Μπόγκα Ε., Τούρκικες λέξεις σε παλιότερα ελληνικά κείμενα, Ανάτυπο από τον έβδομο και όγδοο τόμο του Δελτίου της εν Αθήναις Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών «Θεσσαλικά Χρονικά» 1958, Αθήνα

1. Χαρακτηριστικά έκδοσης

• Η μελέτη αποτελείται από 75 σελίδες.
• Περιλαμβάνει εισαγωγικά (σσ. 148-155) α) πρόλογο του συγγραφέα, όπου αναφέρεται στην αφόρμηση που του δόθηκε για τη συγκεκριμένη μελέτη β) εισαγωγικές σημειώσεις του συγγραφέα σχετικές με τον τρόπο συναγωγής και επεξεργασίας του υλικού καθώς και γ) πίνακα βραχυγραφιών και βιβλιογραφίας (ενιαίος πίνακας).
• Οι σελίδες 156-220 περιέχουν τα λήμματα του γλωσσαρίου.

2. Περιεχόμενο - Παρατηρήσεις

1) ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

Σκοπός του ερευνητή ήταν να συγκεντρώσει και να παρουσιάσει τουρκικές (αλλά και περσικές και αραβικές λέξεις) που χρησιμοποιήθηκαν στην ελληνική και που σήμερα έχουν πέσει στην αφάνεια ή έχουν σπάνια και συνήθως ιδιωματική χρήση.

2) ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Αφορμή για τη συγκέντρωση λεξικογραφικού υλικού σχετικά με τα δάνεια της ελληνικής από την τουρκική γλώσσα πήρε ο Ευάγγελος Μπόγκας από την παρότρυνση του Αχιλλέα Τζάρτζανου να ασχοληθεί με την αποθησαύριση λέξεων οι οποίες έχουν εκπέσει από την καθημερινή χρήση. Σκοπός, τον οποίο θέτει ο συγγραφέας, η υποβοήθηση των μελετητών της ιστορίας και της λαογραφίας.

Στην εισαγωγή του ο συγγραφέας κάνει λόγο για τα κείμενα από τα οποία άντλησε το υλικό του. Πρόκειται κυρίως για κείμενα μετά το 1821, αλλά και κάποια (λίγα όμως) έγγραφα παλαιότερα από αυτό το χρονικό ορόσημο καθώς και ορισμένες παλαιότερες μελέτες. Επίσης, μέσα στις εισαγωγικές σημειώσεις αναφέρονται και οι κύριες βιβλιογραφικές πηγές του συγγραφέα (μελέτες και λεξικά).

Γίνεται ακόμη λόγος για τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει το υλικό του (αναφορές στη χρήση τουρκικών λέξεων κατά περιοχή, προφορά των τουρκικών λέξεων με την κεμαλική γραφή). Σύντομα αναφέρονται και κάποιες μορφολογικές μεταβολές που υπέστησαν οι τουρκικές λέξεις οι οποίες πέρασαν στην ελληνική. Επισημαίνεται δε, για τις τουρκικές δάνειες λέξεις που έχουν ακόμη ευρεία χρήση στη γλώσσα μας ότι έχουν εντονότερη σημασία σε σχέση με τις αντίστοιχες ελληνικές (π.χ. τεμπέλης - οκνηρός, χουβαρδάς - γενναιόδωρος). Το δυσκολότερο μέρος της εργασίας ήταν, σύμφωνα με τον συγγραφέα, η ετυμολόγηση δάνειων λέξεων της ελληνικής που έχουν απομακρυνθεί από την τουρκική λέξη προέλευσης (π.χ. διαγουμίζω > yagma = λεηλασία).

3) ΠΙΝΑΚΑΣ

Η σελίδα 155 περιέχει πίνακα βραχυγραφιών για τους λεξικογραφικούς όρους και τη βιβλιογραφία.

4) ΜΑΚΡΟΔΟΜΗ - ΜΙΚΡΟΔΟΜΗ

Τα λήμματα του γλωσσαρίου έχουν οργανωθεί αλφαβητικά. Σε κάθε άρθρο, το λήμμα τυπώνεται με αραιούς χαρακτήρες και με μικρή προεξοχή στην παράγραφο. Η γραμματική κατηγορία δηλώνεται μόνο για τα ουσιαστικά (με το άρθρο που ακολουθεί μέσα σε παρένθεση. Κατόπιν ακολουθούν στις απλούστερες περιπτώσεις οι τύποι του λήμματος (π.χ. λήμμα τσαούσης, τζαούσης, τζαγούσης, ή τζαγούσιος, ή τζαούσιος), το ερμήνευμα ή τα ερμηνεύματα και τέλος γίνεται η ετυμολογική σύνδεση με την τουρκική λέξη. Συχνά παρεμβάλλονται όμως και ιστορικές πληροφορίες που διασαφηνίζουν το ερμήνευμα π.χ. λήμμα τουράς (ο), κ. ντουράς, τουγράς. Σε άλλες περιπτώσεις γίνεται αναφορά στην τοπική προέλευση της λέξης-λήμματος και των τύπων της (π.χ. λ. τζεβάπι). Κάποτε υπάρχουν και βιβλιογραφικές αναφορές είτε στα κείμενα από τα οποία προέρχονται οι λέξεις, είτε σε ιστορικές πηγές.

3. Αξιολογικές Παρατηρήσεις

Δεδομένης της μακραίωνης συνύπαρξης του ελληνικού και του τουρκικού στοιχείου, υπήρξε έντονη αλληλεπίδραση και στον γλωσσικό τομέα. Η προσπάθεια του Ε. Μπόγκα να ανιχνεύσει μέσα σε παλαιότερα κείμενα το κομμάτι εκείνο της γλωσσικής σχέσης που έπεσε σε αφάνεια, είτε λόγω του γλωσσικού καθαρισμού, είτε λόγω της αλλαγής των ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών, έχει τη σφραγίδα της πρωτοτυπίας σε σχέση με πολλές αντίστοιχες μελέτες που αποδελτιώνουν τον εν χρήσει λεξιλογικό πλούτο αυτών των γλωσσικών δανείων. Μέσα στα πλαίσια που θέτει (από πλευράς βιβλιογραφικής κυρίως) η έρευνά του συνεισφέρει πολύ θετικά στον τομέα της μελέτης των δανείων της ελληνικής από την τουρκική γλώσσα.

Παρουσίαση: Ανθούλα Ζαγκλαβήρα