Ο «ένοχος» ομολογεί 30 χρόνια μετά: Οι «Συζητήσεις» μας ήταν «κυρίως δικά μου λόγια»

Το ψέμα πίσω από την υπογραφή Στραβίνσκι

Ε, λοιπόν, δεν ανήκαν στον Ρώσο συνθέτη Ίγκορ Στραβίνσκι οι ατάκες στις - ατελείωτες - συζητήσεις με τον προστατευόμενό του, μαέστρο και συγγραφέα, Ρόμπερτ Κροφτ, αλλά στον… Μπομπ! Πέντε ογκώδεις τόμοι με τις «Συζητήσεις», στα 21 χρόνια που ο Κροφτ έζησε, ως «καταγραφέας της βούλησης» του μεγάλου συνθέτη, ήταν λίγο ώς πολύ αποκυήματα της φαντασίας του!

ΠΑΥΛΟΣ ΗΛ. ΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ

Ήρθε πια η στιγμή να ομολογήσει ο «ένοχος». «Όλα όσα καταγράφτηκαν ως συζητήσεις μας ήταν κατά το μεγαλύτερο μέρος δικά μου λόγια», γράφει ο ίδιος ο 78χρονος πλέον Κροφτ στο επίτομο έργο του «Memories and Commentaries» («Απομνημονεύματα και Σχόλια»), που συνοψίζει το πεντάτομο έργο των «Συζητήσεών» του - οδηγό πολύτιμο, κατά τεκμήριον, για τη μουσικολογική έρευνα επί της δημιουργίας του 20ού αιώνα. Όσο κι αν χρυσώνει το χάπι, παρατηρώντας ότι «βεβαίως όλα όσα γράφτηκαν ήταν πιστά στην ουσία, στο πνεύμα των σκέψεων» του Ίγκορ Στραβίνσκι, το γεγονός δεν αλλάζει: όλα όσα πίστεψαν οι ανά την υφήλιο μουσικολόγοι ως θέσεις του συνθέτη ήταν «πλασμένα» από άλλον.

Απογοήτευση

Καθώς, όπως γράφει ο μουσικολόγος Νόρμαν Λέμπρεχτ, «όσα περισσότερα βιβλία διαβάζουμε για τον Στραβίνσκι, που έχει χαρακτηρισθεί και ως ο "μεγαλύτερος συνθέτης του 20ού αιώνα", τόσο λιγότερα γνωρίζουμε για κείνον», η αποκάλυψη ότι κι εκείνα που ξέρουμε έχουν φιλτραριστεί από το μυαλό και το γούστο ενός κατά τα άλλα λαμπρού μουσικού και δεινού καταγραφέα (της ζωής και της μουσικής δράσης όχι μόνον του Στραβίνσκι) απογοητεύει. Και αν συμβαίνει αυτό με ένα ογκώδες έργο, που τριάντα χρόνια τώρα θεωρούνταν «ευαγγέλιο» στη μελέτη του Στραβίνσκι, τι μπορεί - δικαίως ή αδίκως - να υποθέσει κανείς για τα άλλα είκοσι βιβλία του Κροφτ (που αφορούν και άλλες προσωπικότητες που «παρελαύνουν» από τα έργα του, διά επιστολών ή «διά ζώσης», όπως ο Άρνολντ Σένμπεργκ, ο Τ.Σ. Έλιοτ, ο Άλντους Χάξλεϊ); Ο οποίος Κροφτ έχει ηχογραφήσει τα περισσότερα έργα του Στραβίνσκι ως μαέστρος (του έχει καταπιστωθεί η πιστότητα στην παρτιτούρα, αν και έχει θεωρηθεί ως «βαρετός» ερμηνευτής του), υπήρξε πρωτοπόρος στην ηχογράφηση έργων του πρώιμου μπαρόκ - συνολικά έχει πάνω από είκοσι δίσκους στο ενεργητικό του - και πρόσφατα τιμήθηκε με το βραβείο καριέρας 2002 στο φεστιβάλ MIDEM των Καννών.

Τα επίτομα «Απομνημονεύματα», - που παρουσίασε και ο Ντέιβιντ Σιφ στο λογοτεχνικό ένθετο των «Times», TLS - ρίχνουν φως στις… χαλκευμένες «Συζητήσεις» Στραβίνσκι - Κροφτ, χάρη στην ομολογία του «ενόχου», αλλά θα αλλάξουν και τα δεδομένα περί Στραβίνσκι. Δικαιώνουν επίσης, με τη «συγκατάθεση» του Κροφτ, τις επιθέσεις επικριτών του, από τότε που εκδόθηκαν οι πέντε τόμοι, οι οποίοι είχαν σταλεί στον Τ.Σ. Έλιοτ στον περίφημο εκδοτικό οίκο «Faber & Faber» με τη σημείωση από τον Στραβίνσκι (;) «είναι βιβλία με διαλόγους μου», λίγο καιρό πριν τον θάνατο του συνθέτη (1971). Ακόμη και η οικογένειά του είχε αντιδράσει στην «προφορική κληρονομιά» του συνθέτη, επισημαίνοντας ότι ο Στραβίνσκι «δεν μιλούσε τόσο καλά αγγλικά» (οι συζητήσεις τοποθετούνται στα χρόνια που ο συνθέτης ζούσε στο Χόλιγουντ και σε δωμάτιο ξενοδοχείου στη Νέα Υόρκη, με συνομιλητή τον Αμερικανό Κροφτ). Τότε ο συγγραφέας είχε παραδεχθεί μόνον ότι είχε «διορθώσει» μερικές ατάκες του Στραβίνσκι.

Η γνωριμία τους ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του '40, όταν ο Κροφτ, φοιτητής στην περίφημη (μουσική) Σχολή Τζούλιαρντ της Νέας Υόρκης έγραψε στον Στραβίνσκι, ζητώντας του τις παρτιτούρες των Συμφωνιών του για Πνευστά, για να τις παρουσιάσει σε συναυλία στο Δημαρχείο. Ο Στραβίνσκι, που έλαβε την επιστολή την ημέρα που αποφάσισε να αναθεωρήσει τα έργα, το είδε ως οιωνό και απάντησε ότι θα διευθύνει και ο ίδιος τα αναθεωρημένα έργα! Τον Απρίλιο του 1948 μοιράστηκαν τελικά το πόντιουμ - κάτι που έμελλε να συμβεί πολλές φορές τα επόμενα είκοσι χρόνια.

«Πλαστοπροσωπία»

Ο «Μπόμπσκι» (Ρόμπερτ Κροφτ) με τον μέντορά του Ίγκορ Στραβίνσκι, στο παρισινό «Le Grande Vefour», το 1966 (φωτογραφία: Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν)

Στα επίτομα «Απομνημονεύματα» περιλαμβάνονται τρεις επιστολές με θέμα τους… κοκκινολαίμηδες και υπογραφή «Ρόμπερτ Κροφτ», με τον γραφικό όμως χαρακτήρα - αναμφισβήτητα! - του Στραβίνσκι. Η «πλαστοπροσωπία» δεν ήταν κάτι ασυνήθιστο στο σπιτικό των Στραβίνσκι. Χάριν αστειότητος πάντα. Και συνεχίστηκε και στα χρόνια που στο πρόσωπο του Κροφτ ο συνθέτης είδε έναν γνώστη της αγγλικής φιλολογίας, που θα τον βοηθούσε γλωσσικά σττις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και στις όπερές του (αγγλόφωνες πλέον). Και ήταν ο Κροφτ ή «Μπόμπσκι», όπως χαϊδευτικά τον αποκαλούσε ο Στραβίνσκι, που κατέληξε έκτοτε να ερμηνεύει - και προς τρίτους - τις βουλές του συνθέτη… «Ήταν το σημαντικότερο πρόσωπο στη ζωή του Στραβίνσκι», είχε πει ο Πολ Ζάκερ. «Αυτό ήταν το πεπρωμένο του…».

Να όμως που εκείνες οι - ατελείωτες - συζητήσεις του με τον συνθέτη, που τον έκαναν διάσημο, άρχισαν να αμφισβητούνται. Ο Ρίτσαρντ Ταρούσκιν κατέγραψε στο βιβλίο του σειρά από «ψεματάκια» στη φιλολογία Στραβίνσκι - Κροφτ.

Ο Στέφεν Γουόλς, το 1999, στο βιβλίο του, τον κατηγόρησε για «παραπλανητική μετάφραση» των λόγων και των προθέσεων του Στραβίνσκι. Εξέτασε δε το εφηβικό (στα 15) τραύμα του συνθέτη από τον θάνατο του μεγαλύτερου αδελφού του Ρόμαν, κάτι που έριξε σε βαθιά μελαγχολία τους γονείς του και ταρακούνησε, όπως ο Στραβίνσκι είχε πει σε φίλους, τον κόσμο του. «Στον Κροφτ όμως εμφανίζεται να λέει απλώς "πήρα τα νέα του θανάτου του αδελφού μου"… Όταν μια ανάλογη τραγωδία οδήγησε τον Γκούσταβ Μάλερ στα αυτο-αποκαλυπτικά έργα του».

«Τώρα πια ξέρουμε: Δεν μιλούσε ο ίδιος ο Στραβίνσκι στα "Απομνημονεύματά" του», παρατηρεί ο Νόρμαν Λέμπρεχτ. «Δεν ήθελε εν τέλει να τον γνωρίσει ο κόσμος και ο Κροφτ φρόντισε να του πλάσει ένα προσωπείο, πρόπλασμα πλαστό για κάθε επίδοξο βιογράφο του. Θα μας συστηθεί άραγε κάποτε ο αληθινός Στραβίνσκι; Και αυτό θα συμβεί όταν, επιτέλους, κάποιος θα του βγάλει τη μάσκα και δεν θα αντικρύσει ανθρώπινο πρόσωπο…».

ΚΟΝΤΡΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ!

Το 1989, μέσω του «New York Review of Books» ο συγγραφέας του «All American Music» Τζον Ρόκγουελ έγραφε πως «υπάρχουν αποδείξεις για τις τάσεις προς τον (ιταλικό) φασισμό του Στραβίνσκι, του Σένμπεργκ και του Βέμπερν». Η απάντηση του Κροφτ ήταν πως «είναι εξωφρενικό να συνδέει κανείς τον Σένμπεργκ με τον φασισμό». Και ο Ρόκγουελ ξανά: «Σε μια επιστολή του, το 1930, πάντως, ο Στραβίνσκι έγραφε: "Δεν πιστεύω πως σέβεται κανείς τον Μουσολίνι περισσότερο από μένα". Και όμως ο Κροφτ αφαίρεσε τούτη την επιστολή από τη συλλογή του…». Κροφτ (πάντα μέσω του «New York Review of Books»): «Δεν πρόκειται για επιστολή, αλλά για συνέντευξη»!