Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Πεδίο & Αρχές Μάθησης Ενηλίκων

Στο πλαίσιο του εννοιολογικού προσδιορισμού της εκπαίδευσης ενηλίκων στη διεθνή βιβλιογραφία γίνεται χρήση πολλών και διαφορετικών όρων, προκειμένου να περιγραφούν οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουν ενήλικες. Όροι όπως διά βίου Εκπαίδευση και Μάθηση, Εκπαίδευση Ενηλίκων, Εκπαίδευση και Κατάρτιση Ενηλίκων, Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση και Κατάρτιση προσεγγίζονται εννοιολογικά από μεγάλους διεθνείς οργανισμούς, όπως η UNESCO, ο ΟΟΣΑ, ο CEDEFOP, ο NIACE κ.ά. (Rogers 1999, 54 κ.ε.). Η σύγχυση που διαπιστώνεται αναφορικά με την οριοθέτηση του πεδίου αναζητά τα αίτιά της στην πρόσφατη ανάπτυξη του πεδίου, στο διαφορετικό περιεχόμενο καθώς και τους διαφορετικούς στόχους των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, στις οποίες συμμετέχουν ενήλικες (Καραλής 2003). Σύμφωνα με τον Βεργίδη (2001, 129) «η διά βίου εκπαίδευση αποτελεί μία προσέγγιση του συνόλου των μορφωτικών δραστηριοτήτων (τυπικής, μη τυπικής και άτυπης), όλων των επιπέδων, που επιτρέπει τη συγκρότησή τους σε ένα εκπαιδευτικό συνεχές, σε διαρκή αλληλεπίδραση με την κοινωνικο-οικονομική, πολιτική και πολιτισμική πραγματικότητα. Η διά βίου εκπαίδευση χαρακτηρίζεται από ευκαμψία στο χρόνο, το χώρο, το περιεχόμενο και τις τεχνικές διδασκαλίας». Ο Rogers (1999, 60) προχωρεί πέρα από το πλήθος των ορισμών, θεωρώντας ότι η ένταξη της εκπαίδευσης ενηλίκων σε ένα ευρύτερα ιεραρχημένο εκπαιδευτικό σύστημα δεν βοηθά στην οριοθέτηση και κατανόηση του πεδίου. Η ιδιομορφία του πεδίου γίνεται καλύτερα κατανοητή αν επικεντρώσουμε στη διεργασία του αυτή καθεαυτή.

Το θέμα που έχει συζητηθεί ευρύτατα στους κύκλους των παιδαγωγών και των ειδικών στην εκπαίδευση ενηλίκων είναι η ιδιαιτερότητα της μάθησης των ενηλίκων. Λαμβάνοντας υπόψη το έργο πέντε μεγάλων μελετητών της μάθησης των ενηλίκων, και συγκεκριμένα των P. Freire, R. Gagne, M. Knowles, J. Mezirow και C. Rogers μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η μάθηση των ενηλίκων χαρακτηρίζεται από ιδιαιτερότητες οι οποίες μας οδηγούν να μελετήσουμε το πεδίο της εκπαίδευσης ενηλίκων από διαφορετική θεώρηση σε σχέση με το πεδίο εκπαίδευσης των νέων ατόμων ή των παιδιών. Η εκπαίδευση ενηλίκων διαφέρει από την εκπαίδευση των παιδιών και των εφήβων σε πολλά σημεία, με πιο κεντρικά τα τρία χαρακτηριστικά του ενήλικου, τα οποία τον διακρίνουν από το μη ενήλικο άτομο: την πλήρη ανάπτυξη, την προοπτική και την αυτονομία (Rogers 1999, 62 κ.ε. & 110 κ.ε.). Ο P. Jarvis (2004, 155 κ.ε.), αναλύοντας τις θεωρίες των επιστημόνων που αναφέρθηκαν παραπάνω, καταλήγει στα ακόλουθα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν τη μάθηση των ενηλίκων αλλά και το πεδίο εκπαίδευσής τους :

Οι ενήλικοι εκπαιδευόμενοι

• επιθυμούν να συμμετέχουν στη μαθησιακή διαδικασία
• θέλουν να αισθάνονται ότι αντιμετωπίζονται ως ενήλικοι στο πλαίσιο της μαθησιακής διαδικασίας
• φέρνουν τις δικές τους εμπειρίες, αντιλήψεις εννοιών και ανάγκες στη μαθησιακή διαδικασία
• φέρνουν στη μαθησιακή κατάσταση τη δική τους αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση και αυτοαντίληψη
• μαθαίνουν καλύτερα, όταν δεν απειλείται το εγώ τους
• έχουν αναπτύξει τους δικούς τους τρόπους μάθησης
• μαθαίνουν με διαφορετικούς ρυθμούς
• προσέρχονται στη μαθησιακή διαδικασία με διαφορετική φυσική κατάσταση

Τα στοιχεία που αναφέρθηκαν διαμορφώνουν ανάλογες προσεγγίσεις της διδασκαλίας των ενηλίκων, υπαγορεύουν δηλαδή τους τρόπους προσέγγισης και συμπεριφοράς από την πλευρά των εκπαιδευτών ενηλίκων. Ως εκ τούτου ο εκπαιδευτής ενηλίκων καλείται να παίξει έναν πολυδιάστατο ρόλο, του οδηγού της ομάδας, του εμψυχωτή, του συμβούλου, του δασκάλου, του μέντορα, του συνεργάτη. Ειδικά, ο ρόλος του εκπαιδευτή ως εμψυχωτή θεωρείται κεντρικός και συμπεριλαμβάνει μία σειρά από ικανότητες-γνώσεις, δεξιότητες-κλειδιά και συγκεκριμένες στάσεις, στοιχεία που πρέπει να διαθέτει ο εκπαιδευτής, προκειμένου να οδηγήσει την ομάδα των εκπαιδευομένων στη δημιουργική μάθηση και την προσωπική ανάπτυξη (Κόκκος 2003, 212 κ.ε.).

Η ανάγκη για αυτοκαθορισμό και ενεργητική συμμετοχή που κατά τον Knowles (1990) χαρακτηρίζει τους ενήλικους εκπαιδευόμενους καθορίζει και τη χρήση των ανάλογων εκπαιδευτικών τεχνικών. Αν η ενεργητική συμμετοχή στην εκπαιδευτική διεργασία θεωρείται σημαντική για την αποτελεσματική μάθηση των ενηλίκων, αυτό μεταφράζεται, στο επίπεδο της διδακτικής, σε περιορισμό του παραδοσιακού μοντέλου της μετωπικής διδασκαλίας (εισήγηση, μονόλογος) και στη χρήση ενεργητικών εκπαιδευτικών τεχνικών, όπως είναι η συζήτηση, η εργασία σε ομάδες, το παιχνίδι ρόλων, η προσομοίωση, η συζήτηση, οι μελέτες περίπτωσης κ.ά. (Gross-Davis 1993, Κόκκος & Λιοναράκης 1998, Κόκκος 1999, Courau 2000).