάτων: α) ο υψηλός βαθμός ετερογένειας ανάμεσα στα Ιδρύματα (ως προς την οργάνωση, διοίκηση, τις εργασιακές σχέσεις του προσωπικού κ.ά.), β) ο χαμηλός βαθμός κινητικότητας σπουδαστών (μόλις το 2,3% του συνόλου των φοιτητών φοιτούν σε άλλες χώρες) και των ερευνητών, γ) η χαμηλότερη χρηματοδότηση των Πανεπιστημίων σε σχέση με τα αντίστοιχα Πανεπιστήμια στις ΗΠΑ, δ) οι ανισότητες στη διάρκεια σπουδών για την ίδια ειδικότητα ανάμεσα στις χώρες της Ευρώπης και οι δυσκολίες ισότιμης αναγνώρισης τυπικών πτυχίων και δεξιοτήτων, ε) τα υψηλά ποσοστά «αποτυχίας» («λιμνάζοντες» φοιτητές), στ) η χαμηλότερη ανταγωνιστικότητα των Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων σε σύγκριση με τα Πανεπιστήμια των ΗΠΑ, σε σχέση με την προσέλευση φοιτητών από τρίτες χώρες, κ.ά.

Τα υπαρκτά αυτά προβλήματα, που έχουν αναλυθεί συστηματικά στο παρελθόν από πολλούς ερευνητές, μπορούν να αντιμετωπιστούν με διάφορους τρόπους. Παραδείγματος χάριν, η χαμηλή κινητικότητα των σπουδαστών μπορεί να αντιμετωπιστεί με πρόσθετα κίνητρα, όπως η ουσιαστική αύξηση της επιδότησης της μετακίνησης στα Προγράμματα Erasmus/Socrates. Επίσης το πρόβλημα της χαμηλής χρηματοδότησης των Πανεπιστημιακών και Ερευνητικών Ιδρυμάτων της Ένωσης προϋποθέτει ουσιαστική αύξηση της χρηματοδότησης (έχει τεθεί ήδη ο στόχος του 3% του ΑΕΠ για το 2010). Όμως το βασικό ερώτημα είναι ποιος θα πληρώσει τους σημαντικά αυξημένους πόρους που απαιτούνται, ο δημόσιος προϋπολογισμός ή ο ιδιωτικός τομέας; Και εδώ έγκειται ακριβώς το ενδιαφέρον του κειμένου, διότι προκρίνει άκριτα το νεο-φιλελεύθερο μοντέλο οργάνωσης, διοίκησης και χρηματοδότησης των Πανεπιστημίων, το οποίο έχει υιοθετηθεί από ορισμένα Πανεπιστήμια χωρών της Ε.Ε. (π.χ. Αγγλία, Ολλανδία, κ.ά.) καθώς και χωρών της διεύρυνσης (π.χ. Πολωνία, Ουγγαρία, Βουλγαρία κ.ά.). Ωστόσο, απαξιοί να συζητήσει και αναζητήσει εναλλακτικές μορφές για το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο, παρά το γεγονός ότι σε πολλές χώρες της «Παλαιάς Ευρώπης» (π.χ. Γερμανία, Δανία, Γαλλία) οι αρχές του χουμπολτιανού Πανεπιστημίου εξακολουθούν να παραμένουν ισχυρές και να συνυπάρχουν με τις νέες μεταρρυθμίσεις.

To κείμενο αναφέρει ρητά ότι «Τα Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια θεωρούσαν τον εαυτό τους στην παράδοση και προέκταση του ιδεατού χουμπολτιανού μοντέλου, το οποίο έθετε την έρευνα στην καρδιά της πανεπιστημιακής δρασηριότητας και ως βάση για τη διδασκαλία. Σήμερα τα Πανεπιστήμια οδηγούνται μακριά από αυτό το μοντέλο, προς την κατεύθυνση μεγαλύτερης διαφοροποίησης (diversification)» (σελ. 5-6).

Ταυτόχρονα στο κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προκρίνονται οι βασικές συνταγές της νεοφιλελεύθερης πολιτικής για τη μεταρρύθμιση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, στο πλαίσιο των γενικών κατευθύνσεων της GATS - Γενική Συμφωνία Εμπορίου των Υπηρεσιών. Ως βασικοί στόχοι αναφέρονται ενδεικτικά: 1. Η αύξηση της ιδιωτικής χρηματοδότησης των Πανεπιστημίων (θεωρώντας ότι δεν πρέπει να αυξηθεί περαιτέρω η δημόσια χρηματοδότηση για την παιδεία που ανέρχεται στο 5% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο στις χώρες της Ε.Ε.) μέσω προσέλκυσης ιδιωτικών δωρεών (φορολογικές απαλλαγές και κίνητρα όπως και στις ΗΠΑ), μέσω νέων εσόδων από την πώληση υπηρεσιών και εμπορευματική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, και μέσω διδάκτρων από τους φοιτητές. 2. Το άνοιγμα του Πανεπιστημίου στην ιδιωτική οικονομία με πολλαπλούς τρόπους (π.χ. ένταξη στη διοίκηση των Πανεπιστημίων εκπροσώπων από τον επιχειρηματικό χώρο, δημιουργία νέων επιχειρήσεων από τα Πανεπιστήμια «spin off», απλοποίηση του θεσμικού πλαισίου για την «πνευματική ιδιοκτησία» ώστε τα ερευνητικά αποτελέσματα που παράγονται με δημόσια χρηματοδότηση να μπορούν εύκολα να γίνονται εμπορεύσιμα).

Πιστεύουμε ότι το κείμενο αυτό θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης και κριτικού προβληματισμού, γιατί μας αφορά όλους και προ παντός το μέλλον του Πανεπιστημίου στην Ευρώπη.