A). ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ
ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΣΑΜΙΑΚΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΙΔΙΩΜΑΤΟΣ
ΝΙΚΟΛΑΟΣ Α. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Β). ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΚΑΙ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ ΤΟΥ Ν. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ Ν. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

1. ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

(Στην παρούσα περιγραφή παρουσιάζονται ταυτόχρονα Α) το Λεξικό του Σαμιακού Γλωσσικού Ιδιώματος και Β). το Ευρετήριο και Συμπλήρωμα στα Λαογραφικά της Σάμου του Ν. Δημητρίου).

Α). Νικόλαος Α. Δημητρίου, Λαογραφικά της Σάμου Λεξικό του Σαμιακού Γλωσσικού Ιδιώματος 6^ος και 7^ος τόμος, Επεξεργασία-Συμπλήρωση-Επιμέλεια Έκδοσης Αλκιβιάδης Ν. Δημητρίου. Τόμος 6^ος, Αθήνα 1993, COPYRIGHT, 1993, Νικόλαος Α. Δημητρίου, Σάμος Σάμου, Κεντρική Διάθεση Λεκκάκη 7 (Π. Ψυχικό). Σχεδιάστηκε και τυπώθηκε από το Λαυρέντιο Ντετζιόρτιο στις Πρότυπες Θεσσαλικές Εκδόσεις στα Τρίκαλα το Χειμώνα του 1993 για λογαριασμό του συγγραφέα. Τόμος 7^ος , Αθήνα 1996, COPYRIGHT 1993, Νικόλαος Α. Δημητρίου, Σάμος Σάμου, Κεντρική Διάθεση Λεκκάκη 7 (Π. Ψυχικό).

Β). Αλκιβιάδης Ν. Δημητρίου, Ευρετήριο και Συμπλήρωμα στα Λαογραφικά της Σάμου του Ν. Δημητρίου, Αθήνα 2002. COPYRIGHT, 2001, Αλκιβιάδης Ν. Δημητρίου, Αθήνα: Σκιάθου 6, 15343, Αγ. Παρασκευή, Σάμος 83103, Πυθαγόρειο (Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου»). Στοιχειοθετήθηκε και φωτογραφήθηκε στην «Πορεία». Τυπώθηκε στο τυπογραφείο του Αγγ. Ελευθέρου και βιβλιοθετήθηκε από τους Απόστολο και Παναγιώτη Σαλτοριάδη το Νοέμβριο 2002.

2. TO ΛΕΞΙΚΟ

Α). Ο 6^ος (σελ.544) και 7^ος (σελ.690) τόμος του έργου του Ν. Α. Δημητρίου «Τα Λαογραφικά της Σάμου» περιλαμβάνουν το Λεξικό του Σαμιακού Γλωσσικού Ιδιώματος. Στην τρίτη σελίδα τους αναφέρεται ο τίτλος, στη τέταρτη καταγράφονται οι βιβλιογραφικοί αριθμοί, τα σχετικά με το Copyright και την κεντρική διάθεση του έργου. Ακολουθεί μία πλήρης σελίδα τίτλου και εκδοτικών στοιχείων.

Στον 6^ο τόμο στις σελίδες 9-12 υπάρχει το Σημείωμα του Επιμελητή της έκδοσης, Αλκιβιάδη Ν. Δημητρίου. Σ' αυτό παρουσιάζει τους λόγους που τον οδήγησαν να αναλάβει το δύσκολο εγχείρημα της έκδοσης των Λαογραφικών της Σάμου, έργο του πατέρα του Νικολάου, και τον κύριο στόχο του να καταγραφούν δηλαδή όλα τα λήμματα που χρησιμοποιούνται από το σαμιώτικο λαό. Παράλληλα φρόντισε να συμπληρώσει το Γλωσσάρι είτε από πρόσωπα είτε από αποδελτιώσεις σχετικών κειμένων, να εντοπίσει τις ξενόφερτες λέξεις στο ιδίωμα να τις ετυμολογήσει όπως και ελάχιστες κατ' επιλογή ελληνικές, χωρίς να έχει την πρόθεση να γράψει ένα ετυμολογικό λεξικό. Τέλος ευχαριστεί όλους τους επώνυμους και ανώνυμους φίλους του που τον βοήθησαν σ' αυτή του την προσπάθεια και ιδιαίτερα τον πατέρα του.

Στη σελίδα 13 στο Σημείωμα του Συγγραφέα τονίζεται ότι σκοπός του Γλωσσαρίου δεν είναι «μόνο η ερμηνεία και διαφύλαξη ορισμένων ιδιωματικών λέξεων αλλά και η πιστή προφορά και απόδοση της σαμιώτικης τοπολαλιάς…». Και σημειώνεται ότι ο έλεγχος και η ορθότητα των ερμηνειών κάθε λήμματος στηρίζεται στην παράθεση σχετικών φράσεων και παροιμιών του σαμιώτικου λαού.

Το Εισαγωγικό Σημείωμα του Μ. Γ. Βαρβούνη, Λέκτορα Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης (σελ. 15-27) περιλαμβάνει δύο κεφάλαια α) Η λαογραφική προσφορά του Νικολάου Δημητρίου και β) Η κατάσταση των σπουδών γύρω από το σαμιακό γλωσσικό ιδίωμα και προσφορά του Ν. Δημητρίου, όπου, για να εκτιμηθεί και να αξιολογηθεί δίκαια ή προσφορά αυτή, γίνεται μια σύντομη επισκόπηση του προϋπάρχοντος υλικού και μελετών σχετικών με το ιδίωμα. Αναφέρονται οι εργασίες του Επ. Σταματιάδη και του Ν. Ζαφειρίου, το «Σαμιώτικο Γλωσσάρι» του Σωκρ. Ιωαννίδη, τα λαογραφικά έργα της Σουλτ. Μιχαλιάδου, του Ν. Λυμπέρη, του Γ. Μ. Ζαφειρόπουλου, του Γ. Δ. Κωνσταντινίδη, η φιλολογικής εργασία του Εμμ. Βαμβουδάκη και το ανέκδοτο υλικό των χειρόγραφων συλλογών ελληνικών ερευνητικών κέντρων στις συλλογές του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και οι χειρόγραφες συλλογές του Κέντρου Συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών. Τονίζεται έτσι η διαφοροποίηση και η προσφορά του έργου του Ν. Δημητρίου, που προσπαθεί να «συνδυάσει το υλικό του…ώστε να αποτυπώσει όχι μεμονωμένα γλωσσικά στοιχεία, αλλά εικόνες ζωής και πολιτισμού…τα γλωσσικά στοιχεία προβάλλονται ως οντότητες αλληλένδετες προς το κοινωνικό και εθιμικό περιβάλλον τους…».

Στην Εισαγωγή του ο Συγγραφέας (σελ. 29-32) σημειώνει ότι το σαμιώτικο γλωσσικό ιδίωμα είναι κλωνάρι της κοινής ελληνικής, δεν έχει πολλές τοπικές λέξεις ούτε ξέχωρη προφορά, είναι όμως δυσκολοπρόφερτα και δυσκολονόητα λόγω των πολλών και διάφορων παθών συμφώνων και φωνηέντων. Ανήκει στα βόρεια γλωσσικά ιδιώματα, αν και γεωγραφικά η Σάμος ανήκει στο νότο, γιατί από το 1550 και μετά εγκαταστάθηκαν στη Σάμο κάτοικοι από όλα τα ελληνικά γεωγραφικά διαμερίσματα κουβαλώντας τις ντοπιολαλιές τους που με το πέρασμα του χρόνου και τη συγχώνευσή τους έδωσαν τα σημερινά σαμιώτικα. Και στη συνέχεια περιγράφει αναλυτικά και με πολλά παραδείγματα πως μιλούν και προφέρουν οι κάτοικοι σε κάθε χωριό της Σάμου αλλά και τι έδωσαν στη γλώσσα και στη ζωή του νησιού οι Πελοποννήσιοι, οι Ρουμελιώτες, οι Μυτιληνιοί, οι Κρητικοί, οι Δωδεκανήσιοι, οι Σμυρνιοί, οι Θρακιώτες.

Στο Υπόμνημα-Παρατηρήσεις (σελ. 35-36) ο Επιμελητής της έκδοσης αναφέρει 1) τις αρχές της λημματογράφησης και 2) τα σχετικά με την προφορά, ώστε να είναι πιστή η φωνητική παράσταση κάθε γλωσσικού στοιχείου, γι' αυτό και επεξηγούνται τα φωνητικά σύμβολα και σημάδια που χρησιμοποιούνται.

Ακολουθεί η Γραμματική (σελ. 37-99) του Σαμιώτικου Ιδιώματος με τμήματα: 1) Φθογγογία, 2) Τυπικό. Έπονται οι Βραχυγραφίες (σελ. 99-101) Α) Βιβλιογραφικές, Β) Λεξικολογικές.

Το κύριο σώμα του Λεξικού στον 6ο τόμο περιλαμβάνεται στις σελ. 105-540 (Α-Κ). Κάθε σελίδα έχει δύο στήλες με κεφαλίδες την πρώτη λέξη της αριστερής στήλης και την τελευταία της δεξιάς. Κάθε γράμμα αρχίζει σε καινούργια σελίδα και τυπώνεται με έντονα κεφαλαία γράμματα στο κέντρο της σελίδας. Κάθε λήμμα καταγράφεται με αλφαβητική σειρά σύμφωνα με την προφορά του σαμιώτικου ιδιώματος, στοιχειοθετείται με έντονη πλάγια γραφή και εξέχει κατά ένα χαρακτήρα από το υπόλοιπο άρθρο.

Ο 7^ος τόμος περιλαμβάνει το Γλωσσάρι Λ-Ω στις σελίδες 9-687, ακολουθείται ή ίδια ακριβώς διαμόρφωση σελίδας και τύπωση γραμμάτων, στοιχείων και άρθρων μ' αυτή του 6^ου τόμου.

Β). «Το Ευρετήριο και Συμπλήρωμα στα Λαογραφικά της Σάμου του Ν. Δημητρίου» του Αλ. Ν. Δημητρίου δεν χαρακτηρίζεται ως ο όγδοος τόμος της σειράς, γιατί δεν μπορεί να προσγραφεί στον Ν. Δημητρίου, ουσιαστικά όμως συμπληρώνει και κλείνει το έργο, γι' αυτό και τηρήθηκε η τυπογραφική και αισθητική ομοιομορφία των εφτά εκείνων τόμων.

Περιλαμβάνει: Περιεχόμενα (σελ. 7-8), Προλογικό Σημείωμα υπογεγραμμένο από τον Μ. Γ. Βαρβούνη (σελ. 9-12), Πρόλογο και ευχαριστίες του συγγραφέα (σελ. 13-14), Υπόμνημα (σελ. 15-17), Γενικές Παρατηρήσεις (σελ. 18-21), Βραχυγραφίες (σελ. 22-23), Μέρος Πρώτο (σελ. 25-249): Ευρετήριο στα Λαογραφικά της Σάμου, Μέρος Δεύτερο (σελ. 251-313):Συμπλήρωμα στο Λεξικό του Γλωσσικού Ιδιώματος της Σάμου του Νικολάου Δημητρίου. Αυτό περιλαμβάνει δύο κεφάλαια: Κεφάλαιο 1: Νέα Λήμματα. Τα λήμματα αυτά καταγράφονται, όπως ακριβώς στους 6^ο και 7^ο τόμο. Κάθε γράμμα συνεχίζει στην ίδια σελίδα με το προηγούμενο και κάθε λήμμα τυπώνεται με έντονους πλάγιους χαρακτήρες και εξέχει από το υπόλοιπο άρθρο κατά δύο χαρακτήρες. Κεφάλαιο 2: Προσθήκες-Διορθώσεις σε υπάρχοντα λήμματα του 6^ου και 7^ου τόμου. Η κατάταξή τους γίνεται όπως ακριβώς στους τόμους αυτούς και στοιχειοθετούνται, όπως τα νέα λήμματα.

3. ΜΑΚΡΟΔΟΜΗ

Α). Στο Λεξικό περιλαμβάνονται όλες οι λέξεις που χρησιμοποιούνται από το σαμιώτικο λαό, ακόμα κι αυτές που είναι κοινές ή χρησιμοποιούνται και από τους υπόλοιπους Έλληνες αλλά και λέξεις που δεν είναι ακόμα σε χρήση υπήρχαν όμως σε παλιά έγγραφα, διοικητικά και δικαιοπρακτικά, ήδη από τον 17ο αι. (Μ. Γ. Βαρβούνης, «Καταγραφή και μελέτη του παραδοσιακού γλωσσικού ιδιώματος της Σάμου», άνθη φιλίας, Τιμητικό αφιέρωμα στον καθηγητή Κ. Μηνά, Αθήνα 2005, σ. 387-388). Τα άρθρα έχουν συνήθως μόνο τυπολογικό και σημασιολογικό τμήμα και σπάνια υπάρχει και ετυμολογικό για ξένες λέξεις ή για ορισμένες ελληνικές π. χ. άφτρα, αχαΐριφτους, g'βουνα, gέκας, ζαρκάδ' ζάβγγα.

Οι λημματικές λέξεις διαρθρώνονται με αλφαβητική σειρά, σύμφωνα με τη σαμιώτικη προφορά και στοιχειοθετούνται με έντονη πλάγια γραφή. Συχνά ως λημματικές λέξεις καταγράφονται δύο ή και περισσότερες ιδιωματικές λέξεις και τύποι π.χ. αbοδίζω, αbροκαίνου, προυιστός, προυβουδώνω, σπάτουλα. Παρατηρούνται λήμματα κύριων ονομάτων, επωνύμων, τοπωνυμίων π.χ. Γληγόρ΄ς, Καλιόπ', Μαλάμου, Ζαbιθαν'ς, Καλλιθέα, Καλαbαχτάσ'. Επίσης άρκετά λήμματα παραπεμπτικά π.χ. ανώγι, αξάλ̂’, άξιους, βλ̦ιφαρίδα, δικούλα, κλαβανή, ξιφτίζω, προύφτασα και λήμματα γλωσσικών μορφημάτων που χρησιμοιποιούνται κυρίως ως πρώτα συνθετικά π.χ. καλο-. Καρα-, κουτσο-, κουτσου-.

Λήμματα ομώνυμα-ομόγραφα με διαφορετική ετυμολογική προέλευση ή σημασία αντιδιαστέλλονται με τους αραβικούς αριθμούς (1), (2), (3), π.χ. κλεισούρα, κλειδάκ', σπάτουλα. Ελάχιστες φορές τη θέση της λημματικής λέξης κατέχει ένα συνδυασμός λέξεων ή εκφράσεις π.χ. φηλί-κλεδί, κώλους τ'ς θάλασσας.

Τα επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα αποτελούν ξεχωριστά λήμματα π.χ. ανάπουδα, αχαμνά, καλά, ξαπλουτά.

Στο σημασιολογικό τμήμα οι σημασίες δεν αριθμούνται. Καταγράφονται πρώτα οι κυριολεκτικές και οι πιο συνηθισμένες και ακολουθούν οι μεταφορικές και οι ιδιαίτερες χρήσεις της λέξεις π.χ. καραβακ', καραβάνα, σαΐτα, μύρου, μασώ, κακός.

Η γλώσσα καταγραφής των λημμάτων και των ιδιωματικών τύπων είναι η ιδιωματική της Σάμου, η γλώσσας απόδοσης των σημασιών και των άλλων πληροφοριών είναι η κοινή νεοελληνική με χρήση του μονοτονικού συστήματος, όπου χρησιμοποιούνται αρχαίες λέξεις μπαίνουν πνεύματα και τόνοι.

Β). Στο Ευρετήριο και Συμπλήρωμα στα Λαογραφικά της Σάμου του Ν. Δημητρίου στο Δεύτερο μέρος του υπάρχουν δύο κεφάλαια: Κεφάλαιο 1: Νέα λήμματα, όπου περιλαμβάνονται νέα λήμματα που βρέθηκαν κατά το διάστημα συγγραφής του έργου, τα οποία δεν περιλαμβάνονται στον 6^ο και 7^ο τόμο. Κεφάλαιο 2: Προσθήκες-Διορθώσεις, όπου περιλαμβάνονται συμπληρωματικά χρήσιμες παραπομπές σε υπάρχοντα λήμματα του 6^ου και 7^ου τόμου, οι οποίες προέκυψαν από τις αποδελτιώσεις που ήταν απαραίτητες για τη συγγραφή του Ευρετηρίου που παρατίθεται στο Πρώτο Μέρος του παρόντος. Και στα δύο αυτά κεφάλαια η κατάταξη και η στοιχειοθέτηση των λημμάτων και των άλλων στοιχείων γίνεται όπως στον 6^ο και 7^οτόμο, άλλωστε αποτελούν συμπλήρωμά τους και δεν μπορούν να λειτουργήσουν ανεξάρτητα από αυτούς.

4. ΜΙΚΡΟΔΟΜΗ

Α). Στο Λεξικό κάθε λήμμα καταγράφεται με αλφαβητική σειρά με έντονους πλάγιους χαρακτήρες και εξέχει κατά ένα χαρακτήρα (στον 6^ο τόμο ) και κατά δύο (στον έβδομο και στο Συμπλήρωμα ) από το υπόλοιπο άρθρο. Η αλφαβητική κατάταξη γίνεται σύμφωνα με την ιδιωματική σαμιώτικη προφορά π.χ. τα b, d, g δεν αντιστοιχούν στα β, δ, γ, γιατί θεωρούνται όχι γράμματα αλλά σύμβολα για την απόδοση της ένρινης προφοράς των συμπλεγμάτων μπ, ντ, γκ, (γγ), η οποία αναγράφεται με ειδικά φωνητικά σύμβολα τόσο στα λήμματα όσο και στους διάφορους ιδιωματικούς τύπους και μορφολογικές αποκλίσεις και στα παραδείγματα τεκμηρίωσης, χωρίς να υπάρχει η φωνητική μεταγραφή της προφοράς αυτής π.χ bακαλ̂’ς, dριλ̂’κώνου, κατσκίν̂’ς.

Αμέσως μετά το λήμμα αναφέρεται η γραμματική κατηγορία. Για τα ουσιαστικά δηλώνεται μετά από κόμμα το άρθρο τους με έντονη πλάγια γραφή, στα συνηρημένα ρήματα καταγράφεται και ο ασυναίρετος τύπος, στα επίθετα και στις μετοχές μπαίνουν οι καταλήξεις των τριών γενών π.χ. αγέρας, αγαπώ, αγέλαστους, ανάπουδα. Συνήθως ακολουθεί μετά το λήμμα, μέσα σε παρένθεση σε άτονη όρθια γραφή, η απόδοση της λέξης χωρίς φωνητικά πάθη, ώστε να αποδίδεται στη νέα ελληνική π.χ. απουκ̂’τάζου, γ΄δουστούb, κ̂’λαράς, bούλbιρ', π'λί. Σε πάρα πολλά λήμματα παραθέτονται μαζί και όπως η λημματική λέξη διάφοροι ιδιωματικοί τύποι ή λέξεις και μορφολογικές αποκλίσεις π.χ. γλυκόρ'ζα, δραgώνου,θλίβουμι, μαζαίνου, dουλμάς, ξιρουλ'θιά, παραωμ', σπα'ώνου, τσίνουρου. Σε ελάχιστες περιπτώσεις αναφέρονται διάφοροι γραμματικοί σχηματισμοί και αποκλίσεις σε πλάγια άτονη γραφή και μέσα σε εισαγωγικά π. χ. μουμ'ς. αγάπ', απουμ'ενου, διάουλους, κάθουμι, φτω, βάθος, σ'bω.

Ετυμολογικό τμήμα υπάρχει μόνο σε ελάχιστα άρθρα και συνήθως παρατίθεται μέσα σε παρένθεση μαζί με την απόδοση της λέξης στα νέα ελληνικά. Ετυμολογούνται κυρίως οι λέξεις που προέρχονται από ξένες και ελάχιστες ελληνικές. Μέσα σε αγκύλες γίνεται παραπομπή σε έγκριτα λεξικά και μελετητές π. χ. αχνάρ', ανέgασ' μαντάρου, μαντέκα, μαdέμ', μαdίλ', μάdρα, σπιτσαρία, πλατσ'κώνου. Μερικές φορές ετυμολογούνται και οι ιδιωματικές λέξεις ή τύποι που γράφονται μαζί με τα λήμματα π.χ. σπλήνα, bουλ̂’στρίνα, bέb'κας, b'ζάρ'ς. Όταν η ετυμολογία είναι αμφισβητήσιμη ή άγνωστη, αυτό αναφέρεται π.χ. σπ'λιάδα, bουλbαριά, bουλαdίζου.

Ακολουθεί μετά από άνω και κάτω τελεία το σημασιολογικό μέρος του άρθρου. Τα ερμηνεύματα αποδίδονται συνήθως με συνώνυμα της νέας ελληνικής ή λεξικογραφικούς ορισμούς ή με συνδυασμό και στοιχειοθετούνται με άτονη όρθια γραφή. Σε μερικές περιπτώσεις δίνονται περισσότερες πληροφορίες εγκυκλοπαιδικές, λαογραφικές, ιδιαίτερα στα λήμματα των τοπωνυμίων, με παράλληλη παραπομπή σε μελετητές και κυρίως στους τόμους των Λαογραφικών του Ν. Δημητρίου π.χ. σbρίλιους, τζ'bούρ, Σάμου, σανίδ,' Σκουραίικα, σd'βαχτιρό. Σπάνια αναφέρονται και λέξεις με αντίθετη σημασία π.χ. δασύς ή γίνονται παραπομπές σε άλλα λήμματα συνώνυμα ή σε λήμματα που διευκολύνουν την απόδοση της σημασίας π.χ. ζ'μουχάρανου, σουβλίζω, σουβλουμύτ'ς, φέτα. Δεν υπάρχει αρίθμηση στις σημασίες, όταν είναι περισσότερες από μία τότε διαχωρίζονται μεταξύ τους με μία κάθετη ευθεία γραμμή (|) π.χ. ανέgασ' γλίτσα. Προηγούνται οι κυριολεκτικές και οι πιο συνηθισμένες σημασίες και έπονται οι μεταφορικές ή οι ιδιαίτερες χρήσεις της λέξης π.χ. γλουσίδ', δαίμουνας. δαν'κός, dικ̂, πλερώνου, σαbάν'.

Στα περισσότερα άρθρα υπάρχει τεκμηρίωση των σημασιών με χαρακτηριστικά παραδείγματα χρήσης της λέξης από την καθημερινή ζωή, παροιμίες, κατάρες κ.λ.π. του σαμιώτικου λαού π.χ. αναπουδιά, αρμέγου, βάζου, γ'δί, δαρτός, σώνου, τάβλα, φεύγου ή καταγράφονται διάφορες ιδιωματικές φράσεις, όπου η λέξη αποκτά ιδιαίτερη σημασιολογική απόχρωση π. χ. κλειώ, έρχουμι. Αυτά στοιχειοθετούνται με άτονη πλάγια γραφή μέσα σε εισαγωγικά.

Β). Στο Ευρετήριο-Συμπλήρωμα στα Λαογραφικά της Σάμου του Ν. Δημητρίου τα άρθρα των νέων λημμάτων ακολουθούν τον ίδιο τρόπο καταγραφής, την ίδια δομή, μορφή και στοιχειοθέτηση μ' αυτή του 6^ου και 7^ου τόμου π. χ. διαλότουπους, κοινουνία, κουρούπ'κου, ρό'ιαζμα. Οι Διορθώσεις και Προσθήκες αφορούν σ' όλα τα τμήματα ήδη υπαρκτών άρθρων του 6^ου και 7^ου τόμου. Στην πλειονότητά τους, επειδή προέκυψαν από τις αποδελτιώσεις για τη συγγραφή του πρώτου μέρους του παρόντος «Ευρετηρίου», προστίθεται ο τόμος και σελίδα των λαογραφικών π. χ. αγγαρεία, αγιάρ' αγιρ'κό, γαϊδάρα, νύφ'. Αλλά πρέπει να θεωρηθούν προσθήκες στο τέλος του αντίστοιχου λήμματος του Λεξικού, γι' αυτό και η προσθήκη αρχίζει με μία κάθετη μπάρα, όπως και στο Λεξικό.

5. ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Η έκδοση και του Λεξικού και του Ευρετηρίου-Συμπληρώματος είναι αρκετά καλαίσθητη, ποιοτική και εύχρηστη. Δεν μπορεί ίσως να χαρακτηριστεί ευανάγνωστη, γιατί είναι μεν ευδιάκριτα τα όρια των άρθρων όχι όμως και των μερών τους. Επίσης η έλλειψη αρίθμησης στις σημασίες και σε μερικές περιπτώσεις η παράθεση παροιμιών ή φράσεων χωρίς ερμήνευμα καθιστούν δύσκολη την αναγνώριση και την πλήρη απόδοση των σημασιών.

Κύριο μέλημα του επιμελητή της έκδοσης Αλ. Ν. Δημητρίου ήταν να συμπληρώσει με τον 6^ο και 7^ο τόμο (Λεξικό του Σαμιακού Γλωσσικού Ιδιώματος) και να ολοκληρώσει το έργο του πατέρα Ν. Δημητρίου του «τα Λαογραφικά της Σάμου». Περιλαμβάνει λοιπόν σ' αυτούς όλες τις λέξεις που χρησιμοποιούνται από το σαμιώτικο λαό, ακόμα κι αν είναι πολύ κοινές ή χρησιμοποιούνται και από τους υπόλοιπους Έλληνες, ώστε να αποδοθεί όλο το φάσμα του ιδιώματος με τη χαρακτηριστική παραμόρφωση των λέξεων και να καταγραφεί η σχέση και η σύνδεσή του με τον πανελλήνιο λεξιλογικό πλούτο. Καταγράφονται όμως και διασώζονται και λέξεις που δεν είναι σε χρήση, απαντούν όμως σε παλαιότερα έγγραφα, διοικητικά και δικαιοπρακτικά, ήδη από τον 17ο αι. και έτσι το γλωσσάριο εκτός των άλλων αποτελεί και εγκόλπιο για την κατανόηση παλαιότερων γραπτών πηγών. (Μ. Γ. Βαρβούνης, «Καταγραφή και μελέτη του παραδοσιακού γλωσσικού ιδιώματος της Σάμου», άνθη φιλίας, Τιμητικό αφιέρωμα στον καθηγητή Κ. Μηνά, Αθήνα 2005, σ. 387-388). Στηρίχτηκε στις χειρόγραφες σημειώσεις και στην πολύτιμη συνεργασία του πατέρα του, στην προσωπική του βιωματική γνώση του ιδιώματος και τις εμπλούτισε και συμπλήρωσε από πρόσωπα ή από αποδελτιώσεις σχετικών κειμένων και κυρίως από τους 5 τόμους των Λαογραφικών. Εντόπισε και ετυμολόγησε τις ξενόφερτες λέξεις του ιδιώματος και ελάχιστες ελληνικές, γιατί στις προθέσεις του δεν ήταν να συγγράψει ένα ετυμολογικό λεξικό αλλά απλά να ικανοποιήσει όποιον ήθελε να μάθει κάτι παραπάνω για κάποιο λήμμα, γι' αυτό και στις μη τεκμηριωμένες επαρκώς ετυμολογικές προτάσεις προστίθεται ή ένδειξη πιθ(ανόν) και γενικά γίνονται παραπομπές σε δόκιμα κα σχετικά με το αντικείμενο συγγράμματα.

Ο κύριος σκοπός του συγγραφέα του Γλωσσαρίου, Ν. Δημητρίου, να ερμηνεύσει και να διαφυλάξει τις ιδιωματικές λέξεις και παράλληλα να αποδοθεί η πιστή προφορά της σαμιώτικης γενικά τοπολαλιάς «όπως τη μίλαγαν οι γονιοί μας και οι παππούδες μας, τα μιλάγαμε και μεις σαν είμαστε μικρά και τη μιλάμε ακόμη και τώρα» έχει επιτευχθεί από το επιμελητή της έκδοσης με την καταγραφή παράλληλα με το λήμμα και άλλων ιδιωματικών λέξεων ή τύπων και μορφολογικών και φωνητικών παραλλαγών και αποκλίσεων και την ταυτόχρονη αναγραφή με ιδιαίτερα φωνητικά σύμβολα της προφοράς του σαμιώτικου ιδιώματος αλλά και με τη χρήση παραστατικών και ζωντανών παραδειγμάτων τεκμηρίωσης από τη καθημερινή ζωή, τις παροιμίες, χαρακτηριστικές φράσεις κ.λ.π. του σαμιώτικου λαού. Γι' αυτό ο Μ. Γ. Βαρβούνης στο Εισαγωγικό του Σημείωμα (σελ. 27) δηλώνει ότι « το έργο του Ν. Δημητρίου συνδυάζει το υλικό του με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποτυπώσει όχι μόνο μεμονωμένα γλωσσικά στοιχεία αλλά εικόνες ζωής και πολιτισμού…τα γλωσσικά στοιχεία προβάλλονται ως οντότητες αλληλένδετες προς το κοινωνικό και εθιμικό περιβάλλον τους…».

Παρατηρείται γενικά συνέπεια στη τήρηση των λεξικογραφικών αρχών (κυρίως αυτών που ορίζονται στα Εισαγωγικά Σημειώματα του Επιμελητή και του Συγγραφέα) και στη χρήση της μεταγλώσσας (βραχυγραφίες, ορολογία κ.λ.π.).

Το Λεξικό του Γλωσσικού Ιδιώματος της Σάμου πρέπει πλέον, για να θεωρείται πλήρες, να συνεξετάζεται και να μελετάται μαζί με τοΣυμπλήρωμά του με το οποίο ο Αλ. Ν. Δημητρίου εμπλουτίζει, κλείνει και επισφραγίζει την προσφορά του πατέρα του Ν. Δημητρίου και στη καταγραφή, διάσωση και ανάδειξη του Γλωσσικού Ιδιώματος της Σάμου και όχι μόνο της Λαογραφίας της.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Μιχαλοπούλου Πασχαλιά.