στον κόσμο

Η Ευρώπη που γερνάει

FRANCESCO GIAVAZZI

Ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Ντόναλντ Ράμσφελντ, που αναφέρθηκε πρόσφατα στη "Γηραιά Ευρώπη", είχε δίκιο όσον αφορά τον χαρακτηρισμό. Όμως, τα πράγματα δεν είναι έτσι, όπως τα εννοούσε.

Η Ευρώπη είναι πράγματι γηραιά, αλλά αυτό συμβαίνει, επειδή ο μέσος όρος ηλικίας του πληθυσμού της όλο και μεγαλώνει. Στην ευρωπαϊκή επικράτεια μπορεί κανείς να βρει όλο και λιγότερα παιδιά, καθώς ο βαθμός γονιμότητας (ο αριθμός των παιδιών ανά γυναίκα στον πληθυσμό) μειώνεται συνεχώς και έχει φτάσει το 1,2 στη Γερμανία και στην Ιταλία. Ο βαθμός αυτός είναι ακόμη πιο χαμηλός στην Ισπανία και ο χαμηλότερος σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η Ισπανία είναι ακόμη μια νέα κοινωνία, αλλά μια κοινωνία χωρίς παιδιά είναι καταδικασμένη.

Ο βαθμός γονιμότητας στις ΗΠΑ, αντίθετα, είναι 2,4 και στη Βρετανία 2,1. Οι διαφορές αυτές είναι αξιοσημείωτες, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς τις λιγότερο γενναιόδωρες πολιτικές που υπάρχουν στις ΗΠΑ και στη Βρετανία, σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη, σχετικά με τις άδειες μητρότητας. Η μόνη που ξεχωρίζει είναι η Γαλλία, με βαθμό γονιμότητας 1,8, και αυτό συμβαίνει μάλλον επειδή στη χώρα έχουν καθιερωθεί γενναιόδωρες πολιτικές φορολόγησης για τις πολύτεκνες οικογένειες.

Η μετανάστευση

Ο Alberto Alesina είναι καθηγητής Οικονομικών στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Harvard

Η μετανάστευση αποτελεί μια ακόμη εξήγηση για τις διαφορές αυτές. Οι υψηλότεροι ρυθμοί γονιμότητας στις ΗΠΑ, στη Βρετανία και στη Γαλλία αντικατοπτρίζουν το γεγονός ότι οι χώρες αυτές δέχονται περισσότερους μετανάστες. Όμως, το γεγονός ότι αυξάνονται οι μετανάστες που πηγαίνουν σε μια χώρα για να εργαστούν, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα αυξηθούν και οι ρυθμοί γονιμότητας. Η Γερμανία, για παράδειγμα, φιλοξενεί μεγάλο αριθμό μεταναστών που εργάζονται εκεί, αλλά λίγοι από αυτούς μένουν μόνιμα με τις οικογένειές τους. Οι περισσότεροι αφήνουν τα παιδιά τους στην πατρίδα τους.

Όταν αυξάνεται ο μέσος όρος ηλικίας των εργαζομένων στην Ευρώπη, μειώνεται η οικονομική ανάπτυξη. Οι γέροι δεν δουλεύουν, με αποτέλεσμα μια όλο και πιο μικρή ομάδα του πληθυσμού (οι νέοι, που σιγά σιγά εκλείπουν) να εργάζεται και να πληρώνει φόρους για να τους συντηρεί. Όμως, οι υψηλοί φόροι αποθαρρύνουν τους νέους να εργάζονται, με αποτέλεσμα να υπάρχει ένας φαύλος κύκλος: οι φόροι αυξάνονται διαρκώς και τους πληρώνουν όλο και πιο λίγοι, οι ρυθμοί ανάπτυξης μειώνονται και λιγότεροι πόροι είναι διαθέσιμοι για όσους συνταξιοδοτούνται στα 60, ενώ ζουν μέχρι να φτάσουν 90 ετών.

Εργαζόμενες μητέρες

Ο Francesco Giavazzi είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Bocconi του Μιλάνου

Το φαινόμενο αυτό αντιμετωπίζεται, εν μέρει, από το γεγονός ότι, επειδή έχουν λιγότερα παιδιά, όλο και περισσότερες μητέρες μπαίνουν στην αγορά εργασίας. Όμως όταν συνταξιοδοτούνται οι μητέρες αυτές (συχνά σε πιο μικρή ηλικία από τους άντρες), αυξάνεται ακόμη περισσότερο ο αριθμός των συνταξιούχων που πρέπει να υποστηριχθούν οικονομικά. Ας κάνουμε μια σύγκριση με τις ΗΠΑ, όπου επίσης αυξάνεται η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, παρά το γεγονός ότι εκεί ο βαθμός γονιμότητας είναι υψηλότερος. Πράγματι, η συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό είναι υψηλότερη στις ΗΠΑ και φτάνει το 70%, έναντι 60% που είναι στην Ευρώπη.

Γιατί, όμως, οι Ευρωπαίοι κάνουν όλο και λιγότερα παιδιά, αν και, με βάση τις ώρες εργασίας που συνεχώς μειώνονται στην Ευρώπη, όλο και περισσότεροι έχουν την ευκαιρία να αναθρέψουν παιδιά; Μια εξήγηση, που αναφέρεται συχνά, είναι ότι υπάρχει έλλειψη υποδομών, όπως είναι οι ειδικοί σταθμοί που κρατούν τα παιδιά εργαζόμενων μητέρων. Όμως, γιατί στην Αμερική ο ρυθμός γεννήσεων είναι μεγαλύτερος από πολλές ευρωπαϊκές χώρες, στις οποίες η πολιτεία βοηθά περισσότερο τις εργαζόμενες μητέρες;

Οι πιο πιθανές εξηγήσεις

Το υψηλό κόστος για την αγορά ακινήτου και οι δυσκολίες που υπάρχουν στον δανεισμό χρημάτων είναι οι πιο πιθανές εξηγήσεις για τους χαμηλούς βαθμούς γονιμότητας στην Ευρώπη, οι οποίοι, μάλιστα, μειώνονται συνεχώς. Ένα νεαρό ζευγάρι μπορεί σήμερα να δανειστεί χρήματα και να αγοράσει σπίτι ευκολότερα στις ΗΠΑ, από ό,τι στην Ευρώπη. Στις ΗΠΑ, εξάλλου, είναι πιο εύκολες και οι ενοικιάσεις κάθε είδους. Έτσι, φαίνεται να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος: οι υψηλοί φόροι αποθαρρύνουν όσους θέλουν να εργαστούν και, επειδή δημιουργούνται λιγότερες θέσεις εργασίας, η γονιμότητα μειώνεται. Όμως όταν υπάρχουν λιγότεροι νέοι εργαζόμενοι, αυτοί καλούνται να πληρώνουν συνεχώς όλο και περισσότερους φόρους, για να στηριχτεί οικονομικά ο συνεχώς αυξανόμενος "στρατός" των ηλικιωμένων.