Ευαγγελία Κ. Φραγκάκι, Συμβολή εις την δημώδη ορολογία των φυτών (Φυτά της Κρήτης αυτοφυή, εγκλιματισμένα, φαρμακευτικά, βαφικά, καλλωπιστικά, εδώδιμα), Αθήνα 1969.

1. Χαρακτηριστικά έκδοσης

• Η μελέτη καλύπτει 242 σελίδες.
• Η καταχώρηση των λημματικών λέξεων στο Γλωσσάρι γίνεται αλφαβητικά. Οι σελίδες είναι μονόστηλες. Οι λημματικές λέξεις τυπώνονται με έντονους χαρακτήρες και με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα. Τη λημματική λέξη συμπληρώνει κάποιες φορές το άρθρο σε παρένθεση και όχι με έντονους χαρακτήρες.
• Στις περιπτώσεις που δίνεται ο αντίστοιχος είτε λατινικός είτε επιστημονικός όρος, τη λημματική λέξη ακολουθεί "=" (δεν αφορά στο εσωτερικό, αλλά στην αρχή του άρθρου).
• Στο εσωτερικό τμήμα του άρθρου όροι που η Φραγκάκι θέλει να τονίσει είναι αραιογραμμένοι.

2. Περιεχόμενα - Παρατηρήσεις

Το ύλη κατανέμεται σε: Κατάλογο - Γλωσσάρι που αφορά φυτά της Κρήτης (σσ. 17-212) και το Συμπλήρωμα του (σσ. 213-219), Προσθήκη (σ. 219), Κατάλογο με φυτά της Κρήτης τα οποία έχουν βαφικά συστατικά (σ. 220), Κατάλογο με αρρώστειες και τα φυτά που τις θεραπεύουν (σσ. 221-224), Κατάλογο με τα δημώδη ονόματα των φυτών (σσ. 225-232), Κατάλογο με τα επιστημονικά ονόματα των φυτών (σσ. 233-237), Κατάλογο με τα λατινικά ονόματα των φυτών (σσ. 238-239), Βιβλιογραφία (σσ. 240-241), Πίνακα περιεχομένων (σ. 242) και Παροράματα (σ. 242). Προηγείται στις σσ. 7-15 Εισαγωγικό τμήμα.

Η μελέτη αφορά στην καταγραφή δημωδών ονομάτων φυτών που φυτρώνουν σε διάφορες περιοχές της Κρήτης. Στο εισαγωγικό κομμάτι της η Φραγκάκι αναφέρεται στη σημασία των φυτών και ιδιαίτερα στο θεραπευτικό ή προληπτικό ρόλο που αυτά έχουν στη ζωή και την υγεία των Κρητικών. Γράφει η ίδια: «θα παρουσιάσωμε κατάλογο από φυτά της Κρήτης αυτοφυή ή εγκλιματισμένα, φαρμακευτικά και εδώδιμα. Μερικά απ' αυτά χρησιμοποιούνται και στην "διά μαγείας θεραπευτικήν" (εληά, κριθάρι, καπλοσυκιά, καλάμι, αζόγερας, απήγανος κλπ.).».

Η καταγραφή αυτή των δημωδών ονομάτων συμπλήρωνεται είτε με τον επιστημονικό όρο είτε με τον λατινικό, λ.χ. Αβόρατος, = Άρκευθος η φοινικική/Αγαλοστοίβιδος ή γαλαστοιβίδα = Galastivida Cretensium/ Κρίνος άσπρος = Iris Florentina. Συχνά μαζί με τον επιστημονικό ή λατινικό όρο δίνεται και το έργο (Βιβλιογραφία) απ' όπου αντλείται ο όρος αυτός, λχ. Τουλουπάνα (η) = Έχιον, το Echium Judaicum κατά τους Polunin & Huxley εικ. 145.

Στις περισσότερες περιπτώσεις αναφέρονται οι υποδιαιρέσεις ταξινόμησης των φυτών, λ.χ. Ληόπρινος [Δένδρον αειθαλές]/ Μεσπολιά ή δεσπολιά [Οπωροφόρον αειθαλές] και περιγράφονται τα χαρακτηριστικά τους, λ.χ. Μόπλευρα [Φύλλα ωοειδή γκριζωπά].

Στα πλαίσια του ενδιαφέροντός της για τον προληπτικό ή θεραπευτικό ρόλο των φυτών της Κρήτης η Φραγκάκι αναφέρει - καταγράφει - τρόπους χρήσης και παρασκευής «φαρμάκων» απ' αυτά, λ.χ. Συρνάμενη^[1], Ψημένος^[2].

Ακόμα, καταγράφονται οι περιοχές της Κρήτης όπου συναντά κανείς τα φυτά αυτά - άρα χρησιμοποιούνται και οι όροι- και γενικά τα μέρη που φυτρώνουν, λ.χ. Κρίνος μωβ^[3], Ψαλλιδόχορτο^[4].

Η Φραγκάκι ενσωματώνει στα άρθρα του Γλωσσαρίου ιστορίες του νησιού που σχετίζονται με τα φυτά και πληροφορίες ηθογραφικού - λαογραφικού χαρακτήρα, λ.χ. Λεμονιά, Ψημένος. Επίσης, περιγράφει τρόπους καλλιέργειας και γενικότερα τις γεωργικές εργασίες, λ.χ. Εληά.

Στο άρθρο συχνά δηλώνεται ο πληροφοριοδότης και γενικότερα στοιχεία για τον τρόπο συγκέντρωσης πληροφοριών, λ.χ. Περσίμπουλο^[5], Μέλισσες^[6], Νευρίδα.

3. Αξιολογικές Παρατηρήσεις

Σημαντική η συμβολή του έργου στην καταγραφή της δημώδους ορολογίας των φυτών της Κρήτης σε συνδυασμό με την ταυτοποίηση των δημωδών όρων με τους αντίστοιχους επιστημονικούς και λατινικούς όρους. Επίσης, η καταγραφή αυτή αποδεικνύει και τη γλωσσική εξέλιξη των αρχαίων ονομάτων των φυτών. Θα πρέπει, ακόμα, να σημειωθεί ο τρόπος αναζήτησης του υλικού της, καθώς και η πορεία της εργασίας.

Για τα παραπάνω η ίδια η Φραγκάκι αναφέρει στην Εισαγωγή: «Επιθυμώντας να συμβάλω εις την δημώδη ορολογίαν, εμελέτησα και συνέκρινα τους όρους συγγραμμάτων ξένων περιηγητών, βοηθημένη και από τας σχετικάς εικονογραφήσεις των. Κατόπιν προσεκόμισα εις τους (…) δικούς μας επιστήμονας τα φυτά της συλλογής μου, προς αναγνώρισιν.» (σ. 13), «Οπωσδήποτε οι όροι των φυτών, δια τα οποία ευθύνομαι, έχουν διασταυρωθή, αναφέρω δε εκάστοτε το πως έγινε η διασταύρωσις των πληροφοριών (βιβλία, λεξικά, ζωντανές πηγές, ιδία αντίληψις και πειραματισμός, φωτογραφίαι)» (σ. 14) και «οι Κρήτες διατηρούν αδιάφθορα πολλά ονόματα φυτών από αρχαιοτάτων χρόνων καθιερωμένα· και φυτά όμως φερόμενα με παραμορφωμένα ή παρεφθαρμένα ονόματα, ανταποκρίνονται πλήρως και προς τα φυτά και προς τα αρχαία ονόματα. Έτσι με μικρή προσπάθεια ανακαλύπτεις το αρχαίο όνομα. Λόγου χάριν φυτό ονομαζόμενο σήμερα έσσωπος είναι ο ύσσωπος των αρχαίων βοτανικών, αντραμιθιά = η τέρμινθος, αβρωνιά = η βρυωνία …» (σσ. 7-8).

Τέλος, η μελέτη -εκτός των άλλων- ενδιαφέρει και από ηθογραφική - λαογραφική άποψη.

Παρουσίαση: Άννα Δεληγιαννοπούλου