Οδηγός ΔΕΛΤΑ ΤΟΥ ΕΒΡΟΥ Συνοριακό οικοσύστημα

Δεν θα μπορούσες ποτέ να πεις ότι ο Έβρος είναι ένας ακόμα ποταμός. Εκτός τού ότι αποτελεί φυσικό σύνορο ανάμεσα σε Ελλάδα, Τουρκία, Βουλγαρία, η πορεία του ανέκαθεν καθόριζε τις τύχες του τόπου. Άλλωστε, οι αρχαίοι ημών πρόγονοι τον θεωρούσαν σαν τον μεγαλύτερο ποταμό τού τότε γνωστού κόσμου!

Ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Βαλκανικής Χερσονήσου. Ξεκινά από την Οροσειρά Ρίλα της Βουλγαρίας (από εκεί πηγάζει και άλλο ένα ποτάμι που χύνεται στο Αιγαίο, ο Νέστος) και περνώντας μέσα από βουνά, κοιλάδες και πεδιάδες, φθάνει στην περιοχή του Δέλτα καλύπτοντας 530 χιλιόμετρα, εκ των οποίων τα 204 σε ελληνικό έδαφος.

Ο όγκος των νερών του τα παλιότερα χρόνια ήταν εντυπωσιακός. Το προηγούμενο όνομά του ήταν Ρόμβος, χάρη στους πολλούς παραποτάμους που διαθέτει, ενώ στη θρακική διάλεκτο το όνομα Έβρος σημαίνει τράγος (σύμφωνα με τον Ησύχιο). Πάντως, όλοι συμφωνούν ότι το Έβρος το πήρε από τον γιο του βασιλιά της Θράκης Κάσσανδρου, ο οποίος πνίγηκε στα νερά του ποταμού από ντροπή, όταν κατηγορήθηκε από τη μητριά του Δαμασίππη ότι τη βίασε! Άλλο ένα όνομα του ποταμού είναι το Μαρίτσα, που έδωσε ο Ισαάκιος Κομνηνός και χρησιμοποιούν ακόμα και σήμερα οι Βούλγαροι.

Παραδοσιακός τρόπος ψαρέματος στο Δέλτα. Το συρμάτινο κλουβί που είναι βυθισμένο στο νερό αιχμαλωτίζει τα ψάρια και συγκρατείται από ένα διακριτό στην επιφάνεια ξύλινο παλούκι

Από την Αλεξανδρούπολη μέχρι την περιοχή του Δέλτα η απόσταση είναι μικρή και είτε σταματήσεις για να θαυμάσεις τη Χάνα και τα αρχαία της Τραϊανούπολης είτε μπεις στις σημερινές Φέρες, η πρόσβαση είναι εύκολη χάρη στα ειδικά γραφεία τουρισμού στον εθνικό δρυμό του Δέλτα. Σε καμία περίπτωση πάντως δεν μπορείς να καταλάβεις το σημερινό μέγεθος του Έβρου, ούτε μπορείς να αντιληφθείς για πόσο πλούσιο τόπο μιλάμε. Χρειάζεται απλά να γυρίσεις τον χρόνο πίσω, τότε που ο ποταμός ήταν πλωτός. Μάλιστα, πλωτός! Ακόμα και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, όλο το διαμετακομιστικό εμπόριο γινόταν μέσω του ποταμού. Απλές σχεδίες, καΐκια, αλλά και μεγάλα ποταμόπλοια έπλεαν στα νερά του από την Αδριανούπολη μέχρι την Αίνο, όπου υπήρχε και το θαλάσσιο λιμάνι, ενώ δεκάδες νερόμυλοι δούλευαν με τα νερά του. Τα «σάλια», οι σχεδίες δηλαδή, τον διέπλεαν μέσα σε μερικές ώρες ακολουθώντας τη ροή του, ενώ για την κίνηση αντίθετα έστηναν ένα κατάρτι στο σάλι και το τραβούσαν με σχοινιά εργάτες από τις δύο όχθες. Βέβαια, πολλές φορές πλημμύρισε ο Έβρος και έκανε μεγάλες καταστροφές. Η μεγαλύτερη ήταν στα 1844, όπου τα νερά πήραν τα σπίτια, έπνιξαν ανθρώπους και διέλυσαν τα ποταμόπλοια που ήταν αραγμένα σαν καρυδότσουφλα. Πολλά χρόνια έκαναν να συνέλθουν οι αγρότες από την καταστροφική μανία του ποταμού. Ύστερα από 15 χρόνια έφθασε και πάλι το πρώτο ποταμόπλοιο στην Αδριανούπολη, αλλά μετά τη δεύτερη μεγάλη πλημμύρα του 1880, η πλεύση του Έβρου σταμάτησε για πάντα.

Έτσι ακριβώς ήταν φτιαγμένες οι παλιές ψαράδικες καλύβες και μερικές ακόμα αντιστέκονται στον χρόνο

Σήμερα ο Έβρος, σε σύγκριση με εκείνον τον παλιό ορμητικό και τεράστιο ποταμό, μοιάζει πολύ μικρός. Το μεγαλύτερο πλάτος του βρίσκεται ψηλά στον Άρδα και μετριέται 150 μέτρα, ενώ το βάθος του τον χειμώνα δεν ξεπερνά τα 9 μέτρα. Το καλοκαίρι υπάρχουν σημεία που το βάθος του φθάνει μέχρι τον αστράγαλο. Τρεις χώρες περνάει ο Έβρος και οι τρεις τον μολύνουν συστηματικά. Πρώτα οι Βούλγαροι με φράγματα μεγάλα κρατάνε το νερό του, ενώ στις όχθες του έχουν εγκαταστήσει πολλά υδροληπτικά εργοστάσια με χημικά και φάρμακα. Τα απόβλητά τους πέφτουν στον ποταμό, ενώ τόσο εμείς όσο και οι Τούρκοι τον φορτώνουμε με κάθε λογής λύματα! Εκείνος δοκιμάζεται και αντέχει… για πόσο όμως κανείς δεν γνωρίζει. Καθώς το γλυκό νερό του ποταμού συναντάει τον αλμυρό, υγρό όγκο της θάλασσας, η λάσπη και τα υπόλοιπα υλικά που έχει μαζέψει αποτίθενται στις εκβολές δημιουργώντας μια τεράστια έκταση που ξεπερνάει τα 180 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Το Δέλτα του Έβρου είναι ένας υπέροχος υγρότοπος, ένα μεγάλης σημασίας οικοσύστημα στη βορειοανατολική γωνιά της Ελλάδας, ένας μικρός παράδεισος για πουλιά, ψάρια, ζώα και φυτά που αντιπαλεύει ανάμεσα στο γλυκό και το αλμυρό νερό.

Εντυπωσιακή η εικόνα ενός ξύλινου κάρου με βόδια, δίπλα στον διεθνή αυτοκινητόδρομο

Η μεγάλη αξία του Δέλτα του Έβρου βρίσκεται στην πλούσια ορνιθοπανίδα του. Εδώ έχουν παρατηρηθεί 304 είδη πουλιών από τα 423 που υπάρχουν στην Ελλάδα! Είναι σπάνιο φαινόμενο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα και το οικοσύστημα λειτουργεί σαν βιότοπος για φώλιασμα, σαν καταφύγιο για μεγάλους πληθυσμούς υδρόβιων πουλιών από τις βόρειες περιοχές της Κεντροανατολικής Ευρώπης (κατά τη διάρκεια του χειμώνα) και σαν ζωτικός χώρος συγκέντρωσης και ανάπαυσης μεγάλου αριθμού μεταναστευτικών πουλιών. Αντίστοιχα στον ποταμό Έβρο έχουν βρεθεί 46 είδη ψαριών, 7 είδη αμφίβιων, 21 είδη ερπετών και περισσότερα από 40 είδη θηλαστικών. Ύστερα από τα τελευταία κρούσματα αφθώδους πυρετού και μετά την υποχρεωτική θανάτωση χιλιάδων ζώων, η κτηνοτροφική εκμετάλλευση του Δέλτα έχει σχετικά περιοριστεί. Αρκετές όμως αγελάδες βόσκουν ελεύθερες και ανενόχλητες (εκτρέφονται μόνο για κρέας), ενώ στο διάβα μου συνάντησα και ένα κοπάδι από περήφανα άλογα σε ημιάγρια κατάσταση.

Περισσότερο αποκαλυπτική είναι η βόλτα στα κανάλια του Δέλτα, αλλά και στις λιμνοθάλασσες που επιτρέπεται. Εδώ το όριο ανάμεσα στον ποταμό και τη θάλασσα μοιάζει ακαθόριστο για τον αδαή επισκέπτη. Δυστυχώς η θάλασσα όλο και περισσότερο μπαίνει μέσα στα κανάλια. Βλέπετε η στάθμη των νερών τού ποταμού είναι 6 μέτρα χαμηλότερη, με αποτέλεσμα η πλημμυρίδα αλλά και η υπερβολική άντληση γλυκού νερού τους καλοκαιρινούς μήνες να επιτρέπει στο αλμυρό νερό να μπαίνει στα κανάλια επηρεάζοντας όχι μόνο τα επιφανειακά νερά αλλά και τα υπόγεια! Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις είναι ακόμα μεγάλες και πολύ εύφορες. Βαμβάκι, σιτάρι, τεύτλα και καλαμπόκι είναι τα βασικά προϊόντα… όμως χρειάζεται προσοχή!

Αν θεωρείτε ότι τα ροζ φοινικόπτερα είναι εξωτικά πτηνά, τότε θα πρέπει να επισκεφθείτε το Δέλτα για να δείτε την επίσης εξωτική αποικία τους!

Η βάρκα με την επίπεδη καρίνα σκίζει τα ήρεμα νερά. Αριστερά και δεξιά ξεχωρίζουν δίπλα στους καλαμιώνες τα νταούλια, τα ξύλα που μπήγονται στον πυθμένα μαζί με τα δίχτυα για τα ψάρια. Μια λαγγόνα έχει απλωμένα τα φτερά της στον ήλιο για στέγνωμα και οι φαλαρίδες προσπαθούν να πετάξουν και τελικά βουτάνε στο νερό θυμίζοντας σκηνές από ξεκαρδιστικό καρτούν. Οι πρώτες καλύβες κάνουν εμφανή την παρουσία του ανθρώπου στο Δέλτα. Πάνω από 300 τον αριθμό είναι εδώ, στο κανάλι της Ευθυγράμμισης, πολλές ανήκουν στους ψαράδες, δυστυχώς όμως το ίδιο πολλές είναι και οι παράνομες των κυνηγών.

Σιγά-σιγά προσεγγίζουμε τη λιμνοθάλασσα Παλούκια. Στη γερμανική κατοχή εδώ είχαν στήσει κρυφές καλύβες από καλάμια και από εδώ ήταν το «μονοπάτι» διαφυγής προς τη θάλασσα για φυγάδευση στη Μέση Ανατολή. Δίπλα η λίμνη Σπίτια και απέναντι μια μεγάλη πόλη. Είναι η άλλοτε ελληνική πόλη Αίνος, τώρα απαγορευμένη για επίσκεψη από Έλληνες. Δίπλα από το τζαμί, το ελληνικό σχολείο κρατάει ακόμα 50 ελληνόπουλα που έχουν μείνει εκεί αποκομμένα. Όσο για την εκκλησία του Αγίου Στεφάνου και το φοβερό κάστρο… αυτά έχουν αφεθεί να γκρεμίζονται σιγά σιγά.

ΔΙΑΜΟΝΗ

Στις Φέρες υπάρχει μονάχα ένα ξενοδοχείο («Ανθή» 25550-24201), αλλά πολύ περισσότερες επιλογές έχετε στην Αλεξανδρούπολη.

Τα παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά: * «Αθηνά» τηλ. 25510-34492, * «Μοτέλ Αστήρ» τηλ. 25510-26448, * «Δίας» τηλ. 25510-81934, * «Αλεξάντερ Μπιτς» τηλ. 25510-3929.

ΦΑΓΗΤΟ

Αξέχαστες θα μου μείνουν οι γευστικές εμπειρίες από την Αλεξανδρούπολη ως γνήσιου ψαρότοπου με φρέσκο ψάρι και υπέροχα θαλασσινά.

Θα πρέπει οπωσδήποτε να αναφέρω την ψαροταβέρνα «Νησιώτικο» σαν μία από τις καλύτερες που έχω δοκιμάσει στην Ελλάδα. Μεγάλη ποικιλία, φρέσκα θαλασσινά και ψάρια και πάνω από 5-6 διαφορετικές σαλάτες, χορταρικά κ.λπ. Εξαιρετικό σέρβις από τον φίλο πλέον Κυριάκο και τον ψαρά πατέρα του. Για καλούς μεζέδες και κρεατικά προτιμήστε τη «Λεμονιά της Γιαγιάς». Για ατμόσφαιρα καπηλειού και αντίστοιχα εδέσματα στο «Καπηλειό». Στις Φέρες για κρεατικά καλή είναι η οικογενειακή ταβέρνα «Αστέρια». Για θαλασσινά στις Φέρες προτείνεται το «Καλντερίμι» και για ωραία μαγειρευτά, κυρίως τοπική κουζίνα, η ταβέρνα «Βήρα».

ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Το ταξίδι από την Αθήνα μέχρι την Αλεξανδρούπολη με αυτοκίνητο είναι μεγάλο και επίπονο λόγω των 850 χιλιομέτρων που καλείστε να καλύψετε. Υπάρχει όμως και το τρένο, αλλά και το αεροπλάνο. Από την Αλεξανδρούπολη οι Φέρες απέχουν μόλις 29 χιλιόμετρα και ο Λουτρός Τραϊανουπόλεως 13. Εκεί (στον Λουτρό) βρίσκεται και το βασικό Κέντρο Πληροφόρησης Δέλτα Έβρου το οποίο και θα πρέπει απαραίτητα να επισκεφθείτε πριν οργανώσετε την επίσκεψή σας. Αντίστοιχα ξεναγήσεις και βαρκάδα στο Δέλτα πραγματοποιεί ο Δήμος Φερών στο εκεί τουριστικό γραφείο. Μη δοκιμάσετε να επισκεφθείτε μόνοι σας το Δέλτα. Η περιοχή είναι επιτηρούμενη από τον Στρατό, η πρόσβαση σε ιδιώτες απαγορεύεται ρητά και θα πάτε με τη συνοδεία ειδικού ξεναγού εθνικών δρυμών.