Αλέξης Κυριτσόπουλος Με τη γλώσσα του Καλού

Κι αν το Καλό, η χαρά, η αγάπη, η φιλία, η νοσταλγία, η ειλικρίνεια, το παιχνίδι μπορούν να γίνουν η δύναμή σου σε σκοτεινές εποχές; Αυτό σε βάζει να αναρωτηθείς ο Αλέξης Κυριτσόπουλος, γυρίζοντας την πλάτη στη γλώσσα της καταγγελίας με την αισιόδοξη ζωγραφική του.

ΜΙΚΕΛΑ ΧΑΡΤΟΥΛΑΡΗ

Όταν συναντάς τον Αλέξη Κυριτσόπουλο, βλέπεις έναν άνθρωπο μάλλον βλοσυρό, έτοιμο θαρρείς να σου επισημάνει την κάθε σαχλαμάρα. Όταν πάλι βλέπεις τη ζωγραφική του, είναι σαν να μπαίνεις σε μια γιορτή. Πώς αλλιώς το βιβλιαράκι του «Ένα παραμυθάκι για χειμώνα και καλοκαίρι» εξακολουθεί 20 χρόνια τώρα να πουλάει κι έχει φθάσει τα 120.000 (!) αντίτυπα. Πώς αλλιώς οι αφίσες του, τα σκηνικά του (π.χ. για τη Λυσιστράτη πέρσι), τα παιδαγωγικά-οικολογικά προγράμματα όπου συμμετέχει και, φυσικά, οι πίνακές του, σαν να σου δίνουν φτερά.

Όσοι αγαπούν τις ταξινομήσεις, θα ήθελαν βέβαια πολύ να τον φυλακίσουν στην ετικέτα του εικονογράφου παιδικών βιβλίων ή του «εξωφυλλά»-του-Σαββόπουλου. Όμως πού να τον κατατάξεις όταν, όπως τώρα, παρουσιάζει και ένα βιβλίο για το περιβάλλον ή επεξεργάζεται το site του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Μουσείου, έχοντας μόλις ολοκληρώσει μια έκθεση στην γκαλερί «ΑΣΤΡΑ»; Διότι είναι εξαίρεση ο Κυριτσόπουλος, με τη φωτεινή, ονειρική, παιχνιδιάρικη και χαρούμενη ζωγραφική του που αναδύεται από μια πανδαισία χρωμάτων. Μια εξαίρεση που σε προβληματίζει όμως, στήνοντας καρτέρι στις γωνιές, όπως τα σκανταλιάρικα παιδιά. Δεν είναι καθόλου τυχαίο τελικά, που ο αγαπημένος του ήρωας είναι ο Τσάρλι Μπράουν… Ούτε πως προτιμά να βγει παρέα με τους φίλους του παρά να φάει «με κάποιον καραγκιόζη επειδή δουλεύει στο υπουργείο…».

Φυσικά, όλα αυτά δεν είναι της μόδας. Αλλά τι τον νοιάζει; Γυρίζει λοιπόν την πλάτη στους κυρίαρχους τρόπους, διαλέγοντας τη γλώσσα της ελπίδας αντί για τη γλώσσα της καταγγελίας. «Το να είσαι in», λέει, «σημαίνει ότι φοβάσαι να είσαι out. Άρα ότι περιμένεις να σε κρίνουν οι άλλοι. Άρα ότι η ψυχή σου είναι άδεια». Και για να δώσει το στίγμα του, αφηγείται την ιστορία με τα βατραχάκια που έπεσαν στον κουβά με το γάλα. Το ένα πνίγηκε. Το άλλο όμως άρχισε να χτυπά τα ποδαράκια του, το γάλα έκανε κρούστα, πάτησε πάνω της και πήδηξε έξω! Μπορούμε τελικά να είμαστε λίγο αισιόδοξοι…

Ο κόσμος χάνεται κι εσείς ζωγραφίζετε ανθρώπους και άλογα που πετούν, αυτοκίνητα που στροβιλίζονται, σπίτια που χορεύουν, ουράνια τόξα και λουλούδια. Τι θέση έχει σε χαλεπούς καιρούς μια ζωγραφική που προκαλεί ευφορία;

Χρειαζόμαστε, πιστεύω, παρηγοριά κι ελπίδα. Δεν μπορείς να καταγγείλεις τον πόλεμο με καταγγελίες, γιατί θα καταλήξεις να ταυτιστείς με αυτό που καταγγέλλεις. Γι' αυτό διάλεξα τη γλώσσα του Καλού. Είναι μια απόφαση ζωής, καρπός βαθιάς αναζήτησης για να βρω την αλήθεια. Δεν ζωγραφίζω «για να εκφραστώ» εγώ. Αυτό δεν λέει τίποτα. Το ζήτημα είναι υπαρξιακό για μένα. Ε λοιπόν, κατέληξα ότι την αλήθεια τη βλέπω να μπορεί να παρηγορεί. Φυσικά, για να μιλήσεις για το Καλό χρειάζεται ένας ειδικός τρόπος. Αλλιώς γίνεσαι χαζοχαρούμενος ­ κάτι που θέλω οπωσδήποτε να αποφύγω. Να σας δώσω ένα παράδειγμα που αναφέρει ο Ρίλκε: κάποιος που έχασε το πόδι του στον πόλεμο, πέφτει πάνω σε κάτι πιτσιρίκια που τον ρωτούν τι έγινε. Στον νου του έρχονται σκηνές από τα χαρακώματα, όμως βλέποντας τα παιδιά έτσι αθώα, τους απαντά: «Μου το έφαγε η αρκούδα».

Στο εικαστικό τοπίο, εγχώριο και διεθνές, κυριαρχούν ωστόσο άλλες φωνές. Η φωνή της ωμότητας, της πρόκλησης (σκεφθείτε την τέχνη με τα ακρωτηριασμένα μέλη), αλλά και η φωνή του λάιφ στάιλ που προβάλλεται χάρη σε έναν τεράστιο μηχανισμό δημοσίων σχέσεων…

Υπάρχει πολύ καυσαέριο. Όταν όμως φυσάει βοριάς φαίνονται οι αξίες που οι άνθρωποι έχουν ανάγκη. Η αγάπη, η φιλία, η αλήθεια, η ειλικρίνεια, η καθαρότητα. Δεν μετράει το τι κάνεις για να εντυπωσιάσεις, δεν μετράνε οι μόδες, αφού θα περάσουν. Εδώ παίζουμε την ψυχή μας και η ψυχή δεν παίζεται στα χρηματιστήρια. Πάντα, λοιπόν, θα υπάρχει χώρος για τον Γούντι Άλεν, τον Τσάρλι Τσάπλιν, τον Τσαρούχη, τον Χατζιδάκι. Η λαίλαπα δεν θα τους εξουδετερώσει. Τι άλλο δείχνει ο νέος αγγλικός κινηματογράφος π.χ., παρά τη σημασία αυτών των αξιών;

Τι είναι αυτό που σας εξοργίζει στην Ελλάδα;

Η λογική του δημοσίου υπάλληλου που κυριαρχεί παντού. Για να υπάρξει έρευνα, αναζήτηση, πρωτοτυπία χρειάζεται να παίρνεις ρίσκα. Δεν θα πας πουθενά όταν το μυαλό σου είναι στην οικονομική αποκατάσταση και στη σιγουριά.

Από το «Φορτηγό» ως τον… Λιγνίτη

Ο Κλέε, ο Καντίνσκι, ο Σαγκάλ, ο Ζορζ Γκρος, ο Μπέργκμαν και ο Αρτό με φόντο τον Ντοστογιέφσκι, ο Ράμφος και ο φίλος του ο Στάικος, αυτοί κυρίως επηρέασαν την πορεία του Κυριτσόπουλου. Μια πορεία έξω από σχολές, κυκλώματα και θεσμούς. Διότι ο Κυριτσόπουλος είναι κατ' ουσίαν αυτοδίδακτος. Γεννημένος στην Αθήνα το 1943, παράτησε τις σπουδές του στη Νομική και τη δουλειά του ως πολιτικός γελοιογράφος σε διάφορα προοδευτικά έντυπα μεταξύ 1962-1967 (τότε πρωτοσυνάντησε και τον Σαββόπουλο), παράτησε κάποια σεμινάρια με καταξιωμένους ζωγράφους όπως ο Μπαχαριάν ή ο Μαυροείδης, διέκοψε τα μαθήματα κινούμενου σχεδίου που έκανε στο Παρίσι, έφυγε από τη γαλλική σχολή πλαστικών τεχνών. Έμαθε ζωγραφική μένοντας ατέλειωτες ώρες στα μουσεία του Παρισιού, διαβάζοντας και βουτώντας μέσα στις πνευματικές ζυμώσεις της εποχής όσο και στην μποέμικη ζωή. Είχε πάει στη Γαλλία τον Αύγουστο του 1967 και επέστρεψε στην Ελλάδα, από νοσταλγία, το 1971 για να καταλήξει στον στρατό. Από τότε μοίρασε τη δραστηριότητά του ανάμεσα στη ζωγραφική και την εικονογράφηση: Στα τελάρα, τα βιβλία και τη μουσική (Σαββόπουλος, Ξυδάκης), τις αφίσες (πέρσι π.χ. για την Ημέρα της Ευρώπης, σε λίγο για τις αποκριάτικες εκδηλώσεις του Δήμου Αθηναίων) ή το θέατρο, συνομιλώντας πάντα με μια ευρύτατη πολιτιστική παράδοση, χωρίς να παίρνει τίποτα ως δεδομένο. Πάντα με μια δόση αμφισβήτησης και αυτοσαρκασμού. Και κάνοντας πειραματισμούς με την απόλυτη λιτότητα ή, όπως τώρα, με έναν πιο δραματικό τόνο. Στον εκδοτικό χώρο πρωτοεμφανίστηκε με ένα βιβλιαράκι με πολιτικά σκίτσα (1966) και με το εξώφυλλο του «Φορτηγού», ακολούθησε ένα βιβλίο με ερωτικά (1974), έπειτα η εικονογράφηση γαλλικών βιβλίων για ξενόγλωσσους, τα τρυφερά βιβλιαράκια που είναι και τα μπεστ σέλερ του («Ένα παραμυθάκι για χειμώνα και καλοκαίρι», το «Παραμύθι με τα χρώματα», «Θέλω να μου χαρίσεις κάτι»), τα παιδικά του, τα 4 βιβλία για τον Σαββόπουλο, και, πρόσφατα, βιβλία που διαπαιδαγωγούν ­ να κάτι καινούργιο που τον συναρπάζει ­ όπως το υπέροχο βιβλίο της ΔΕΗ για τον Λιγνίτη ή ο εξαιρετικός οδηγός καθημερινής συμπεριφοράς για την προστασία του περιβάλλοντος, με κείμενα του Κ. Βασιλάκη.

info

Τη Δευτέρα, 17 Φεβρουαρίου, ο Αλέξης Κυριτσόπουλος θα παρουσιάσει στο Μουσείο Μπενάκη (8 μ.μ.) τα δύο καινούργια βιβλία που εικονογράφησε: Το παιδικό «Τα 31 κουδουνάκια» της Άννας Δάρδα-Ιορδανίδου (Κέδρος) και το οικολογικό «Ελαφροπάτητα» του Κ. Βασιλάκη και της Ελληνικής Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Λιβάνης)