Με αιτιατική
1. πάνω σε, τοπική έκταση

ΗΡ 4.72 τῶν δὲ ψιλῶν ἀνὰ τὸ πεδίον ἐσκεδασμένων || από τους ελαφρά οπλισμένους που είχαν διασκορπιστεί στην πεδιάδα

2. σε όλη τη διάρκεια, χρονική έκταση

ΗΡ 1.173 Λύκιοι ἀνὰ χρόνον ἐκλήθησαν. || Ονομάστηκαν Λύκιοι με τον καιρό.

3. διανομή

ΗΡ 2.4 ἐπάγουσι ἀνὰ πᾶν ἔτος πέντε ἡμέρας. || Προσθέτουν σε κάθε έτος πέντε μέρες.

Με δοτική
1. πάνω σε

ΕΥΡ ΙΑυλ 754 ἀνά τε ναυσὶν || πάνω στα καράβια

§7.22. Διά: προέρχεται από έναν υποθετικό ινδοευρωπαϊκό τύπο dis, που επιβιώνει με αυτή τη μορφή στα λατινικά, γοτθικά κ.λπ., με προσθήκη ενός τελικού α από αναλογία προς το μετά (αρχικός τύπος δισά). Το ινδοευρωπαϊκό dis είναι παράλληλος τύπος του duis (:δύο φορές), που επιβιώνει στα ελληνικά ως "δίς", λατινικό bis κ.λπ. Η πρωταρχική σημασία της, "χωριστά, στα δύο", διατηρείται στα ελληνικά μόνο στην προρρηματική χρήση (διασχίζω, διαχωρίζω), ενώ ως πρόθεση αποκτά τη νεότερη σημασία της, "εξαιτίας", και κατ’ επέκταση τις σημασίες του "για", που είναι και ο νεοελληνικός της απόγονος. Όταν συντάσσεται με γενική (προερχόμενη από αφαιρετική της αφετηρίας), δηλώνει την κίνηση διαμέσου, το πέρα για πέρα σε τόπο, τον διαμέσου χρόνο, το κατά τη διάρκεια, και μεταφορικά το μέσο ή το όργανο, τον τρόπο, το υλικό, τη μέθοδο. Σπανιότερα, και κυρίως στους ποιητές, με αιτιατική της τοπικής ή χρονικής έκτασης, υπογραμμίζει την απόσταση ανάμεσα σε δύο σημεία. Από τη σημασία της αιτιατικής, της έκτασης, και σχέσης, ανάμεσα σε δύο σημεία, προήλθε η σημασία της αιτιότητας, που οδήγησε και στην τελικότητα (πβ. νεοελληνικό “για”).

Με αιτιατική
1. διαμέσου

ΕΥΡ Ανδρ 863 διὰ κυανέας ἐπέρασεν ἀκτάς. || Πέρασε μέσα από γαλάζιες ακτές.

2. αιτία

ΙΣΟΚΡ 21.1 ὥστε διὰ ταῦτα πάντα ὑπὲρ αὐτοῦ λέγειν ἀναγκάζομαι. || ώστε για όλους αυτούς τους λόγους αναγκάζομαι να τον υπερασπίζομαι.

Με γενική
1. διαμέσου

ΙΣΟΚΡ 4.89 ὥστε τῷ στρατοπέδῳ πλεῦσαι μὲν διὰ τῆς ἠπείρου, πεζεῦσαι δὲ διὰ τῆς θαλάττης || ώστε ο στρατός αφενός να πλεύσει μέσω της στεριάς αφετέρου να πεζοπορήσει μέσα από τη θάλασσα

2. κατά τη διάρκεια

ΙΣΟΚΡ 4.46 αἱ μὲν ἄλλαι πανηγύρεις διὰ πολλοῦ χρόνου συλλεγεῖσαι ταχέως διελύθησαν. || Οι υπόλοιπες συναθροίσεις που δημιουργήθηκαν σε διάστημα πολλών χρόνων γρήγορα διαλύθηκαν.

3. μέσο/ όργανο

ΙΣΟΚΡ 13.3 διὰ ταύτης τῆς ἐπιστήμης εὐδαίμονες γενήσονται. || μέσω αυτής της γνώσης θα γίνουν ευτυχείς.

§7.23. Κατά: σε έκθλιψη κατ’, καθ’, με αναστροφή κάτα. Με ινδοευρωπαϊκή προέλευση αλλά λίγα αντίστοιχα σε άλλες γλώσσες (πβ. λατινικά contra, cum), σήμαινε αρχικά "μαζί με" και αργότερα "κάτω από". Συντάσσεται με αιτιατική και δηλώνει τοπική και χρονική έκταση, το διά μέσου ενός πράγματος, το πέρα για πέρα στην έκτασή του, κατά μήκος κ.λπ. Σε παράλληλη χρήση με την αιτιατική της έκτασης συντάσσεται και με καθαρή γενική της έκτασης (διαιρετική), ενώ με τη σημασία "κάτω από", που ξεκινάει από την έννοια της ολίσθησης σε κεκλιμένη επιφάνεια, το αντίθετο του ἀνά, συντάσσεται με γενική αφαιρετική, η οποία δηλώνει μεταφορικά και την αναφορά (πβ. το λατινικό de, που δηλώνει επίσης καθοδικότητα και αναφορά). Στα νέα ελληνικά χρησιμοποιείται σε λόγιες εκφράσεις ή δηλώνει κατεύθυνση και χρονική προσέγγιση (“κατά το χωριό/ κατά το μεσημέρι”).

Με αιτιατική
1. τοπική έκταση

ΘΟΥΚ 1.2.2 οὐδ᾽ ἐπιμειγνύντες ἀδεῶς ἀλλήλοις οὔτε κατὰ γῆν οὔτε διὰ θαλάσσης. || Και δεν συναναστρέφονταν μεταξύ τους χωρίς φόβο ούτε στη στεριά ούτε από τη θάλασσα.

2. χρονική έκταση

ΘΟΥΚ 1.117.3 καὶ χρήματα τὰ ἀναλωθέντα ταξάμενοι κατὰ χρόνους ἀποδοῦναι || ορίζοντας ότι θα πληρώσουν σε τακτά χρονικά διαστήματα τα χρήματα που ξοδεύτηκαν

3. διανομή

ΘΟΥΚ 1.5.1 προσπίπτοντες πόλεσιν ἀτειχίστοις καὶ κατὰ κώμας οἰκουμέναις || πέφτοντας σε πόλεις χωρίς τείχη οι οποίες ήταν χτισμένες σε συνοικισμούς

4. τρόπος

ΘΟΥΚ 1.37.4 ὅπως κατὰ μόνας ἀδικῶσι || για να αδικούν μόνοι τους

5. συμφωνία

ΙΣΟΚΡ 19.13 κατὰ τουτονὶ τὸν νόμον, ὦ ἄνδρες Αἰγινῆται, υἱόν μ᾽ ἐποιήσατο Θρασύλοχος || Σύμφωνα με αυτόν εδώ τον νόμο, άνδρες Αιγινήτες, ο Θρασύλοχος με έκανε γιο του.

6. αιτία

ΘΟΥΚ 1.9.2 ἐπιτρέψαντος Εὐρυσθέως, ὅτ᾽ ἐστράτευε, Μυκήνας τε καὶ τὴν ἀρχὴν κατὰ τὸ οἰκεῖον Ἀτρεῖ || γιατί εμπιστεύτηκε ο Ευρυσθέας, όταν εξεστράτευσε, τις Μυκήνες και όλη του την εξουσία στον Ατρέα εξαιτίας της συγγένειας

7. αναφορά

ΘΟΥΚ 1.33.1 καλὴ ἡ ξυντυχία κατὰ πολλά. || καλή η συγκυρία από πολλές απόψεις

Με γενική
1. κάτω από

ΕΥΡ απ 65.59 οὐ κατὰ χθονὸς κρύψας Ἐρεχθέα || δεν έκρυψε τον Ερεχθέα κάτω από τη γη

2. εναντίον

ΞΕΝ Ελλ 1.7.9 ἐπειδὴ τῶν τε κατηγορούντων κατὰ τῶν στρατηγῶν καὶ ἐκείνων ἀπολογουμένων ἐν τῇ προτέρᾳ ἐκκλησίᾳ ἀκηκόασι || όταν άκουσαν αυτούς που διατύπωναν κατηγορίες κατά των στρατηγών και εκείνους να απολογούνται στην προηγούμενη συγκέντρωση

§7.24. Ὑπέρ: σε αναστροφή ὕπερ (πβ. λατινικό super), συνδέεται ετυμολογικά με την αντίθετή της ὑπό (το ινδοευρωπαϊκό -er δηλώνει αντίθεση). Συντάσσεται με γενική διαιρετική ή αιτιατική που δηλώνει διεύθυνση ή έκταση. Σημαίνει "πάνω από, υπεράνω". Διαφοροποιείται από την ἐπί, που σημαίνει επίσης "επάνω", αλλά δηλώνει άμεση επαφή με το αντικείμενο. Μεταφορικά δηλώνει την υπεράσπιση, σημασία που προκύπτει από την εικόνα του υπερασπιστή, που βάζει τα όπλα του πάνω από τον προστατευόμενο. Με αιτιατική, τοπικά και χρονικά, δηλώνει το πέραν, την υπέρβαση, και κατ’ επέκταση, μεταφορικά, την υπεροχή ή την παράβαση. Η πρόθεση εξαφανίστηκε σχεδόν στα νέα ελληνικά με εξαίρεση κάποιες λόγιες εκφράσεις και τη χρήση της ως προρρηματικού

Με αιτιατική
1. πάνω από, πέρα

ΠΛ Κρατ 413a δοκῶ τε ἤδη μακρότερα τοῦ προσήκοντος ἐρωτᾶν καὶ ὑπὲρ τὰ ἐσκαμμένα ἅλλεσθαι. || Δίνω την εντύπωση ότι ρωτάω περισσότερα από αυτά που πρέπει και πηδάω πάνω από τα εσκαμμένα.

2. υπέρβαση ορίου ή μέτρου

ΠΛ Νομ 665b οἱ ὑπὲρ τριάκοντα καὶ πεντήκοντα δὲ γεγονότες ἔτη || αυτοί που είναι πάνω από τριάντα και πενήντα χρονών

Με γενική
1. υπεράνω από

ΟΜ Ιλ 2.20 στῇ δ᾽ ἄρ᾽ ὑπὲρ κεφαλῆς || στέκεται πάνω από το κεφάλι του

2. υπεράσπιση

ΠΛ Ευθυφ 4d οὐ δεῖν φροντίζειν ὑπὲρ τοῦ τοιούτου || δεν πρέπει να φροντίζει κανείς για αυτόν

3. αντιπροσώπευση

ΠΛ Συμπ 179b ἡ Πελίου θυγάτηρ Ἄλκηστις ἐθελήσασα μόνη ὑπὲρ τοῦ αὑτῆς ἀνδρὸς ἀποθανεῖν || η κόρη του Πελία Άλκηστη θέλησε μόνη της να πεθάνει αντί για τον άντρα της

4. σκοπός

ΠΛ Συμπ 208d ὑπὲρ ἀρετῆς ἀθανάτου καὶ τοιαύτης δόξης εὐκλεοῦς πάντες πάντα ποιοῦσιν. || Όλοι κάνουν τα πάντα για την αθάνατη αρετή και μια τέτοια μεγάλη δόξα.

5. αιτία

ΠΛ Φαιδρ 115e ἀγανακτῇ ὑπὲρ ἐμοῦ ὡς δεινὰ πάσχοντος || Αγανακτεί για μένα, επειδή παθαίνω μεγάλα δεινά.

6. αναφορά

ΠΛ Σοφ 251e Ἐγὼ μὲν ὑπὲρ αὐτῶν οὐδὲν ἔχω πρὸς ταῦτα ἀποκρίνασθαι. || Εγώ σε ό,τι αφορά αυτά δεν έχω τίποτα να απαντήσω.

Τρίπτωτες

§7.25. Ἀμφί: χρησιμοποιείται κυρίως στο έπος και στην ιωνική πεζογραφία και σπανιότερα στην αττική. Σημαίνει αρχικά "και από τα δύο μέρη" και αργότερα "γύρω από, πέριξ". Συντάσσεται με τρεις πτώσεις: με γενική δηλώνει τοπικό περιορισμό· με αιτιατική δηλώνει τοπική έκταση· με δοτική τοπική (μόνο στους ποιητές) τοποθετεί στον χώρο. Πολύ νωρίς εξασθενεί, πρώτα η σύνταξη με γενική, μετά η δοτική και τελικά και αιτιατική (εκλείπει εντελώς από την Καινή Διαθήκη). Η πρόθεση αντικαθίσταται από την περί, την οποία βρίσκουμε στην πεζογραφία από πολύ νωρίς. Στα νέα ελληνικά τη βρίσκουμε σε σύνθεση (π.χ. αμφίρροπος, αμφιμονοσήμαντος).

Με αιτιατική
1. γύρω από

ΟΜ Ιλ 5.314 ἀμφὶ δ᾽ ἑὸν φίλον υἱὸν ἐχεύατο πήχεε λευκώ || γύρω από τον γιο της έβαλε τα λευκά της χέρια.

2. περίπου, κατά

ΞΕΝ Ελλ 3.2.4 ἐσώθησαν μέντοι αὐτῶν ἀμφὶ τοὺς πεντεκαίδεκα || σώθηκαν από αυτούς περίπου δεκαπέντε.

3. αναφορά

ΘΟΥΚ 7.40.2 τά τε ἄλλα διεπράσσοντο καὶ τὰ ἀμφὶ τὸ ἄριστον. || Ασχολούνταν με τα υπόλοιπα και μάλιστα με το φαγητό.

Με γενική
1. αναφορά

ΞΕΝ Οικ 9.6 οἷς ἀμφὶ θυσίας χρώμεθα || αυτά που χρησιμοποιούμε για τη θυσία

Με δοτική
1. γύρω από

ΟΜ Ιλ 2.45 ἀμφὶ δ᾽ ἄρ᾽ ὤμοισιν βάλετο ξίφος ἀργυρόηλον || γύρω από τους ώμους κρέμασε το αργυρό ξίφος.

§7.26. Ἐπί: με έκθλιψη, ἐπ’ ή ἐφ’, σε αναστροφή ἔπι, εμφανίζεται και με τους τύπους ὄπι και πι (πβ. πι-έζω). Μαζί με κατάληξη τοπικής στην ινδοευρωπαϊκή σημαίνει "επάνω, σε επαφή με το υποστήριγμα". Συντάσσεται και με τις τρεις πτώσεις, γενική, δοτική και αιτιατική, με πολύ λεπτές σημασιολογικές διαφοροποιήσεις, που δηλώνουν τον τρόπο επαφής του αντικειμένου με την επιφάνεια: η γενική (διαιρετική) σημαίνει πραγματική αλλά περιορισμένη επαφή του αντικειμένου με την επιφάνεια· χρονικά δηλώνει καθορισμένη περίοδο και μεταφορικά την έννοια του στηρίγματος, τις συνθήκες, τα επιχειρήματα στήριξης, την εξουσία κ.λπ. Με τη δοτική (τοπική ή οργανική) το αντικείμενο τοποθετείται απλώς πάνω σε επιφάνεια, χωρίς να προσδιορίζεται αν είναι ολική ή περιορισμένη επαφή· όμως, η δοτική δηλώνει διαρκέστερη επαφή από τη γενική. Επίσης, εκφράζει φιλική ή εχθρική διάθεση/ επαφή, τελικότητα ή προσθήκη. Η αιτιατική τέλος δηλώνει άμεση, ολική επαφή υπογραμμίζοντας την έκταση του χώρου και τη διάρκεια του χρόνου. Κατά την ελληνιστική εποχή, επιβιώνει μόνο η σύνταξη με αιτιατική, και αυτή τελικά εκτοπίζεται τελικά από την εἰς και αιτιατική. Στα νέα ελληνικά η πρόθεση επιβιώνει στη λέξη "επάνω" και βέβαια ως προρρηματικό.

Με αιτιατική
1. επάνω

ΙΣΟΚΡ 19.39 ἀπεκόμισ᾽ ἐπὶ τὸ πλοῖον μετὰ τοῦ θεράποντος τοῦ ἐμαυτοῦ || ανέβηκα πάνω στο πλοίο μαζί με τον υπηρέτη μου.

2. χρονική διάρκεια

ΘΟΥΚ 1.1.3 ἐκ δὲ τεκμηρίων ὧν ἐπὶ μακρότατον σκοποῦντί μοι πιστεῦσαι ξυμβαίνει οὐ μεγάλα νομίζω γενέσθαι || από αποδείξεις που, ενώ εξέταζα τα γεγονότα μιας μεγάλης χρονικής περιόδου, κατέληξα να θεωρώ έγκυρες, πιστεύω ότι δεν έγιναν σπουδαία γεγονότα.

3. απλή ή εχθρική διεύθυνση

ΙΣΟΚΡ 16.13 ἐπὶ τίνα δ᾽ ἢ πόλιν ἢ φίλον ἢ ξένον οὐκ ἤλθετε δεησόμενοι συγκαταγαγεῖν ὑμᾶς; || Σε ποιον, είτε πόλη είτε φίλο είτε ξένο, δεν ήρθατε για να παρακαλέσετε για την επάνοδό σας;

ΙΣΟΚΡ 16.29 Φορμίων ἐξήγαγεν ἐπὶ Θρᾴκης χιλίους Ἀθηναίων. || Ο Φορμίων έβγαλε χίλιους Αθηναίους ενάντια στη Θράκη.

Με γενική
1. επάνω

ΠΛ Απολ 17c δι᾽ ὧνπερ εἴωθα λέγειν καὶ ἐν ἀγορᾷ ἐπὶ τῶν τραπεζῶν || με τους οποίους συνήθιζα να μιλάω και στην αγορά γύρω από τραπέζια.

2. δήλωση περιόδου

ΙΣΟΚΡ 18.17 ἐγὼ μὲν τοίνυν οὐδ᾽ ἐπὶ τῆς ἐκείνων ἀρχῆς οὐδὲν εὑρεθήσομαι τοιοῦτον ἐργασάμενος || εγώ λοιπόν δεν θα βρει κανείς να έχω κάνει κάτι κατά την περίοδο της εξουσίας εκείνων.

Με δοτική
1. επάνω

ΙΣΟΚΡ 17.12 ἐπὶ τῇ τραπέζῃ καθήμενον || να κάθεται στο τραπέζι.

2. προσθήκη

ΑΝΔΟΚ 1.52 ἔτι δὲ ἐπὶ τούτοις καὶ τόδε ἐνεθυμήθην || τότε λοιπόν, εκτός από τα άλλα, θυμήθηκα και αυτό εδώ.

3. αιτία

ΙΣΟΚΡ 16.49 ἐπὶ τούτοις ἀγανακτῶ || λόγω αυτών αγανακτώ.

4. σκοπός

ΘΟΥΚ 1.37.2 τὸ δ᾽ ἐπὶ κακουργίᾳ καὶ οὐκ ἀρετῇ ἐπετήδευσαν, ξύμμαχόν τε οὐδένα βουλόμενοι πρὸς τἀδικήματα οὐδὲ μάρτυρα ἔχειν || αυτό το έκαναν για να κάνουν κακές πράξεις και όχι ενάρετες, επειδή δεν ήθελαν να έχουν κανένα σύμμαχο ή μάρτυρα στα εγκλήματά τους.

5. αναφορά

ΙΣΟΚΡ 18.56 ὅστις ἐπὶ τοῖς ἀλλοτρίοις πράγμασιν οὕτω πονηρός ἐστι || ο οποίος στις υποθέσεις των άλλων είναι τόσο κακός.

§7.27. Μετά: με έκθλιψη μετ’/ μεθ’, σε αναστροφή μέτα. Η πρόθεση αυτή δεν ανάγεται με ασφάλεια στην ινδοευρωπαϊκή. Η πρωταρχική, τοπική σημασία της είναι "μεταξύ, εν μέσω, μαζί με" και γι’ αυτό στον Όμηρο δεν απαντά με ενικό. Συντάσσεται με τρεις πτώσεις: με δοτική τοπική τοποθετεί το αντικείμενο εν μέσω άλλων· με γενική διαιρετική καθορίζει τη θέση του αντικειμένου ως μέρους ενός όλου, εξ ου η σημασία της συνέργειας· με αιτιατική της διεύθυνσης δηλώνει ότι το αντικείμενο εντάσσεται σε κάποια ομάδα. Η τοπική σημασία, αργότερα, απορροφήθηκε πλήρως από τη δευτερογενή σημασία της συνοδείας. Μέσω του συγγενικού, διαλεκτικού τύπου πεδά, που παράγεται από το ποῦς, παίρνει τη σημασία της διαδοχής και από εκεί περνούμε και στην έννοια της χρονικής διαδοχής και του "κατόπιν", με την οποία επιβιώνει και στα νέα ελληνικά, ενώ η "με”, που έχει προκύψει επίσης από τη μετὰ έχει κρατήσει τη σημασία της συνοδείας.

Με αιτιατική
1. μεταξύ

ΟΜ Ιλ 1.478 καὶ τότ’ ἔπειτ’ ἀνάγοντο μετὰ στρατὸν εὐρὺν Ἀχαιῶν || και τότε γύρισαν στο ευρύχωρο στρατόπεδο των Αχαιών.

2. ύστερα από

ΘΟΥΚ 1.12.1 μετὰ τὰ τρωικὰ ἡ Ἑλλὰς ἔτι μετανίστατό τε καὶ κατῳκίζετο || μετά τον Τρωικό Πόλεμο στην Ελλάδα συνεχίστηκαν οι μεταναστεύσεις και οι εγκαταστάσεις.

Με γενική
1. συνέργεια/ συνοδεία

ΘΟΥΚ 1.18.3 οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ Ἀθηναῖοι ἐπολέμησαν μετὰ τῶν ξυμμάχων πρὸς ἀλλήλους || οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν μαζί με τους συμμάχους ανάμεσά τους.

2. αιτία

ΘΟΥΚ 1.120.5 μετὰ δέους δὲ ἐν τῷ ἔργῳ ἐλλείπομεν || Υστερούμε στην πράξη από φόβο.

3. τρόπος

ΘΟΥΚ 2.62.3 οἵ μετὰ πόνων καὶ οὐ παρ’ ἄλλων δεξάμενοι κατέσχον τε καὶ προσέτι διασώσαντες παρέδοσαν ὑμῖν αὐτά || οι οποίοι με κόπους και χωρίς να τα έχουν πάρει από άλλους τα κατείχαν και επιπλέον τα διαφύλαξαν και στη συνέχεια τα παρέδωσαν σε μας.

Με δοτική
1. μεταξύ

ΟΜ Ιλ 5.86 ἠὲ μετὰ Τρώεσσιν ὁμιλέοι ἦ μετ’ Ἀχαιοῖς || αν συναναστρεφόταν με τους Τρώες ή με τους Αργείους

§7.28. Παρά: με έκθλιψη παρ’, σε αναστροφή πάρα, ανάγεται στο ίδιο ινδοευρωπαϊκό θέμα με τις περί, πρό, πρός, πέρα. Συντάσσεται με γενική (ως υποκατάστατο αφαιρετικής της αφετηρίας), δοτική τοπική τοποθέτησης στον χώρο, αιτιατική της διεύθυνσης και έκτασης. Πιο συγκεκριμένα: με γενική σημαίνει "από το σημείο αυτό και πέρα" και μεταφορικά δηλώνει κάτι ή κάποιον που βρίσκεται στην αρχή ή τη βάση μιας πράξης ή κατάστασης· με δοτική σημαίνει εγγύτητα· με αιτιατική δηλώνει διεύθυνση, έκταση ή εναντίωση. Στα νέα ελληνικά αντικαταστάθηκε από τις "από και "κοντά, ενώ επιβιώνει κυρίως με την εναντιωματική (“παρά το κρύο, βγήκε έξω”) και τη συγκριτική (“καλύτερα παρά ποτέ”) σημασία. Ως προρρηματικό στη σύνθεση σημαίνει “πλαγίως, κρυφά ή εσφαλμένα” (παρακούω).

Με αιτιατική
1. κοντά σε

ΘΟΥΚ 1.8.3 οἱ παρὰ θάλασσαν ἄνθρωποι || οι άνθρωποι που κατοικούν κοντά στη θάλασσα

2. κατά τη διάρκεια

ΠΛ Ερυξ 396b ᾧ ἀνάγκη προοσχρῆσθαι παρ’ ὅλον τὸν βίον || το οποίο είναι ανάγκη να χρησιμοποιείτε σε όλη σας τη ζωή

3. εναντίωση

ΘΟΥΚ 1.67.4 μάλιστα δὲ λιμένων τε εἴργεσθαι τῶν ἐν τῇ Ἀθηναίων ἀρχῇ καὶ τῆς Ἀττικῆς ἀγορᾶς παρὰ τὰς σπονδάς || κυρίως μάλιστα ότι αποκλείονται από τα λιμάνια και την αγορά των Αθηναίων σε αντίθεση με τις συμφωνίες

Με γενική
1. από κοντά

ΟΜ Ιλ 1.190 ἤ ὅ γε φάσγανον ὀξὺ ἐρυσσάμενος παρὰ μηροῦ || σύροντας το κοφτερό σπαθί που κρεμόταν δίπλα στον μηρό

2. προέλευση

ΘΟΥΚ 1.22.2 ἠξίωσα γράφειν, οὐδ’ ὡς ἐμοὶ ἐδόκει, ἀλλ’ οἷς τε αὐτὸς παρῆν καὶ παρὰ τῶν ἄλλων || θεώρησα σωστό να εκθέσω τα πράγματα όχι όπως φαινόταν σε μένα σωστό αλλά (αφού ερεύνησα) και για αυτές που ήμουν ο ίδιος παρών και για αυτές που έμαθα από τους άλλους.

Με δοτική
1. κοντά σε

ΗΡ 1.24 τοῦτον τὸν Ἀρίονα λέγουσι, τὸν πολλὸν τοῦ χρόνου διατρίβοντα παρὰ Περιάνδρῳ, ἐπιθυμῆσαι πλῶσαι ἐς Ἰταλίην || λένε λοιπόν σχετικά με τον Αρίονα, ότι, αφού έμεινε για πολύ καιρό στην αυλή του Περίανδρου, επιθύμησε να πλεύσει προς την Ιταλία.

§7.29. Περί: σε αναστροφή πέρι, ακόμη και στην αττική (πβ. και το εγκλιτικό μόριο περ). Ο ινδοευρωπαϊκός πρόγονός της σήμαινε αρχικά "διαμέσου" (πβ. λατινικό per) και ακόμη "υπερβολικά, υπέρμετρα", όμως στα ελληνικά επικράτησε με τη σημασία του "γύρω από", σε όλη την περίμετρο, και σύντομα απορρόφησε την ἀμφί, που σήμαινε απλώς "από τις δύο πλευρές". Συντάσσεται με γενική διαιρετική, που δηλώνει περιορισμό σε έναν χώρο, δοτική τοπική που σημαίνει τοποθέτηση στον χώρο και αιτιατική της διεύθυνσης και έκτασης. Κύρια μεταφορική σημασία της είναι και η αναφορά. Με την περί σχηματίζονται και στερεότυπες εκφράσεις (περὶ πολλοῦ, περὶ παντός, περὶ πλείονος, περὶ πλείστου). Στις εκφράσεις αυτές επιβιώνει η πρώτη σημασία του "υπερβολικά". Η πρόθεση δεν επιβιώνει στα νέα ελληνικά.

ΗΡ 1.73 ὥστε δὲ περὶ πολλοῦ ποιεύμενος αὐτούς, παῖδάς σφι παρέδωκε τὴν γλῶσσάν τε ἐκμαθεῖν || ώστε λοιπόν, επειδή τους εκτιμούσε πολύ, τους εμπιστεύτηκε τα παιδιά για να μάθουν τη γλώσσα.

ΙΣΟΚΡ 19.38 καὶ γὰρ ἐκεῖνος ταύτην μὲν ἐμίσει καὶ κακόνουν τοῖς αὑτοῦ πράγμασιν ἡγεῖτο, ἐμὲ δὲ περὶ πλείστου τῶν αὑτοῦ φίλων ἐποιεῖτο || εκείνος λοιπόν αυτή τη μισούσε και θεωρούσε ότι υπονόμευε τα συμφέροντά του, εμένα όμως με υπολόγιζε πολύ ανάμεσα στους φίλους του.

Με αιτιατική
1. γύρω από

ΘΟΥΚ 1.30.3 ἐστρατοπεδεύοντο ἐπὶ Ἀκτίῳ καὶ περὶ τὸ Χειμέριον τῆς Θεσπρωτίδος || στρατοπέδευαν στο Άκτιο και γύρω από το Χειμέριο της Θεσπρωτίας.

2. χρονικό διάστημα

ΑΡΙΣΤ ΖΙστ 549a.14 Τῶν δὲ μαλακοστράκων οἱ κάραβοι μετὰ τὴν ὀχείαν κύουσι καὶ ἴσχουσι τὰ ᾠὰ περὶ τρεῖς μῆνας || από τα μαλακόστρακα οι καραβίδες, μετά τη σύλληψη, επωάζουν τα αυγά για τρεις μήνες.

3. αναφορά

ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1120a.5 ὁ πλοῦτος δ᾽ ἐστὶ τῶν χρησίμων· ἑκάστῳ δ᾽ ἄριστα χρῆται ὁ ἔχων τὴν περὶ τοῦτο ἀρετήν· καὶ πλούτῳ δὴ χρήσεται ἄριστα ὁ ἔχων τὴν περὶ τὰ χρήματα ἀρετήν. || Ο πλούτος είναι από τα χρήσιμα πράγματα. Αυτός που έχει δύναμη σε αυτόν τον τομέα φέρεται σε καθέναν με πολύ καλό τρόπο. Και θα χρησιμοποιήσει άριστα τον πλούτο αυτός που έχει πολλά χρήματα.

4. αριθμητική προσέγγιση

ΞΕΝ Ελλ 2.4.10 ἐκ δὲ τούτου λαβὼν ὁ Θρασύβουλος τοὺς ἀπὸ Φυλῆς περὶ χιλίους ἤδη συνειλεγμένους || ο Θρασύβουλος πήρε από τη Φυλή γύρω στους χίλιους ήδη συγκεντρωμένους.

Με γενική
1. γύρω από

ΣΟΦ Τρ 76 Ἆρ᾽ οἶσθα δῆτ᾽, ὦ τέκνον, ὡς ἔλειπέ μοι μαντεῖα πιστὰ τῆσδε τῆς χώρας πέρι; || Άραγε γνωρίζεις, παιδί μου, ότι δεν έχω σχετικά με αυτή τη χώρα αξιόπιστες μαντείες;

2. αναφορά

ΗΡ 1.32 ἐπειρωτᾷς ἀνθρωπηίων πρηγμάτων πέρι || Ρωτάς σχετικά με τα ανθρώπινα πράγματα

Με δοτική
1. γύρω από

ΗΡ 3.330 κνημῖδας μὲν πρῶτα περὶ κνήμῃσιν ἔθηκε || έβαλε τις περικνημίδες γύρω από τα πόδια του.

2. αναφορά

ΘΟΥΚ 1.60.1 δεδιότες περὶ τῷ χωρίῳ || επειδή φοβήθηκαν για την τύχη της περιοχής.

§7.30. Πρός: τη βρίσκουμε σε πολλούς διαφορετικούς τύπους στις διαλέκτους (προτί, ποτί, πρές, περτί κ.λπ.). Συντάσσεται με γενική (αφαιρετική αφετηρίας), δοτική της τοποθέτησης στον χώρο και αιτιατική της διεύθυνσης. Η γενική έχει μια αρχική, τοπική σημασία "μπροστά από" και πολλές μεταφορικές έννοιες (φιλική/εχθρική διάθεση, αναφορά, σκοπό, καταγωγή, δρώσα δύναμη κ.λπ.) Η πρόθεση επιβιώνει και στα νέα ελληνικά με την κύρια σημασία της κατεύθυνσης. Τέλος είναι η μόνη πρόθεση στα αρχαία ελληνικά, που λειτουργεί και επιρρηματικά στις φράσεις "πρὸς δὲ/ καὶ πρὸς" (=επιπροσθέτως) (βλ. 2.2.).

Με αιτιατική
1. προς την κατεύθυνση

ΕΥΡ απ 123.1 Περσεὺς πρὸς Ἄργος ναυστολῶν τὸ Γοργόνος κάρα κομίζων || ο Περσέας πλέοντας προς το Άργος μετέφερε το κεφάλι της Γοργόνας

2. χρονική προσέγγιση

ΞΕΝ Ελλ 2.4.6 ἐπεὶ δὲ πρὸς ἡμέραν ἐγίγνετο, καὶ ἤδη ἀνίσταντο ὅποι ἐδεῖτο ἕκαστος ἀπὸ τῶν ὅπλων. || Καθώς ξημέρωνε, σηκώνονταν ήδη προς το σημείο στην όπου καθένας ήταν απαραίτητος.

3. φιλική ή εχθρική ενέργεια/ διάθεση

ΘΟΥΚ 1.1.1 Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Πελο ποννησίων καὶ Ἀθηναίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους. || Ο Θουκυδίδης ο Αθηναίος συνέγραψε τον πόλεμο ανάμεσα στους Πελοποννησίους και του Αθηναίους, πώς πολέμησαν μεταξύ τους.

4. αναφορά

ΘΟΥΚ 7.65.2 προηγγέλθη δ᾽ αὐτοῖς καὶ ἡ ἐπιβολὴ τῶν σιδηρῶν χειρῶν, καὶ πρός τε τἆλλα ἐξηρτύσαντο ὡς ἕκαστα καὶ πρὸς τοῦτο. || Αυτοί πληροφορήθηκαν και την τοποθέτηση από σιδερένιες αρπάγες και ετοιμάστηκαν και για τα άλλα και για αυτό.

5. σύγκριση/ παραβολή

ΑΡΙΣΤ ΖΙστ. 502b.14 Τὰ δ᾽ ἄνω τοῦ κάτω πολὺ μείζονα ἔχει, ὥσπερ τὰ τετράποδα· σχεδὸν γὰρ ὡς πέντε πρὸς τρία ἐστίν. || Τα πάνω μέρη σε σχέση με το κάτω είναι πολύ σημαντικότερα, όπως και στα τετράποδα. Αυτά είναι σε αναλογία πέντε προς τρία.

6. σκοπός

ΔΗΜ 3.3 ὁρᾶτε γὰρ ὡς ἐκ τοῦ πρὸς χάριν δημηγορεῖν ἐνίους εἰς πᾶν προελήλυθε μοχθηρίας τὰ παρόντα. || Βλέπετε λοιπόν ότι μερικοί λόγω του ότι δημηγορούν με σκοπό την ικανοποίησή τους και μόνο οδήγησαν σε απόλυτη δυσχέρεια τις παρούσες καταστάσεις.

7. τρόπος

ΠΛ Φαιδρ 236d μηδαμῶς πρὸς βίαν βουληθῇς μᾶλλον ἢ ἑκὼν λέγειν. || Μη θελήσεις, με κανένα τρόπο, να μιλήσεις με τη βία μάλλον και όχι οικειοθελώς.

Με γενική
1. προς το μέρος

ΘΟΥΚ 4.31.1 ἀπέβαινον τῆς νήσου ἑκατέρωθεν, ἔκ τε τοῦ πελάγους καὶ πρὸς τοῦ λιμένος. || Έκαναν απόβαση στο νησί και από τις δύο μεριές, τόσο από τη μεριά της θάλασσας όσο και από τη μεριά του λιμανιού.

2. ενώπιον

ΣΟΦ Τρ 429 Πρὸς θεῶν, φράσον, φίλη δέσποινα, τόνδε τίς ποτ᾽ ἐστὶν ὁ ξένος; || Για όνομα των θεών, λέγε, φίλη δέσποινα, ποιος είναι ο ξένος;

3. ποιητικό αίτιο

ΗΡ 1.36 οἱ Μυσοὶ ἐπ᾽ αὐτὸν ἐξελθόντες ποιέεσκον μὲν κακὸν οὐδέν, ἔπασχον δὲ πρὸς αὐτοῦ. || Οι Μυσοί που βγήκαν να τον κυνηγήσουν δεν του προκάλεσαν καμία βλάβη, ενώ αντίθετα δεινοπαθούσαν από αυτό.

4. ωφέλεια ή βλάβη

ΕΥΡ Ρησ 802 εἰκάσαι δέ μοι πάρεστι λυπρὰ πρὸς φίλων πεπονθέναι. || Μπορώ μόνο να εικάσω ότι έχουν γίνει δυσάρεστα γεγονότα από τα οποία υπέφεραν φίλοι.

Με δοτική
1. κοντά

ΘΟΥΚ 1.62.5 ἐπειδὴ πρὸς τῷ ἰσθμῷ ἐγένοντο || μόλις έφταναν κοντά στον ισθμό.

2. αναφορά

ΗΡ 9.76 εἰ δὴ πρὸς τούτῳ τυγχάνεις ἀληθέα λέγουσα || αν σε αυτό το θέμα τυχαίνει να λες την αλήθεια.

3. προσθήκη

ΙΣΑΙΟΣ 8.15 ἡμεῖς τοίνυν καὶ ἄλλα τεκμήρια πρὸς τούτοις ἔχομεν εἰπεῖν. || Εμείς λοιπόν έχουμε και άλλα τεκμήρια εκτός από αυτά να αναφέρουμε.

§7.31. Ὑπό: με έκθλιψη ὑπ’/ ὑφ’, σε αναστροφή ὕπο, με δασύ πνεύμα (πβ. λατινικό sub), αντίθετη της ὑπέρ, με την οποία συνδέονται ετυμολογικά, αν και είναι σημασιολογικά αντίθετες. Συντάσσεται με τέσσερις συντάξεις: 1. με δοτική τοπική τοποθετεί ένα αντικείμενο κάτω από μια επιφάνεια 2. με γενική διαιρετική δηλώνει ότι ένα αντικείμενο καταλαμβάνει ένα μέρος της κατώτερης επιφάνειας 3. με γενική αφαιρετική σημαίνει "κάτω από" 4. με αιτιατική της διεύθυνσης σημαίνει ότι το αντικείμενο πηγαίνει να προσκολληθεί κάτω από μια επιφάνεια. Με τη συγκεκριμένη τοπική έννοια του "κάτω από" η ὑπὸ με γενική δηλώνει και το ποιητικό αίτιο, το οποίο στους ποιητές εκφράζεται με δοτική και όχι με γενική. Η ὑπὸ με γενική εκφράζει την πίεση και εξάρτηση που ασκείται από κάποιον. Η πρόθεση δεν επιβιώνει στα νέα ελληνικά, παρά μόνο στη σύνθεση, αλλά έχει αντικατασταθεί από τις “από” και “κάτω από”.

Με αιτιατική
1. κάτω από, στο κάτω μέρος

ΘΟΥΚ 2.17.1 τό τε Πελαργικὸν καλούμενον τὸ ὑπὸ τὴν ἀκρόπολιν || το λεγόμενο Πελαργικό που βρίσκεται κάτω από την ακρόπολη.

2. κατά τη διάρκεια

ΘΟΥΚ 1.100.3 ἐπὶ δὲ Στρυμόνα πέμψαντες μυρίους οἰκήτορας αὑτῶν καὶ τῶν ξυμμάχων ὑπὸ τοὺς αὐτοὺς χρόνους || στον Στρυμόνα έστειλαν δέκα χιλιάδες για να δημιουργήσουν αποικία δική τους και των συμμάχων τους την ίδια περίοδο.

3. υποταγή

ΘΟΥΚ 1.110.2 Αἴγυπτος δὲ πάλιν ὑπὸ βασιλέα ἐγένετο || η Αίγυπτος πάλι υποτάχτηκε σε έναν βασιλιά.

Με γενική
1. κάτω από

ΠΛ Γοργ 469d λαβὼν ὑπὸ μάλης ἐγχειρίδιον || αφού πήρε ένα μαχαίρι υπό μάλης.

2. αιτία

ΘΟΥΚ 1.126.10 καί τινες καὶ ἀπέθνῃσκον ὑπὸ τοῦ λιμοῦ || και κάποιοι πέθαιναν από τον λιμό.

3. συνοδεία

ΗΣ Ασπ 281 ἔνθεν δ᾽ αὖθ᾽ ἑτέρωθε νέοι κώμαζον ὑπ᾽ αὐλοῦ. || Και εκεί πάλι νεαροί γλεντούσαν υπό τους ήχους του αυλού.

4. ποιητικό αίτιο

ΘΟΥΚ 1.23.2 οὔτε γὰρ πόλεις τοσαίδε ληφθεῖσαι ἠρημώθησαν, αἱ μὲν ὑπὸ βαρβάρων, αἱ δ᾽ ὑπὸ σφῶν αὐτῶν ἀντιπολεμούντων. || Ποτέ τόσες πολλές πόλεις δεν κυριεύθηκαν και δεν ερημώθηκαν, άλλες από τους βαρβάρους, και άλλες από αυτούς τους ίδιους που πολεμούσαν μεταξύ τους.

Με δοτική
1. κάτω από

OM Iλ 2.307 ἕρδομεν ἀθανάτοισι τεληέσσας ἑκατόμβας καλῇ ὑπὸ πλατανίστῳ. || Σφάζαμε στους αθανάτους σφαχτά κάτω από ένα όμορφο πλατάνι.

2. εξουσία

ΞΕΝ ΚΠαιδ 8.1.6 οἱ κατὰ τὴν Ἀσίαν ὑπὸ βασιλεῖ ὄντες || αυτοί που ήταν στην Ασία υπό την εξουσία του βασιλιά.

§7.32. Καταχρηστικές προθέσεις
Οι καταχρηστικές προθέσεις αποτελούν ένα νεότερο στρώμα γραμματικών λέξεων, παρόλο που τις βρίσκουμε ήδη στον ΄Ομηρο. Διακρίνονται από τις αρχαιότερες, καθαρές προθέσεις, όπως είπαμε, επειδή δεν χρησιμοποιούνται ποτέ στον σχηματισμό ρηματικών συνθέτων αλλά και λόγω του ότι συντάσσονται μόνο με μία πτώση, ενώ οι καθαρές συντάσσονται συνήθως με περισσότερες. Προέρχονται συχνά από επιρρήματα, παλιότερες προθέσεις ή από ονόματα και τις βρίσκουμε συνήθως με γενική, άλλοτε αφαιρετική και άλλοτε καθαρή, ενώ πολλές φορές λειτουργούν και ως σύνδεσμοι (πρίν, μέχρι, ἕως κ.λπ.).

§7.33. Ἄνευ: σημαίνει "εκτός/ χωρίς/ μακράν του". Αρχικά συναντάται ως επίρρημα, όπως και τα πιο εκτεταμένα στοιχεία ἄνευθε, ἀπάνευθε, που βρίσκουμε στον Όμηρο. Συντάσσεται με γενική αφαιρετική, καθώς δηλώνει απομάκρυνση και αποχωρισμό, εξ ου η κύρια σημασία της "χωρίς κάποιον ή κάτι". Πολύ συχνά επιτάσσεται.

ΙΣΟΚΡ 11.18 μηδένα τῶν μαχίμων ἄνευ τῆς τῶν ἀρχόντων γνώμης ἀποδημεῖν || κανέναν από τους μάχιμους να μη φεύγει δίχως τη γνώμη των αρχόντων.

ΠΛ Φιληβ 50d καὶ σῶμα ἄνευ ψυχῆς καὶ ψυχὴ ἄνευ σώματος καὶ κοινῇ μετ᾽ ἀλλήλων ἐν τοῖς παθήμασι μεστά ἐστι συγκεκραμένης ἡδονῆς λύπαις. || Και το σώμα χωρίς την ψυχή και η ψυχή άνευ του σώματος και τα δύο από κοινού το ένα με το άλλο στα παθήματα είναι μεστά από λύπη συγκερασμένη με ευχαρίστηση.

§7.34. Ἄχρι/μέχρι: έχει τοπική και χρονική σημασία δηλώνοντας το όριο, εξ ου και η ποσοτική της σημασία. Συντάσσεται με γενική. Από τον Ξενοφώντα και μετά η σημασία του ενισχύεται και από τις προθέσεις πρὸς/ εἰς. Το μέχρι επιβιώνει στα νέα ελληνικά με τοπική και χρονική σημασία ως πρόθεση και ως σύνδεσμος.

1. τοπικό όριο

ΗΡ 2.138 ἄχρι τῆς ἐσόδου τοῦ ἱροῦ ἑκατέρῃ ἐσέχει || μέχρι την είσοδο του ιερού εισχωρεί καθεμιά.

ΞΕΝ ΚΑναβ 6.4.26 τοὺς μὲν κατέκαινον τοὺς δὲ ἐδίωξαν μέχρι εἰς τὸ στρατόπεδον || και άλλους τους σκότωναν άλλους τους εξεδίωκαν μέχρι το στρατόπεδο.

2. χρονικό όριο

ΙΣΟΚΡ 18.49 καὶ μέχρι τῆς ἡμέρας ἐκείνης παρέμεινε μετέχων τῆς πολιτείας || και μέχρι εκείνη τη μέρα παρέμεινε κοινωνός στα πράγματα της πολιτείας.

3. όριο

ΙΣΟΚΡ 15.185 Τοῦτον δὲ τὸν τρόπον ἐπιμελούμενοι καὶ παιδεύοντες μέχρι μὲν τοῦ γενέσθαι βελτίους αὐτοὺς. || Με αυτόν τον τρόπο φρόντιζαν και εκπαιδεύονταν μέχρι του σημείου να γίνουν καλύτεροι.

§7.35. Ἔμπροσθεν: μετεξελίχθηκε στα νέα ελληνικά ως σύνθετη προθετική φράση "μπροστά από". Στα αρχαία ελληνικά συντάσσεται με γενική αφαιρετική, που δηλώνει γενικά την προβολή και με τις μεταφορικές έννοιες της προτίμησης και της υπεράσπισης.

ΑΝΔΟΚ 1.95 ὃς ἐν τῇ στήλῃ ἔμπροσθέν ἐστι τοῦ βουλευτηρίου || ο οποίος είναι στη στήλη που βρίσκεται μπροστά από το βουλευτήριο.

ΞΕΝ Ελλ 4.3.11 τὸ Ἑλληνικὸν ἔχοντα τετάχθαι ἔμπροσθεν αὐτοῦ || έχοντας το ελληνικό στράτευμα παραταγμένο μπροστά του.

§7.36. Ἕνεκα/ ἕνεκεν: δηλώνει αιτία ή σκοπό και σπανιότερα αναφορά. Συντάσσεται με γενική ονόματος, καθώς προέρχεται από το ονοματικό ἑκών, που εκφράζει βούληση.

1. αιτία

ΘΟΥΚ 2.72.1 πόλεμος γεγένηται αὐτῶν ἕνεκα καὶ τῶν ἄλλων ἐλευθερώσεως || έχει γίνει πόλεμος για την απελευθέρωση αυτών και των άλλων.

2. σκοπός

ΙΣΟΚΡ 1.19 αἰσχρὸν γὰρ τοὺς μὲν ἐμπόρους τηλικαῦτα πελάγη διαπερᾶν ἕνεκα τοῦ πλείω ποιῆσαι τὴν ὑπάρχουσαν οὐσίαν. || Είναι κακό οι έμποροι να οργώνουν τόσα πελάγη με σκοπό μόνο να κάνουν μεγαλύτερη την περιουσία τους.

§7.37. Ἕως: συντάσσεται με γενική, δηλώνει το τοπικό ή χρονικό όριο, συνώνυμη της μέχρι. Στην κλασική εποχή λειτουργεί κυρίως ως χρονικός σύνδεσμος και λιγότερο ως πρόθεση. Συμφύρεται με την ὡς και επιβιώνει στα νέα ελληνικά.

ΠΟΛΥΒ 2.64 τῆς χώρας καταφθειρομένης ἕως τῶν τειχῶν || ενώ η χώρα καταστρεφόταν μέχρι τα τείχη.

Κατά Λουκάν 1.80 Τὸ δὲ παιδίον ηὔξανεν καὶ ἐκραταιοῦτο πνεύματι, καὶ ἦν ἐν ταῖς ἐρήμοις ἕως ἡμέρας ἀναδείξεως αὐτοῦ πρὸς τὸν Ἰσραήλ. || Το παιδί αναπτυσσόταν και δυνάμωνε ως προς το πνεύμα του και έμεινε στην έρημο μέχρι την ημέρα που θα αναδεικνυόταν στον λαό του Ισραήλ.

§7.38. Ὄπισθεν: μετεξελίχθηκε στα νέα ελληνικά στη σύνθετη προθετική φράση "πίσω από". Συντάσσεται με γενική αφαιρετική, που δηλώνει απόσταση με αφετηρία ένα υπό θεώρηση αντικείμενο και μεταφορικά υπόταξη ή κατωτερότητα.

ΞΕΝ Ελλ 4.4.9 ἦν δὲ καὶ ὄπισθεν αὐτῶν ἐν τῷ λιμένι Βοιωτῶν φυλακή || υπήρχε και πίσω από αυτούς στο λιμάνι φρουρά Βοιωτών.

§7.39. Πέραν και πέρα: πρόκειται για αιτιατική και οργανική ενός θέματος pera, που εκφράζει την υπέρβαση σε χώρο και χρόνο. Επιβιώνει στα νέα ελληνικά.

ΠΛ Φίληβ 12c τὸ δ᾽ ἐμὸν δέος, ὦ Πρώταρχε, ἀεὶ πρὸς τὰ τῶν θεῶν ὀνόματα οὐκ ἔστι κατ᾽ ἄνθρωπον, ἀλλὰ πέρα τοῦ μεγίστου φόβου. || Το δέος μου, Πρώταρχε, πάντα απέναντι στα ονόματα των θεών δεν είναι ανθρώπινο, αλλά πέρα από τον μεγαλύτερο φόβο.

§7.40. Πλήν: σημαίνει "εκτός" και συντάσσεται κυρίως με γενική, αλλά και με όλες τις πτώσεις, περιλαμβανομένης της ονομαστικής, ομοιόπτωτα προς έναν προηγούμενο όρο, με τον οποίο γίνεται σύγκριση, όπως και με προθετικές φράσεις, δευτερεύουσες προτάσεις κ.λπ. Ετυμολογικά είναι αιτιατική ενός υποθετικού θέματος pla (πβ. πέλας), που σήμαινε αρχικά "κοντά σε κάποιον". Αποτελεί το πρώτο συνθετικό του επιθέτου πλημμελής. Μερικές φορές λειτουργεί και ως σύνδεσμος.

ΠΛ Απολ 25a πάντες ἄρα, ὡς ἔοικεν, Ἀθηναῖοι καλοὺς κἀγαθοὺς ποιοῦσι πλὴν ἐμοῦ, ἐγὼ δὲ μόνος διαφθείρω. || Όλοι, επομένως, καθώς φαίνεται, Αθηναίοι, εκτός από μένα, κάνουν τους άλλους καλούς και αγαθούς, και μόνον εγώ τους διαφθείρω.

ΠΛ Φαιδρ 100c εἴ τί ἐστιν ἄλλο καλὸν πλὴν αὐτὸ τὸ καλόν || αν υπάρχει κάποιο άλλο καλό εκτός από αυτό το καλό

ΑΡΙΣΤ ΖΙστ. 535a.27 Φωνὴ καὶ ψόφος ἕτερόν ἐστι, καὶ τρίτον διάλεκτος. Φωνεῖ μὲν οὖν οὐδενὶ τῶν ἄλλων μορίων οὐδὲν πλὴν τῷ φάρυγγι· διὸ ὅσα μὴ ἔχει πλεύμονα, οὐδὲ φθέγγεται· || Η φωνή και ο ήχος είναι δύο διαφορετικά πράγματα, ενώ ένα τρίτο είναι η άρθρωση της γλώσσας. Για τη φωνή κανένα άλλο όργανο δεν χρειάζεται εκτός από τον φάρυγγα· γι’ αυτό όποιος δεν έχει πνεύμονες δεν μπορεί και να παράγει ήχους.

ΑΡΙΣΤΟΦ Πλ 106 Μὰ τὸν Δί᾽, οὐ γὰρ ἔστιν ἄλλος πλὴν ἐγώ. || Μα τον Δία, δεν υπάρχει άλλος εκτός από μένα.

ΔΙΟΝ ΑΛΙΚ ΡΑρχ 10.45 οὐ γὰρ εἰς ἄδηλον, ἀλλ᾽ εἰς ἐγνωσμένον ἀποστέλλεις με θάνατον· πλὴν ὑπομενῶ καὶ τοῦτο τὸ ἔργον || όχι βέβαια σε αιφνίδιο αλλά σε προαναγγελθέντα θάνατο με στέλνεις. Όμως, εγώ θα υπομείνω και αυτό το πράγμα.

§7.41. Χωρίς: συγγενεύει με το χῆρος, εξ ου η στερητική σημασία και η δήλωση απουσίας, εξαίρεσης κ.λπ. Παράλληλα, όμως, μπορεί να σημαίνει και προσθήκη, "επιπλέον". Συντάσσεται με γενική.

ΞΕΝ Απομν 2.1.32 ἔργον δὲ καλὸν οὔτε θεῖον οὔτ᾽ ἀνθρώπειον χωρὶς ἐμοῦ γίγνεται. || Έργο καλό, ούτε θεϊκό ούτε ανθρώπινο, δεν γίνεται χωρίς εμένα.

§7.42. Ὡς: συντάσσεται με αιτιατική προσώπου και σημαίνει κατεύθυνση ή με αριθμητικό και σημαίνει περίπου, ίσαμε. Μέχρι την περίοδο της Κοινής διακρίνεται από την ἕως, με την οποία συμφύρεται αργότερα.

1. κατεύθυνση

ΘΟΥΚ 2.67.1 ὃς αὐτοὺς ἔμελλεν ὡς βασιλέα ἀναπέμψειν || ο οποίος επρόκειτο να τους παραπέμψει στον βασιλιά.

2. περίπου

ΠΟΛΥΒ 1.33 δὲ τὴν μὲν πρώτην ἡμέραν κατεστρατοπέδευσαν ὡς δέκα σταδίους ἀποσχόντες τῶν ὑπεναντίων. || Την πρώτη μέρα στρατοπέδευσαν σε απόσταση από τους εχθρούς μέχρι δέκα στάδια.