Εφημερίδα "Τα Νέα"
Ο πολιτισμός των Αζτέκων αποκαλύπτει τα… θανάσιμα μυστικά του
Έσπερναν τον θάνατο για να βγει ο ήλιος!
Έγδερναν τα άμοιρα θύματά τους. Προσέφεραν ανθρώπους ως θυσία στους θεούς. Οι Αζτέκοι, προπάτορες των Μεξικανών και ιδρυτές ενός πολιτισμού που είχε δύο αιώνες ζωής (15ος-16ος αιώνας) είχαν βίαια ένστικτα. Η εντυπωσιακή έκθεση «Οι Αζτέκοι», στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου αποκαλύπτει τα μυστικά τους.
Mictlantecuhtli, ο θεός του Κάτω Κόσμου (Μουσείο του Templo Mayor του Μεξικού, φωτό: Michael Zabe). Από τα μισάνοιχτα πλευρά του κρέμεται σαν μανόλια το συκώτι του - κατοικία της ανθρώπινης ψυχής για τους Αζτέκους
Για να συνεχίζει να ανατέλλει και να δύει ο ήλιος, για να κρατηθεί η κοσμική αρμονία του Σύμπαντος και για να μη σταματήσει η Ζωή, οι Αζτέκοι έσπερναν τον θάνατο! Οι ανθρωποθυσίες, βορά στα «πεινασμένα» στόματα των θεών τους, αποτελούσαν το κεντρικό σημείο της θρησκείας τους. Ιερείς, συχνά ντυμένοι με ενδύματα φτιαγμένα από ανθρώπινο δέρμα, σε δημόσιες τελετές άνοιγαν τον θώρακα του θύματος και με ειδικά μαχαίρια από πυρόλιθο ξερίζωναν την καρδιά. Που χτυπούσε ακόμα. Και έτσι «ζεστή» την πρόσφεραν στους θεούς.
Τέτοιοι θεοί πρέπει να ήταν αδυσώπητοι, έτσι βουτηγμένοι στο αίμα. Και παρ' όλο που ήμουν εξοικειωμένη στα τολμηρά και αιμοβόρα τερτίπια της σύγχρονης τέχνης - Ντέμιαν Χερστ, Φράνσις Μπέικον, Βον Χάγκεν… - ξεκινούσα κάπως μουδιασμένη να δω την έκθεση The Aztecs στη Royal Academy of Arts του Λονδίνου. Που είναι το μέγα σόου της χρονιάς. Και τα πλήθη δεν έχουν πάψει να συρρέουν από τον Νοέμβριο του 2002. Κάπου 380 αντικείμενα, πολλά από τα οποία εκτίθενται για πρώτη φορά εκτός Μεξικού, αφηγούνται την Ιστορία των Αζτέκων, άλλοτε σε τόνους φοβερούς και ανελέητους και άλλοτε εκλεπτυσμένους και ευχάριστους.
Περίεργη να «συναντήσω» αυτούς τους αιμοχαρείς θεούς, παραξενεύομαι από το πόσο βραχύσωμοι (μόνο δύο αγάλματα είναι φυσικού μεγέθους) και πεζοί φαντάζουν. Κάθε άλλο παρά θεϊκή έξαρση προκαλούν. Λαξευμένοι σε πέτρα (βαλσάτη), όλοι τους ανεξαιρέτως είναι κακάσχημοι. Μερικοί αποτροπιαστικοί. Και άλλοι απλώς παραμορφωμένοι. Οι Αζτέκοι είχαν πολλούς θεούς. Θεός της θάλασσας και των λιμνών, του καλαμποκιού, της ποίησης, των αφροδισίων νοσημάτων, των δυσμορφιών… πολλούς περισσότερους από τους θεούς του Ολύμπου στην ελληνική μυθολογία.
Αλλά δεν σοκάρουν. Το αντίθετο, σου προκαλούν περιέργεια. Γιατί ο καθένας τους έχει τη δική του ιστορία να πει. Αρκεί να αρέσουν στον επισκέπτη τα παραμύθια και οι αφηγήσεις, που τις αισθάνονται τα… σωθικά. Πώς να μη σταθείς για λίγο μπροστά στον Mictlantecuhtli (τον θεό του Κάτω Κόσμου); Με μισάνοιχτα τα πλευρά του, από τα οποία κρέμεται σαν μανόλια το συκώτι του - κατοικία της ανθρώπινης ψυχής για τους Αζτέκους - και με γαμψά νύχια, υπερυψωμένος πάνω σ' ένα βάθρο γέρνει πάνω μας. Ο τρόμος και η αγωνία του θύματος που ψυχορραγούσε πάνω στον βωμό αυτού του θεού σχίζει την ατμόσφαιρα. Η θεά της γέννας (Tlazolteotl) τη στιγμή που γεννά διπλωμένη και συνοφρυωμένη από τον πόνο. Ένα μωρό προβάλλει μέσα απ' τα σκέλια της. Ο θεός της βροχής (Tlaloc) με εξογκωμένα μάτια σαν του βατράχου και μια μύτη λαξευμένη στο σχήμα δύο ερπετών αποπνέει μόνο αποστροφή και φόβο.
Ο φόβος της αζτεκικής κοινωνίας ήταν να μην εξαντληθούν τα αποθέματα θυμάτων για τις ανθρωποθυσίες! Φόβος μη σταματήσει η ροή της ζωής. Γι' αυτό οι Αζτέκοι πολεμούσαν όχι μόνο για να επεκτείνουν την αυτοκρατορία τους, αλλά και για να εξασφαλίσουν τον απαραίτητο αριθμό αιχμαλώτων για τις ανθρωποθυσίες. Ολόκληρος ο μηχανισμός του κράτους τους ήταν σχεδιασμένος για πόλεμο. Εν ονόματι της θρησκείας.
Άφησαν γερές ρίζες
Ασπίδα φτιαγμένη με φτερά, φύλλα χρυσού, χαρτί από κάκτο, δέρμα και καλάμι (φωτό: Εθνολογικό Μουσείο Βιέννης)
Σαν τους Ρωμαίους με τους αρχαίους Έλληνες, οι Αζτέκοι ιδιοποιήθηκαν πολλά στοιχεία της κουλτούρας των λαών που προϋπήρχαν στην περιοχή όπου εγκαταστάθηκαν και ιδιαίτερα των Toltecs - καλλιτεχνικές τεχνοτροπίες, γραφή, ημερολόγιο, θρησκεία… Τα οποία ενσωμάτωσαν στον δικό τους πολιτισμό, για να νομιμοποιήσουν και να εμπεδώσουν τη δύναμη και τη συνέχιση της παράδοσής τους που διήρκεσε για δύο μόνο αιώνες (1325-1521). «Αλλά άφησε γερές ρίζες, γιατί η Ιστορία των Αζτέκων έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία του σύγχρονου Μεξικού», επισημαίνει ο δρ Adrian Locke, διοργανωτής της έκθεσης. «Οι περισσότεροι επισκέπτες γνωρίζουν για τη βία και τις ανθρωποθυσίες. Τώρα θα δουν και τις άλλες διαστάσεις της αζτεκικής κουλτούρας. Το γεγονός ότι οι Αζτέκοι, για παράδειγμα, είχαν δική τους γραφή και βιβλία, αμέσως τους κάνει πιο σοφιστικέ στα μάτια των επισκεπτών».
Και η αλήθεια είναι ότι τα χειρόγραφα, τα βιβλία, τα περίτεχνα χρυσά κοσμήματα, τα κεραμικά, τα μαχαίρια, οι ασπίδες από φτερά, τα μωσαϊκά, τα γλυπτά (που ενέπνευσαν καλλιτέχνες όπως ο Χένρι Μουρ και ο Πάμπλο Πικάσο), τα ξύλινα νταούλια, τα ζωγραφισμένα μαγκάλια, είναι τα πραγματικά επιτεύγματα των Αζτέκων. Αυτά που θάμπωσαν τα μάτια του Ερνάν Κορτές, του Ισπανού κατακτητή, όταν μπήκε με τους conquistadores στη Tenochtitlan, την πρωτεύουσα, εκεί που σήμερα βρίσκεται η πρωτεύουσα του Μεξικού. Μια πόλη με 250.000 κατοίκους, περισσότερους και από εκείνους της Κωνσταντινούπολης τότε, πανέμορφη και χτισμένη μέσα σε μια τεράστια λίμνη με πάμπολλα κανάλια σαν και αυτά της Βενετίας. Από την έκθεση λείπει ο μέσος Αζτέκος, γιατί όλα αυτά που βλέπουμε είναι αντικείμενα που άγγιζαν και με τα οποία έρχονταν σε επαφή μόνο μέλη της υψηλής κοινωνίας. Παρ' όλα αυτά παίρνουμε μια ιδέα, και η ποικιλία των εκθεμάτων ικανοποιεί ακόμα και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη.
ΑΝΘΡΩΠΟΘΥΣΙΕΣ ΣΑΝ… ΘΕΑΤΡΟ
Το δωμάτιο νούμερο 9 της έκθεσης είναι και το πιο επιβλητικό, γιατί εκεί συναντάμε μια πολύ ευρηματική αναπαράσταση του Templo Mayor, με αρχαιολογικά ευρήματα που ανακαλύφθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια. Κατασκευασμένο κατ' εικόνα και ομοίωση του Σύμπαντος, το Templo Mayor ήταν ένα από τα πιο σημαντικά θρησκευτικά οικοδομήματα των Αζτέκων. Χωρισμένο στα δύο, σύμφωνα με τη δυαδική ιδέα περί του κόσμου των Αζτέκων (παλιό/νέο, ημέρα/νύχτα, πόλεμος/γεωργία…), και χτισμένο πάνω σε μια πυραμίδα, το Templo Mayor είχε δύο ναούς: ο ένας (κόκκινος) αφιερωμένος στον Huitzilopochtli (θεό της φωτιάς και του πολέμου και προστάτη της χώρας) και ο άλλος (γαλάζιος) στον θεό της βροχής (Tlaloc). Οι διαστάσεις του ήταν τεράστιες, εφόσον κάθε καινούργιος ηγέτης ξανάχτιζε το ναό από την αρχή, πάνω από τον αρχικό, διατηρώντας την αρχιτεκτονική του. «Έξω και στο επάνω μέρος της πυραμίδας οι ιερείς εκτελούσαν τις ανθρωποθυσίες», αναφέρει ο δρ Locke, «και οι κοινοί θνητοί κοιτούσαν από κάτω, σαν να έβλεπαν θέατρο αλλά σε υπερυψωμένη πλατφόρμα. Δεν συμμετείχαν, απλώς ήταν αυτόπτες μάρτυρες. Η είσοδος στον ναό δεν επιτρεπόταν σε κανέναν παρά μόνο στους ιερείς».
info
Η έκθεση «The Aztecs» στη Royal Academy of Arts στο Λονδίνο θα διαρκέσει έως 11 Απριλίου (τηλ: 0044 020 7300 8000).
