1). ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Το βιβλίο έχει διαστάσεις σελίδας 17 εκ. Χ 24 εκ. Η σελιδαρίθμηση σε όλο το βιβλίο, που περιλαμβάνει Εισαγωγικό τμήμα, το κυρίως λεξικό (λήμματα), σύντομο τμήμα με δείγματα της διαλέκτου και Τοπωνυμικό Παράρτημα, γίνεται με αραβικούς αριθμούς. Οι σελίδες του κυρίως τμήματος του λεξικού όπως και του Τοπωνυμικού Παραρτήματος είναι δίστηλες με διπλή κεφαλίδα. Η λημματική λέξη ή οι λημματικές λέξεις (βλ. Μακροδομή) (και το άρθρο που τις συνοδεύει στην περίπτωση των ουσιαστικών), οι γραμματικοί τύποι που τυχόν απαντούν καθώς και οι τυχόν παράγωγες ή σύνθετες λέξεις που παρατίθενται στο τέλος του άρθρου, σημειώνονται με έντονους χαρακτήρες.

2). ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

Εξετάζεται η σύγχρονη προφορική, ομιλούμενη μορφή της διαλέκτου που χρησιμοποιείται κυρίως από τους (μη μορφωμένους) ομιλητές, ανθρώπους της υπαίθρου, αγρότες, καθώς όπως σημειώνει στην Εισαγωγή του ο συγγραφέας (σ. 10) είναι αυτοί που 'διατήρησαν γνησιότερη διάλεκτο από τους αστούς'.

3). ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο τόμος περιλαμβάνει συντομότατο προλογικό σημείωμα του συγγραφέα (σ. 7) που παρουσιάζει το βιβλίο ως προϊόν των γλωσσικών αναζητήσεών του και κατόπιν Εισαγωγή (9-28). Στην Εισαγωγή γίνεται σύντομη αναφορά στην ιστορία της Κύπρου (από το 12. αι., οπότε περνά στη γαλλική κυριαρχία των Λουζινιάν μέχρι σήμερα), ενώ κατόπιν ο συγγραφέας αναφέρεται στα γλωσσικά στρώματα από τα οποία αποτελείται η ομιλούμενη κυπριακή. Στη συνέχεια γίνεται αναλυτική αναφορά στη φωνητική της κυπριακής διαλέκτου (και με αναφορά στο έργο του Χρ. Παντελίδη για τη φωνητική της διαλέκτου) που συχνά συνοδεύεται από μορφολογικές, συντακτικές ή λεξιλογικές παρατηρήσεις. Ο συγγραφέας κάνει σύντομη αναφορά (σ. 19) και στα δύο ιδιώματα στα οποία χωρίζει τη διάλεκτο, το πεδινό (που είναι και αυτή που μιλέται από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και στην οποία κυρίως βασίστηκε για το Λεξικό) και ορεινό (με αρχαιότερα στοιχεία, πλησιάζει τη γλώσσα του Μαχαιρά, 15. αι.). Τη συνέχεια της Εισαγωγής καταλαμβάνει κατάλογος (σσ. 21-3) με Όρους γλωσσολογικούς-Κανόνες στον οποίο επεξηγούνται όροι, όπως ανάπτυξη, ανομοίωση, έτυμον κλπ.

4). ΠΙΝΑΚΕΣ/ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Στο τελευταίο μέρος της Εισαγωγής υπάρχουν Πίνακες με τις "Συντομογραφικές παραπομπές στους Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς" (σ. 24) και τις "Βιβλιογραφικές συντομογραφίες κυρίων ονομάτων, συγγραμάτων και βιβλίων Παλαιάς και Καινής Διαθήκης" (σ. 25-27). Σε ένα σύντομο τμήμα δίνονται οι Συντομογραφίες όρων, λέξεων και πραγμάτων (σ. 28) και τα Σύμβολα που χρησιμοποιούνται στο λεξικό (όπως ο αστερίσκος στους αμάρτυρους τύπους κ.ά.) (σ. 29). Μετά το κυρίως μέρος του Λεξικού υπάρχει Κατάλογος με τους χρόνους των ρημάτων (σ. 225-244) (πολύ χρήσιμος για τη γνώση της μορφολογίας του ρήματος στην κυπριακή) και σύντομο τμήμα/Παράρτημα (σσ. 245-250) με δείγματα της διαλέκτου ("Δείγματα της διαλέκτου σε ρέοντα λόγο", Α΄: Παραμύθια, Β΄: Δείγμα της διαλέκτου από τον έντεχνο ποιητικό λόγο του Βασίλη Μιχαηλίδη "Η 9η Ιουλίου 1821 εν Κύπρῳ"). Ακολουθεί το Τοπωνυμικό Παράρτημα (σσ. 253-265) που περιλαμβάνει και σύντομο εισαγωγικό σημείωμα (σ. 253). Για τα τοπωνύμια που περιλαμβάνει το Παράρτημα ο συγγραφέας βασίστηκε στο Τοπωνυμικόν της Κύπρου του Σίμου Μενάρδου (που δημοσιεύθηκε στο 18ο τόμο του περ. Αθηνά της εν Αθήναις Επιστημονικής Εταιρείας, 1906, σσ. 315-421 και το 1970 το εξέδωσε το Κέντρον Επιστημονικών Ερευνών της Κύπρου με άλλες μελέτες του Μενάρδου και επιμελητή έκδοσης το Μενέλαο Χριστοδούλου). Ο συγγραφέας ετυμολογεί πολύ λίγα νέα τοπωνύμια, προσθέτει τις δικές του παρατηρήσεις και προτείνει στα σημεία που θεωρεί απαραίτητο τις δικές του διορθώσεις. Το Λεξικό κλείνει με τη σελίδα περιεχομένων.

5). ΜΑΚΡΟΔΟΜΗ

Τα λήμματα κατατάσσονται με βάση το αλφαβητικό κριτήριο. Λήμματα αποτελούν διαλεκτικές λέξεις της ομιλούμενης κυπριακής που μπορεί να χρησιμεύσουν και ως βάσεις για την παραγωγή άλλων (επιθέτων, ουσιαστικών από ρήματα, επιθέτων, ουσιαστικών από ουσιαστικά (λ.χ. υποκοριστικών), κλπ.) ή και ως συνθετικά για σύνθετες λέξεις. Λέξεις της κοινής νεοελληνικής που απαντούν και στην κυπριακή δεν συμπεριλαμβάνονται, εκτός αν παρουσιάζουν φωνητική ή σημασιολογική διαφοροποίηση στην κυπριακή. Οι παράγωγες (ή σύνθετες) λέξεις δηλώνονται στο τέλος του άρθρου του λήμματος της λέξης που τις παράγει (έτσι για παράδειγμα το επίθετο πελαλήτικος δεν αποτελεί ξεχωριστό λήμμα αλλά εντάσσεται στο πελάς). Ξεχωριστά λήμματα αποτελούν και τα ουσιαστικοποιημένα απαρέμφατα της διαλέκτου, ενεστώτα (λέειν το) ή αορίστου (π.χ. πειν το, δειν το). Παράλληλοι (φωνητικοί) τύποι του λήμματος που τυχόν υπάρχουν δηλώνονται μαζί· έτσι το λήμμα αποτελούν πολλές φορές δύο, τρεις κλπ. τύποι, π.χ.: περαργκώ και πελαργκώ, ελιοφόριν το και λιοφόριν, και λιοχόριν το. Αυτό γίνεται και στην περίπτωση που έχουμε διαφορετική κατάληξη ή/και αλλαγή γένους (στα ουσιαστικά), π.χ.: πεισκαλίζω και πεισκαλιώ, ζανίν το και ζάνος ο. Στα επίθετα δηλώνονται και τα τρία γένη (επαναλαμβάνονται ολόκληρες οι λέξεις ιδίως στις περιπτώσεις που μπορεί να παρουσιάζουν ιδιομορφίες), π.χ. κούντουρος θηλ. κουντούρα και κουντουρής θηλ. κουντουρού ουδ. κουντουρίν. Ως λήμματα σημειώνονται και εκφράσεις-συνεκφορές (collocations) γραμματικές ή άλλες, π.χ. έθεν να (<έθελα να, επρόκειτο να, για το σχηματισμό του αόριστου του απραγματοποίητου), είεν να (είχεν να), ποτžεί τα ώδε (από κει προς τα εδώ). Στα λήμματα συμπεριλαμβάνονται και λεξικά ή γραμματικά μορφήματα που χρησιμοποιούνται ως α΄ συνθετικά. Υπάρχουν επίσης παραπεμπτικά λήμματα σε άλλα λήμματα του λεξικού. Τυπογραφικά τα λήμματα σημειώνονται με έντονα στοιχεία και σε προεξοχή.

6.) ΜΙΚΡΟΔΟΜΗ

Μετά τη λημματική λέξη ακολουθεί το άρθρο (στα ουσιαστικά) ή το μέρος του λόγου (λόγου χάρη στα επιρρήματα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δηλώνεται πάντοτε, όπως σε περιπτώσεις που γίνεται αναφορά στη γραμματική κατηγορία στο ετυμολογικό μέρος). Στην περίπτωση που υπάρχουν γραμματικοί τύποι αυτοί δηλώνονται με έντονα στοιχεία. Ακολουθεί το ερμήνευμα στη νεοελληνική (σε πολυτονικό σύστημα), που δίνεται συνήθως με συνώνυμα ή ισοδύναμες εκφράσεις ή και με ορισμό (πολύ σπάνια μπορεί να προηγείται του ερμηνεύματος το σύμβολο της ισότητας, π.χ.: "ρίβκω = ρίπτω και επιρρίπτω ευθύνες"). Στην περίπτωση που έχουμε περισσότερες σημασίες αυτές ιεραρχούνται με αραβικούς αριθμούς. Έμφαση δίνεται όπως είναι αναμενόμενο στο ετυμολογικό/ιστορικό τμήμα και δίνονται πολλές φορές στην ιστορική τους εξέλιξη οι τύποι της λέξης που οδηγούν στο διαλεκτικό τύπο της σημερινής κυπριακής σύμφωνα πάντοτε με τις ετυμολογικές προτάσεις του συγγραφέα (π.χ. λ. μοσφιλιά [είδος φυτού] 'από το αρχ. μεσπίλη>μεσπιλιά … >μεσφιλιά … (και με τροπή του ε>ο για ανομοίωση>μοσφιλιά'). Είναι συχνές οι παραπομπές σε κείμενα της αρχαίας, μεταγενέστερης και νεότερης γραμματείας καθώς και σε λεξικά και πραγματείες που σχολιάζουν τα φαινόμενα (φωνητικά κ.ά.) που αφορούν το σχηματισμό της λέξης.

Σε χωριστή παράγραφο δίνονται οι παράγωγες και σύνθετες λέξεις, ενώ ακολουθεί τις περισσότερες φορές το ερμήνευμά τους συνήθως μετά το σύμβολο της ισότητας (π.χ. μύλλα η [το λιωμένο λίπος], παράγωγα: μυλλώνω = 1) τρώγω τρόφιμα που έχουν μύλλαν, 2) χαλώ τη νηστεία, ουσ. μυλλωμένα τα = τρόφιμα που έχουν μύλλαν, ουσ. μυλλωσιά η = η ύπαρξη μύλλας στα τρόφιμα. Άλλο ρ. μυλλαρώνω = αποκτώ μύλλες. … Επίθ. … μυλλαρωτός-ή-όν = αυτός που έχει πολλές μύλλες. Σύνθετο. μυλλόπιττα = πίττα με μύλλα).

7.) ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Πολύ χρήσιμο έργο για το μελετητή και γενικά τον ενδιαφερόμενο για τη διάλεκτο, που προέρχεται από το συγγραφέα, ο οποίος έχει ασχοληθεί και σε διάφορες άλλες εργασίες του με τη γλωσσική μελέτη της κυπριακής (πβ. Χατζηϊωάννου, Περί των εν τῃ μεσαιωνικῄ και νεωτέρᾳ Κυπριακῄ Ξένων Γλωσσικών στοιχείων, διδ. διατριβή, Αθήναι 1936). Η χρησιμότητά του, άλλωστε (ανεξάρτητα από το αν θα μπορούσαν να υπάρξουν ενδεχομένως και διαφορετικές ετυμολογικές προτάσεις από τους μελετητές για λήμματα του λεξικού), φαίνεται και από το ότι δεν είναι πολλά τα ετυμολογικά Λεξικά που διαθέτουμε για τα ιδιώματα/διαλέκτους. Αξιόλογο και το Τοπωνυμικό Παράρτημα στο τέλος του Λεξικού.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Κ. Μυτούλα