Ερμούπολη της Σύρου

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΛΑΣ

ΔΕΥΤΕΡΟ ΒΙΒΛΙΟ

 

Αντανακλάται κι η μνήμη. Μετριέται

το ταξίδι μου στη Σύρο απ’ το Μανχάταν

η νέα Ερμούπολη.

 

Μ’ αντάμωσε το ταχύπλοο μ’ επαναλήψεις.

Γιομάτο το κατάστρωμα από σάρκες μ’ επαλείψεις.

Κάποιος αφουτούριστος Ερμής σαγήνεψε τις προάλλες

φορτίο υπερβορείων: «Οκταήμερη διαμονή

από Τετάρτη σε Τετάρτη σε αφροδισία μυκονιάτικη».

Πασίδηλα χωρίς Απόλλωνα ακτινοβολάει

ο ήλιος τα κορμιά ειδωλολατρών.

 

Ο κύριος Προϊστάμενος της Πρώτης πάει για την Τήνο

το ’ταξε το τάμα. Ωχρός νέος, μια και θεραπεύτηκε

απ’ τα αφροδισιακά, οικογενειακά την Παναγία

θα προσκυνήσει: «Αυτήνε λατρεύω—παπάδες να μη δω».

Η έγκυος σύζυγός του κι άλλες κυρίες

περιφρονούνε τα γυμνά μα όχι και τους λουκουμάδες.

 

Δεν είναι για μένα η μετάληψη, πρόληψή μου

κύπελλο κυκλαδικού πολιτισμού: το ερμηνεύω

Διπρόσωπος ο Ερμής: «Δεύτερος λογαριασμός»

Χρημάτων και λόγου. «Commerce des idées»

όπως λένε οι Φράγκοι. Η συναλλαγή ιδεών με θέλγει.

 

Επέστρεψα απ’ την Ερμούπολη αυθημερόν

ο κύριος Προϊστάμενος δεν ανταπέδωσε το χαιρετισμό μου.

Στον πηγαιμό τού είχα πει πως ήμουν άθεος.

 

Με μαντολίνα καλοπλόκαμος τροβαδούρος

απόγονος Σαξόνων μας συναρπάζει

με το βαρύ παράπονο ανέργων κι αλητών.

 

Είναι με άδεια Τμηματάρχης στην ΕΞΟΝ

στη Σαουδική Αραβία. Πέντε ώρες πτήσης

από τη Μύκονο. Τον περιμένει στο Φρίσκο

Βιετναμέζα σύζυγος.

Συνταξιδεύει ο αδελφός του, λιγότερο ωραίος

Ταγματάρχης αμερικανικής μονάδας στο Έσσεν

αφήκε τη γυναίκα του στο Κάσσελ. Τρεις ώρες απ’ τη Γλυφάδα.

Εξόν από κοινό επίθετο και σειρηνικών διαθέσεων

δεν μοιάζουνε καθόλου στην όψη και στο φέρσιμο.

Άμα προ του τέλους του έτους επιστρέψουν

μου υποσχεθήκανε να επισκεφθούνε την Ερμούπολη.

 

Πλούσιο νησί η Σύρος, με ναυπηγεία

και παγκοσμίους συνδιαλέξεις.

Των παππούδων τα στάρια της Ρουμανίας

και τα μπαμπάκια της Αλεξάντρειας

αντικατασταθήκανε απ’ τα πετρέλαια.

Στα δεύτερα βιβλία προστεθήκανε

σημαίες ευκαιρίας.

Επί Τουρκοκρατίας η Καθολική Εκκλησία

δεν ήταν κι αυτή σημαία ευκαιρίας;

Των Χιωτοσυριανών καλαμαράδων το μελάνι μου

δε στέγνωσε. Οστρακίζομαι. Συντάσσω

συμβόλαια με δαίμονες.

 

Στων Ηνωμένων Εθνών την ολογυάλινη πλάτη

αντανακλάται Ερμούπολη μοναδική

πανιά, φορτηγά, τουριστικά κυλάνε

στην αντίπερα όχθη σχέδια και πράματα.

Στο Αιγαίο αυτή την ώρα απλώνεται σκοτάδι.

Εδώ τις προάλλες ηλεκτροπληξία ξέσπασε.

Έγινε η νύχτα νύχτα. Νύχτα αμηχανίας

άλογος, αποκαλυπτική.

 

Ιούνιος-Ιούλιος 1977

Νικόλαος Κάλας, «Δεύτερο βιβλίο» (ποίημα), Γραφή και Φως, Ίκαρος, Αθήνα 1983, 95-96.



M. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ

Η ΜΕΓΑΛΗ ΧΙΜΑΙΡΑ

(Α΄απόσπασμα σσ. 46-51)

 

Στην προκυμαία του μικρού λιμανιού ένα βαθύχρωμο πλήθος, πρόσμενε ασάλευτο, να φουντάρει το καράβι. Οι άνθρωποι αυτοί δέχονταν κατακέφαλα την πύρη του μεσημεριού με απάθεια. Ήσαν ναυτικοί, με ρούχα φτωχικά μα φροντισμένα· γυναίκες με δίχως χαρούμενο χρώμα στο ντύσιμό τους. Παιδιά σιωπηλά, που παρακολουθούσαν τη μανούβρα του καραβιού με μάτια στοχαστικά. Κι όταν οι πρυμάτσες δέθηκαν στο μώλο, όλος αυτός ο κόσμος ανέβηκε στο κατάστρωμα. Κάθε ναύτης πήρε τους δικούς του σε μια γωνιά· τους φίλησε τρυφερά, παραδόθηκε στα φιλιά τους· κι άρχισε μαζί τους μακριά και χαμηλόφωνη συνομιλία. Έπρεπε να ειπωθούν τα όσα συνέβηκαν στα δυο και περισσότερα χρόνια του χωρισμού, εκείνα που δεν μπόρεσαν να εκφραστούν με την πένα πάνω στο χαρτί. Τα λόγια έφευγαν προμελετημένα απ’ τα χείλια, που ανάδευαν νευρικά, μηχανικά. Συνομιλία τις πιότερες φορές ξερή, τυπική, ανάμεσα σ’ ανθρώπους που ο δεσμός τους είναι περισσότερο νοητός παρά αυθόρμητος· που η αγάπη υποβάλλεται απ’ τη συνείδηση και δεν πηγάζει απ’ καρδιά. Ο άντρας που κάθε δυο ή τρία χρόνια πλαγιάζει για μια βδομάδα στο κρεβάτι της γυναίκας του· που κάθε εικοσιτέσσερες μήνες μόλις προφταίνει να φιλήσει τα παιδιά του. Παιδιά αγνώριστα γι’ αυτόν, σπαρμένα πάνω στη σαστιμάρα μιας ολιγοήμερης παραμονής, γεννημένα όταν αυτός βρισκόταν στην άλλη άκρη του κόσμου· ειδωμένα τόσο ανάρια, που κάθε φορά είναι αλλιώτικα, αγνώριστα, ξένα…

Μια μαύρη σκιά προβάλλει στη σκάλα της γέφυρας. Μια γυναίκα ως πενηνταπέντε χρόνων, αδύνατη, άδροση. Το κορμί της είναι τυλιγμένο σε φόρεμα κατάμαυρο, πλατύ, που πέφτει ως τους αστραγάλους. Μαύρο μαντήλι σκεπάζει το κεφάλι της, αφήνοντας λεύτερο μόνο το περίγραμμα της μορφής· μιας μορφής από κιτρινισμένο παλιό φίλντισι, με μάτια μεγάλα και κατάμαυρα που ακτινοβολούν ζωή δυνατή και μυστική. Προχωρεί κατά το Γιάννη — που σκυμμένος στην κουπαστή έδινε οδηγίες στο λοστρόμο, κάτω στο κατάστρωμα — και τον αγγίζει στον ώμο. Αυτός γυρίζει απότομα. Φως χαρούμενο χύνεται στο πρόσωπό του. Αρπάζει τη μαυροφόρα γυναίκα, την σφίγγει στην αγκαλιά του με πάθος. Τον αγκαλιάζει κι αυτή· με χείλια τρεμάμενα αποθέτει στα μάγουλά του δυο φιλιά. Κι ύστερα γυρίζει τ’ ανήσυχα και σκοτεινά μάτια της κατά τη Μαρίνα, που στέκεται παράμερα.

—Μαρίνα· η μητέρα μου, λέει ο Γιάννης.

Η Μαρίνα πλησιάζει τη γερόντισσα· σκύβει και της φιλάει το χέρι, ενώ τα άδροσα χείλια της μητέρας ακουμπάν στα ξανθά μαλλιά. Κι ύστερα οι δυο γυναίκες, μην μπορώντας να μιλήσουν, κοιτάζονται, αναμετριώνται. Η κοπέλα με το όμορφο κι ολόδροσο κορμί, το ρόδινο και πάγκαλο πρόσωπο, τα μεγάλα γαλανά μάτια, τα γεμάτα στοχασμό κι αυτοκυριαρχία. Κι η γριά η ρικνωμένη, με το ξεραμένο κεφάλι και τη φλογερή ματιά, που ανασκαλεύει τις ψυχές ανήσυχα. Ματιά όπου καθρεφτίζεται ο τρόμος του ριζικού, ο ακλόνητα ριζωμένος στην καρδιά της θυγατέρας της γυναίκας, της μάνας του θαλασσινού.

Ο γάμος τους γίνηκε ύστερ’ από μια βδομάδα, στον Άγιο Νικόλαο τον Πλούσιο.

Όλος ο καλός κόσμος της Σύρας ήταν προσκαλεσμένος. Κι ήρθε ο καλός ο κόσμος, με περιέργεια και συμπάθεια, να θαυμάσει το νιο κι όμορφο ζευγάρι. Ο Γιάννης έλαμπε από χαρά, και χαμογελούσε με τα κάτασπρα δόντια του. Η Μαρίνα, με μάτια στυλωμένα πέρα, μακριά, ονειρευόταν.

«Το ριζικό μου το παράξενο… Εγώ, ήταν για να γονατίσω κάτω από τις σπασμένες αψίδες κάποιας γοτθικής σκοτεινής εκκλησιάς, πλάι σ’ έναν άντρα με χρυσάφι στα μαλλιά και σταχτί σίδερο στα μάτια. Πώς θα έλαμπαν οι διάφανοι κι ολόχρωμοι άγιοι στα στενόμακρα παράθυρα, εκείνη τη μέρα! Πώς θ’ ακτινοβολούσαν το μυστικό τους σύμβολο οι τρεις ρόδακες του ναού, πάνω στο καινούργιο μυστήριο της ζωής μου! Το μεγάλο όργανο θα σκόρπαγε, με μακρόσυρτους μυκηθμούς, την ηχητική μεταφυσική έξαρση του Μπαχ. Ένα πλήθος σκοτεινόχρωμο, με το κεφάλι σκυφτό στ’ ανοιχτό προσευχητάρι, θα συμμετείχε στο μυστήριο, μέσα σε σιγή υποβλητική. Κι όταν στηριγμένη στο χέρι του άντρα μου, θα ’βγαινα στην κεντρική πύλη, την πλαισιωμένη γρανίτινους άγιους με μορφές τυραγνισμένες, μια αραιή ψιλοβροχή θα δρόσιζε την άχρωμη πλατεία με τα σταχτιά σπίτια. Έτσι πρέπει να ήταν.»

Τώρα, δεν συλλογιέται πια. Τώρα, η φαντασία της ξεστρατίζει σε οράματα. Βλέπει μια μορφή πάγκαλη, που λάμπει ολάκερη, σαν ένα κομμάτι του ήλιου. Είναι ένα πνεύμα· ένας θεός φωτεινός, γεννημένος από ανάερη νύφη μέσα στα κλαδιά μιας ροδοδάφνης του Ελικώνα. Γιος του Δία ή του Απόλλωνα, με τη μοναδική ομορφιά της αφθαρσίας στα μάτια, με το χαμόγελο των αθανάτων στα χείλη. Καθώς κοιμόταν αμέριμνος κάτω από ’να πλατάνι, στο φαράγγι των Τεμπών, οι σκανταλιάρες οι Αύρες κι ο παιγνιδιάρης ο Ζέφυρος τον ανάγειραν σιγανά, δίχως να νιώσει τίποτα, και τον έφεραν στη χώρα του Βοριά. Ήθελαν να παίξουν, να γελάσουν μαζί του οι πονηρές Αύρες και ο χαδιάρης Ζέφυρος. Ήθελαν να διασκεδάσουν με το ξάφνιασμά του, όταν θα ξυπνούσε κάτω από μια μηλιά με λουλούδια μουσκεμένα από την ατέλιωτη βροχή των ατλαντικών συννέφων. Κι αλήθεια, όταν ξύπνησε, ο θεός καμώθηκε τάχα πως θύμωσε με το καλόκαρδο αστείο. Τράβηξε το αφτί του Ζέφυρου· κι απείλησε τις Αύρες πως θα τις παραδώσει στα χάδια των τραγοπόδαρων σατύρων με την πλακουτσωτή μύτη και τα κίτρινα μάτια. Κι αυτές, κρυμμένες μέσα στα λουλούδια της μηλιάς, ξεκαρδίζονταν πονηρά, γαργαλεμένες από την εικόνα της αποτρόπαιης ηδονικής απειλής.

Έξαφνα ο θεός είδε, μέσα στο παχύ χορτάρι του ισόπεδου κάμπου, μια γυναίκα. Μια κοπέλα ξανθή, με κάτασπρο δροσερό κορμί και μάτια καταγάλανα, που ατένιζαν τα χαμηλά αργοκίνητα σύννεφα τ’ ουρανού. Κι ήταν τόσο αλλιώτικα όμορφη, που ο Έλληνας θεός αποφάσισε, γυρνώντας στη φωτεινή του πατρίδα, να την πάρει μαζί του.

—Έλα μαζί μου, όμορφη κόρη — της είπε. Έλα στην Ελλάδα…

Η κοπέλα του ’ριξε πονηρή ματιά και χαμογέλασε. Ήθελε να πάει μαζί του. Μα καθώς ο θεός την πλησίασε, έτοιμος να την ανασηκώσει στα στιβαρά του χέρια, από τα έγκατα της γης ξεπετάχτηκαν οι Τρολ· από τα σύννεφα χίμηξαν, καβάλα στα πελώρια άτια τους, οι πάνοπλες Βαλκυρίες, ουρλιάζοντας κι απειλώντας με τα μυτερά τους κοντάρια. Οι κακομούτσουνοι νάνοι κι οι παρθένες πολεμίστριες περικύκλωσαν την κόρη με τα γαλάζια μάτια, έτοιμοι να την υπερασπιστούν από την ξένη απειλή.

—Όχι! ούρλιαξαν. Δεν θα σ’ αφήσουμε να την πάρεις!

Μα ο θεός γέλασε. Τα βαθυκύανα φρύδια του έριξαν αστραπές. Με παραμελημένη χάρη ξεκρέμασε το τόξο από τον ώμο του και τ’ όπλισε με βέλος μυτερό. Ήταν θεός Έλληνας, γιος του Δία του λαμπρού, που είναι ο θεός των θεών του λαού των λαών. Δεν είπε λόγο· μόνο σημάδεψε τους Τρολ και τις Βαλκυρίες. Μπροστά στην ατάραχη απειλή και την ανώτατη δύναμή του, οι ανήμερες παρθένες χαμήλωσαν τ’ άγρια μάτια τους· κι οι σιχαμένοι νάνοι κρύφτηκαν σαν τυφλοπόντικοι στο χώμα τους, μην μπορώντας να υποφέρουν την ηλιογέννητη ομορφιά του. Τότε ο θεός πήρε την ξανθή κοπέλα στην αγκαλιά του. Κι αυτόν τον ανάγειραν στα φτερά τους ο Ζέφυρος κι οι Αύρες. Πέρασαν κάμπους και βουνά, ποταμούς και θάλασσες. Έφτασαν σ’ έναν ουρανό που άστραφτε ηλιόφωτος κι ολογάλανος. Κι από κει κατέβηκαν σ’ ένα ολόχρυσο νησί, που ορθωνόταν στη μέση του μαβιού πελάγου. Ο θεός έχοντας πάντοτε την κοπέλα στην αγκαλιά του, μπήκε σ’ ένα ναό από κάτασπρο μάρμαρο. Εκεί, στη μέση του ναού, στεκόταν ένας νέος άντρας, με πρόσωπο χρώμα σταριού και μάτια φωτερά.

—Να! του είπε ο θεός. Να! Σου έφερα μια όμορφη γυναίκα από τις χώρες του βοριά!

Κι απόθεσε μαλακά την ξανθιά κοπέλα, πλάι στον άντρα με το πρόσωπο χρώμα σταριού…

Το όραμα τελειώνει. Τελειώνει; Η Μαρίνα κοιτάει ολόγυρα· πλέει η άσπρη εκκλησία στον ήλιο, που μπαίνει ανεμπόδιστος από τα μεγάλα παράθυρα· οργιάζει στα χρώματα και στη λαμπράδα ενός γιορτερού κόσμου. Το κεφάλι του γέρο ιερέα, με τα λυτά μαλλιά και τα μακριά γένια έχει κάτι από την ήρεμη λάμψη μύστη ορφικού. Οι ψαλμοί, πρωτόγονα μελωδικοί, αναβλύζουν από ψυχές κρυστάλλινες. Στα έξυπνα, τ’ ανήσυχα και τυραγνισμένα πρόσωπα του κόσμου ζωγραφίζεται χαμόγελο κρατημένης χαράς κι αμυδρής ειρωνείας.

Τώρα ο Αντώνης Παπαδάκης — ο κουμπάρος — αλλάζει τα στέφανα. Ύστερα, ο ιερέας τους παίρνει από το χέρι και τους οδηγεί στο μυστικό χορό του Ησαΐα, ενώ ο κόσμος συνωστίζεται ολόγυρά τους γελώντας, φωνάζοντας ευχές και ραίνοντάς τους με κουφέτα και ρύζι. Γίνεται ακαταστασία, οχλαγωγία, που κάθε άλλος ξένος θα την έκρινε αντίθετη στην ιερότητα του τόπου. Μα η Μαρίνα, που είχε θρέψει τη γνώση της με τ’ όραμα της Αρχαίας Ελλάδας, βλέπει την Ελλάδα της γνώσης της να ζει πάντοτε ίδια κι ανάλλαχτη, γοητευτική κι ανάλαφρη.

Η τελετή τέλειωσε. Η Μαρίνα βγαίνει από την εκκλησία, στηριγμένη στο μπράτσο του άντρα της. Ο πλακόστρωτος περίβολος ξαπλώνεται θαμπωμένος από φως κιτρινόχρυσο, εξαίσια αντίθεση στον καταγάλανο θόλο τ’ ουρανού. Από το πέλαγο ο μπάτης σιγοπνέει γεμάτος αρμυρές οσμές κι αργοσαλεύει τα φύλλα των φοινικιών. Δεξιά, σε κατανομή αμφιθεατρική, υψώνεται η ηλιόλουστη πολιτεία, σμίγοντας το λευκό ασβέστη της με τη ζαφειρόσκονη τ’ ουρανού. Η ζωή της χαμογελάει· της ανοίγει την γλυκιάν αγκαλιά της να την δεχτεί, να την βαφτίσει στις χαρές της. Με στέρνο πλημμυρισμένο από ευτυχία μισοκλείνει τα μάτια μπροστά στην εξαίσια εικόνα και το μεθυστικό όραμα. Χαμογελάει γλυκά. Και γέρνοντας ολόκορμη προς τον άντρα της, του παραδίνει το ριζικό της.

 

—Λοιπόν, είσ’ ευχαριστημένη απ’ το σπίτι μας; ρώτησε ο Γιάννης.

Η Μαρίνα, αντί ν’ αποκριθεί, ακούμπησε το κορμί της στο κορμί του κι άφησε τη ματιά της να περιπλανηθεί ολόγυρα, στους ορίζοντες. Περιεργάστηκε, τη θαλασσινή λίμνη που σχηματίζει το συμμετρικό περιδέραιο της Άντρος, της Γυάρου, της Τήνος, της Μύκονος και της Δήλος, με κέντρο τη Σύρα.

—Σε προειδοποίησα, ξαναείπε ο Γιάννης, ότι εδώ, στο Πισκοπιό, το χειμώνα είναι ερημιά…

—Δεν μ’ ενδιαφέρει ο κόσμος. Σ’ αγαπώ. Θέλω να χαρώ την αγάπη σου μέσ’ την ερημιά.

Ο Γιάννης χαμογέλασε […]

 

Μ. Καραγάτσης, Η μεγάλη χίμαιρα, Εστία, Αθήνα ¹⁷1995, σ. 46-51.



ΤΑΣΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ

Η ΑΙΘΟΥΣΑ ΤΟΥ ΘΡΟΝΟΥ

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Η προτομή και το ποντίκι

 

Τούτη την ώρα που το νησί ξεκόβει σα γαλέρα απ’ την καταχνιά με λατίνια μύλους και τρούλους, μοιάζει να ταξιδεύει σε καιρούς του Αιγαίου παλιούς, όταν οι κρινοδάχτυλες πριγκιπέσσες της Παροναξίας τόπαιρναν προίκα μαζί μ’ ένα ρόδι για γούρι. Αν τύχαινε, τότε, να γυρίζει κανένας γιος του Δούκα απ’ τους Άγιους τόπους, όπου πολεμούσε χρόνια για την πίστη του Χριστού, λίτζιοι και βιλλάνοι ξεχύνονταν κατά το λιμάνι ακολουθώντας τον αφέντη τους, που κατηφόριζε ανάμεσα στους βασάλους του για να τον προϋπαντήσει καβάλα σε κάτασπρο φαρί με χρυσοκέντητα χάμουρα. Μόλις ο σιδερόφραχτος ιππότης πατούσε στο μουράγιο, έσκυβε να φιλήσει το χώμα, που είχε γλυκάνει το ντοματάκι, ενώ το πλήθος με μια μυριόστομη φωνή του ευχότανε «καλώς ήρθενε» και ο μονσινιόρες με το δεσπότη ψαλμούδιζαν ιδροκοπώντας κάτω απ’ τα ομπρελίνα τους…

Όμως, αν το νησί έμεινε ίδιο, ωστόσο οι άνθρωποι από τότε αλλάξανε πολύ. Σήμερα ο βουλευτής Κυκλάδων Σπύρος Δελόγγης, τριγυρισμένος από συγγενείς και φίλους, περιμένει στην αποβάθρα το γιο του, τον καλόγερο, που έρχεται απ’ το Άγιον Όρος να δει την άρρωστη μητέρα του. Το καράβι της γραμμής κατέβασε σκάλα έξω απ’ το λιμάνι, γιατί το καθούρι έχει σκεπάσει το νησί απ’ το πρωί. Είναι προχωρημένο μεσημέρι. Το συννεφόκαμα κιτρινίζει την ατμόσφαιρα και κόβει την αναπνοή. Μέσα στη φασαρία που κάνουν οι παραθεριστές με τα τρανζίστορς στο χέρι, οι άνθρωποι του λιμανιού κι οι λογής ξένοι, η συντροφιά γύρω απ’ το μικρόσωμο άρχοντα, καθώς μιλά χαμηλόφωνα, μοιάζει σα θλιμμένη…

Ο Σπύρος Δελόγγης έχει περάσει ένα μαντήλι στο λαιμό, για τον ιδρώτα, και παρακολουθεί με τα σκούρα γυαλιά την ψηλόλιγνη σιλουέτα του καλόγερου, που ξεχωρίζει κιόλας στην πρώτη βάρκα ανάμεσα στο γαμπρό του και τη μεγαλύτερη κόρη του. Κάθε τόσο ριπίζει με το σκιάδι τ’ αναψοκοκκινισμένο του πρόσωπο και κάτι ψιθυρίζει σ’ έναν μελαχρινό άντρα, τον αρχαιολόγο Σωτήρη Ανδρουλή, παιδικό φίλο του γιού του. Εκείνος όμως, καθώς κουνά το κεφάλι — πως, βέβαια, δε θα ξεχάσει ούτε αυτό να του το θυμίσει σαν έρθει η κατάλληλη στιγμή — λοξοκοιτάζει τη Φιλιώ Δελόγγη, μια μικρόσωμη παιδίατρο, σα να της λέει, πως όλα σ’ αυτή τη σκηνοθεσία, που έχει κάνει ο πατέρας της για να ξυπνήσει μέσα στο γιο του τη ζωή, τάβρισκε αφελή.

Ήταν ο μόνος που είχε κατορθώσει να κρατήσει μιαν αραιή αλληλογραφία με τον παιδικό του φίλο στα πέντε αυτά χρόνια της φυγής του απ’ τον κόσμο. Κι ωστόσο βλέποντας τώρα τη βάρκα να πλησιάζει, αναρωτιότανε πως θα μπορέσει να τον πει «Πολύδωρο», όταν στο όνομα «Λουκάς» παραμέριζαν μεμιάς πλήθος γνωριμίες, για να συναντηθούνε σε μιαν εποχή όπου όλα γύρω τους θαμπώνανε με τη μαγεία τους. Αυτός, άλλωστε, δεν ήταν ο λόγος που είχε επιδιώξει την αλληλογραφία, αντί να πάει στο Όρος να τον δει, για να μείνει απείραχτη στη σαρκοφάγο της η αυστηρή τους νεότητα; «Η υπερβολική εμπιστοσύνη στον πλαϊνό μας είναι μια βαρύτατη απιστία στον εαυτό μας…», θυμήθηκε τη φράση απ’ το χειρόγραφό του «Ο Χιτώνας του Νέσσου», που του το είχε αφήσει φεύγοντας, χωρίς να ξαναγυρίσει, για ένα σαββατοκύριακο τάχα στη Θεσσαλονίκη. Και μονομιάς πέρασε μπρος του σαν όραμα το τελευταίο τους καλοκαίρι, με κείνες τις ατέλειωτες συζητήσεις τους, τ’ απογέματα στις ανηφοριές της Πάνω Μεριάς, γύρω απ’ τη θαυμάσια τοιχογραφία της κοσμογονίας, που έκανε ο Πλάτων μέσα στον «Τίμαιο». Μεθυσμένοι ένα τέτοιο απόβραδο απ’ τις «ιδέες», καθώς βλέπανε το χρυσό δίσκο να βάφει τη θάλασσα, γύρισε και του είπε απότομα: «Μου φαίνεται, Σωτήρη, πως επειδή στη ζωή είναι ισχυρότερο το κακό συνεχίζεται ο κόσμος… Επιμένοντας ο περ Γκρεγκουάρ να λέει μέσα στον εγωισμό του, πως πρέπει νάχουμε τη δύναμη να διαλέγουμε τις ευχαριστήσεις μας, κάνει φιλολογία. Εγώ πιστεύω, πως όταν λέμε για κάποιον ότι «ωρίμασε», σημαίνει πως δυνάμωσε μέσα του ο σατανάς. Τι άλλο μπορεί να είναι αυτό που αισθανόμαστε να μας κυριεύει κάθε μέρα και περισσότερο απ’ την επιθυμία για το Απαγορευμένο;». Έκανε ένα βήμα στο μέρος του, η φωνή του έγινε απαλή: «Θα μπορούσα ν’ απαρνηθώ ολόκληρο τον κόσμο, αν έβρισκα κάποιον να τον συνοψίζει πλάι μου…»

— Ήταν ένα λαμπρό πνεύμα… ψιθύρισε πίσω του ο περ Γκρεγκουάρ επιστρατευμένος απ’ το βουλευτή σ’ αυτή την υποδοχή. Μόνον εσείς, Ανδρουλή, που υπήρξατε σύντροφός του απ’ τα θρανία, μπορείτε να τον εκτιμήσετε σωστά…

—Μα και το πέρασμά του απ’ το Πανεπιστήμιο είχε αφήσει εποχή… γύρισε ο αρχαιολόγος στο γέρο φραγκισκανό. Μου έλεγε κάποιος συμφοιτητής του στο Παρίσι, πως τη διατριβή του για τα Edicta των Πραιτόρων την είχαν χαρακτηρίσει εργασία υψηλού επιστημονικού επιπέδου…

—Η συνέχεια, όμως, μια πνευματική αυτοκτονία… πέταξε τη χολική φράση του ο γιατρός Μαρίνος Φλέρης, γυναικάδελφος του Δελόγγη, δημοτικός σύμβουλος από χρόνια.

—Η ψυχή, κύριε Μαρίνε, δεν είναι συνταγολόγιο… τον αντίσκοψε ο Ανδρουλής πειραγμένος.

Οι βάρκες αρχίσανε να πλευρίζουν κάτω απ’ τις αραιές ψιχάλες, που έσταζε η καταχνιά. Στην αποβάθρα βγαίνανε τουρίστες, τα μέλη κάποιου ευρωπαϊκού συνεδρίου, ο νομάρχης Κυκλάδων με την οικογένειά του, ο πρόεδρος Εφεμάρχης Κυκλάδων με την οικογένειά του, ο πρόεδρος Εφετών Σύρου, ο διοικητής νοτίου Αιγαίου με πολιτικά. Ένα κινηματογραφικό συνεργείο και τσούρμο ηθοποιοί ξεσήκωναν κιόλας τον κόσμο με τις φωνές τους.

Απ’ την τελευταία επίσκεψή του στο Άγιον Όρος είχαν περάσει δυο χρόνια. Κι ο Σπύρος Δελόγγης βλέποντας το γιο του να πηδά απ’ τη βάρκα στητός, ένιωσε έναν πίδακα αίμα να του φλογίζει το στέρνο. Τα μάτια του είχαν θαμπώσει κάτω απ’ τα σκούρα γυαλιά, όταν άνοιξε τα χέρια να τον αγκαλιάσει. Τον φίλησε σταυρωτά. Κι όσο τούλεγε για τα δυο αυτά χρόνια, με τα τρεμουλά του δάχτυλα ψηλάφιζε, όπως ένας τυφλός, τα ξεχειλισμένα απ’ το καλιμαύκι ξανθά του μαλλιά. Η φωνή του έσπασε μεμιάς, μόλις είπε «η Φιλιώ, η αδελφή σου…», δείχνοντας την παιδίατρο που τιναζόταν από τ’ αναφιλητό. Εκείνη έπεσε πάνω στο ρασοφόρο με τέτοια λαχτάρα, που αιστανθήκανε όλοι δυσάρεστα. Μα ο αγιορείτης, προετοιμασμένος φαίνεται για κάθε απρόβλεφτο σ’ αυτή την υποδοχή, της ξέφυγε μ’ ένα χάδι στα μαλλιά κι άπλωσε το χέρι στο συμμαθητή του. Ο Ανδρουλής πρόφτασε να ξεχωρίσει στο μεσόφρυδο του φίλου του σημαδεμένα τα πέντε μυστικά χρόνια.

—Καλώς ήρθες, παιδί μου, στο νησί σου… έκανε ένα βήμα με το κουτσό πόδι του και τον ασπάστηκε ο περ Γκρεγκουάρ, που δεν ανεχότανε να παίξει ρόλο κομπάρσου. Ο Θεός βρίσκεται παντού. Και, προ πάντων, μέσα στις καρδιές μας…

Στο μικρό κύκλο, που είχαν κάνει μερικοί νησιώτες για να δούνε το «χαμένο παιδί» του βουλευτή τους, ο καλόγερος διάκρινε το κεφάλι του θείου του. Του άπλωσε το χέρι. Την τελευταία στιγμή ο γιατρός είχε ανακατευτεί με τους ξένους, από μιαν υποσυνείδητη αντιπάθεια γι’ αυτό το «παράξενο παιδί» της αδελφής του. Φιλήθηκαν, ωστόσο, σα συγγενείς. «Τι να κρύβεται άραγε στο σκιόφωτο της ρασοφορεμένης του ψυχής;» αναρωτήθηκε πάλι ο Ανδρουλής βλέποντας το φίλο του να σφίγγει χέρια και να χαμογελά σα να γύριζε με τους τίτλους μιας λαμπρής σταδιοδρομίας.

—Καλώς όρισες, Λουκά… ακούστηκε η μπάσα φωνή του δήμαρχου. Είχε ξεφύγει με τις δυο φοιτήτριες εγγονές του απ’ τον κύκλο του νομάρχη, για να του σφίξει το χέρι. Πώς μας βρίσκεις, λοιπόν, ύστερα από τόσα χρόνια; Μήπως ήρθες για τ’ αποκαλυπτήρια του μνημείου;

Κατάμαυρες η Μόλυ και η Πόλυ, προτού καλά αρχίσει το καλοκαίρι, λοξοκοίταζαν τον καλόγερο γελαστές.

—Ήρθα να σας δω…

—Αγωνιζόμαστε· ο πατέρας σου ξέρει…

Ο Πολύδωρος άνοιξε τα μακριά χέρια του, σα νάδινε το σύνθημα για τη λήξη της υποδοχής:

—Λοιπόν, περ, ελπίζω να τα πηγαίνετε πάντα αρμονικά με τον αλμικανταράτο του νότου…

Αιστάνθηκαν όλη την ανάγκη να γελάσουν.

Ο φραγκισκανός χάιδεψε στην πλάτη τον παλιό μαθητή του στο Καθολικό Λύκειο «ο Τίμιος Σταυρός»:

—Δε διαλέγει κανένας τις ευχαριστήσεις του, παιδί μου· του δίνονται με την πρώτη πνοή…

Πήραν το σκαλόδρομο για τη συνοικία του Αρχάγγελου. Κάτι από νοτισμένο χώμα και κατράμι ξεχυνότανε μέσ’ την κουφόβραση. Ο ουρανός άνοιγε απ’ τα δυτικά. Κοντά στις καμάρες, μια μεσόκοπη, που φαινότανε ξένη, ζωγράφιζε κάτω απ’ τη μεγάλη ομπρέλα της τα λουλακιά σκαλοπάτια κάποιου μικρομάγαζου.

—Είδες το νησί εξέλιξη;… γύρισε ο Δελόγγης στο γιο του. Λέμε να πάμε αυτές τις μέρες στις Σπαθιές. Έβαλα να ετοιμάσουν το σπίτι…

Ο Πολύδωρος έκρυβε το ξάφνισμά του βλέποντας κάθε τόσο καινουργιοχτισμένα σπίτια και μαγαζιά στη θέση όπου άλλοτε ήταν ασβεστωμένα κατώγια.

—Το ντοματάκι γλύκανε πρώιμα με το συχνό καθούρι… μουρμούρισε ξανά ο γέρος. Φοβούμαι μην είναι οι αχνάδες προμηνύματα σεισμού… Δεν το πεθύμησες το Καμινάκι; έδειξε κάτω απ’ τα πεζούλια το πέταλο της ακτής γεμάτο κολυμβητές και ομπρέλες.

Ο αγιορείτης κούνησε αφηρημένος το κεφάλι και ξαναρώτησε λεπτομέρειες για την αρρώστια της μητέρας του.

—Είμαι πολύ μόνος στους αγώνες μου, παιδί μου. Ο θείος σου αποτραβήχτηκε στη Δαμάστα, έκανε θαυμάσιο το κτήμα του, μα παραμέλησε την Ιατρική. Ο Παντιάς, πάλι, είναι πολύ εγωιστής για να μου προσφέρει… Στο κάτω-κάτω, έχομε κι εδώ μοναστήρι, αν θελήσεις… Το ξέρεις πως η μητέρα σου δεν πολυμιλά, γι’ αυτό δεν μπορούσαμε να υποψιαστούμε. Σ’ αυτό δα της έμοιασες…

Απ’ το καμπαναριό των Ταξιαρχών το ρολόι χτυπούσε ιδρωμένο τις ώρες. Σε παράθυρα και μπαλκόνια πρόβαλαν κεφάλια περίεργα. Ο καλόγερος αναγνώριζε πρόσωπα, που είχαν γεράσει…

—Η πίστη μας στο αδύνατο είναι μια πρόφαση για να υπομείνουμε το δυνατό μ’ εγκαρτέρηση και μελαγχολία… ακούστηκε ο περ να λέει στον Ανδρουλή. Βολοδέρνετε ακόμη με κείνη την ιέρειά σας;

Ο αρχαιολόγος έκανε μια χειρονομία, πως συνέχιζε τις ανασκαφές.

Στο στρίψιμο του δρόμου ξεχύθηκε το ρυθμικό «τοκ, τοκ, τοκ…» απ’ το καρνάγιο. Ο Πολύδωρος σκίρτησε. Τα καλοκαίρια φτερούγιζαν με τους γλάρους μπρος του. Έμενε σιωπηλός.

Ξαφνικά, στάθηκαν όλοι σαστισμένοι. Απ’ την ταράτσα του ακραίου σπιτιού, που πρόβαλε σαν καστέλι, η Θωμαή Δελόγγη εξέταζε το πέλαγος με το χέρι αντήλιο. Η μεγαλόσωμη αρχόντισσα είχε ασπρίσει σε λίγα εικοσιτετράωρα, όταν έμαθε για ποιο λόγο δεν είχε γυρίσει απ’ την εκδρομή του ο μοναχογιός της. Άρχισε, τότε, ν’ αφήνει τις κόρες της με τον πατέρα τους στο σπίτι της Χώρας, για ν’ απομονώνεται, μήνες, στο εξοχικό, στις Σπαθιές, περνώντας αθόρυβα τον καιρό της με βιβλία ή παίζοντας ώρες στο τσέμπαλο παλιά μουσική. Κάθε σαββατόβραδο ο παιδικός φίλος της, ο περ Γκρεγκουάρ, άφηνε το Μετεωρολογικό σταθμό για να της κάνει επίσκεψη. Οι παρτίδες του πιγκ-πογκ, για να κρατήσουνε τη σιλουέτα τους ενώ λέγανε φωναχτά πολιτικά νέα, βαστούσανε ώρα. Ως αργά τη νύχτα, έπαιρνε ο ένας τη θέση του άλλου μπρος απ’ το κλαβεσέν, για να παίξει κάποια γκαβότα του αγαπημένου τους Κουπρέν. Μιλούσανε με νοσταλγία για τ’ αρχοντικά εκείνα χρόνια της Σύρας στις αρχές του αιώνα, θυμόντουσαν περιστατικά των γονιών τους από ταξίδια, πριμαντόνες της Σκάλας, λουτροπόλεις. Ο γέρο φραγκισκιανός, που δίδασκε στο Καθολικό Λύκειο «ο Τίμιος Σταυρός» Κοσμογραφία και Φυσική, σαν ήτανε καμιά από κείνες τις ξάστερες νύχτες των Κυκλάδων με τη σμυριδένια σκόνη στον ουρανό, ξεχνιότανε στην ταράτσα να της μιλά για τα φαινόμενα μέσα στο «αστρικό χάος», ενώ εκείνη κουνώντας το κεφάλι με σκεπτικισμό επέμεινε πως το χάος κρυβότανε μέσα τους… Αλλιώς πώς μπορούσε να εξηγήσει το σφάλμα του γιου της; Κανένας — ούτε τα παιδιά της — δεν είχε τολμήσει να περάσει το φράγμα της σιωπής, που είχε υψώσει γύρω απ’ το όνομα του καλόγερου, για να της τον θυμίσει σε κάποια στιγμή οικειότητας. Κι όσο μπορούσαν να ξέρουνε, τ’ αραιά του γράμματα, που φτάνανε στις μεγάλες γιορτές, δεν παίρνανε καμμιά απάντηση. Σα γύριζε μονάχα ο βουλευτής απ’ τα ταξίδια του στον Άγιον Όρος, ακολουθούσε μεταξύ τους τούτος περίπου ο διάλογος: «—Το παιδί είναι καλά στην υγεία του, Θωμαή… —Βρήκες καμμιά αλλαγή στη διάθεσή του; —Δεν μπορώ να το βεβαιώσω… Ρωτούσε νέα του κόσμου, για τις αδελφές του, τους φίλους του. Μα έλεγε χαμηλόφωνα τ’ όνομά σου…» Τότε η Δελόγγαινα κατέβαζε το κεφάλι με συλλογή. Στη λιγόστιγμη σιωπή, ακουότανε να ψιθυρίζει: «Τι σκληρό παιδί…». Απ’ την τελευταία του όμως επίσκεψη, ο βουλευτής είχε να πει περισσότερα: ότι ο Λουκάς (κανένας στην οικογένεια δεν είχε προφέρει τ’ όνομα «Πολύδωρος») κατέβαινε στη Θεσσαλονίκη· πως στο τραπέζι του είχε βιβλία της επιστήμης του· ότι του είχε ζητήσει περισσότερα χρήματα. Την επομένη απ’ αυτή τη συζήτηση, η Θωμαή Δελόγγη ξύπνησε με ημιπληγία…

Ένας γλάρος ανέβηκε απ’ τη θάλασσα σπαθωτά σχεδιάζοντας με τον ίσκιο του κάτι σαν οικόσημο στο στηθαίο του πύργου.

—Ο ερχομός σου θα της κάνει καλό… ψιθύρισε ο γέρος. το πρωί ζήτησε απ’ τη Φιλιώ να την πάει στο κλαβεσέν. Είχε να το αγγίξει από τότε που αρρώστησε…

Στέκονταν στο μικρό πλάτωμα με τη βρύση, που έτρεχε απ’ το στόμα ενός λιονταριού. Ο Πολύδωρος έβρεξε τη φούχτα του. Γύρισε, κοίταξε τους άλλους. Μένανε στα σκαλοπάτια, σα νάβρισκαν — ακόμη κι οι αδελφές του — πως δεν είχαν θέση σ’ αυτή τη συνάντηση μητέρας και γιου. Σήκωσε το βλέμμα στην αντηλιά, φόρεσε τα σκούρα του γυαλιά και προχώρησε μέσα στο σπίτι. Όπως δρασκέλιζε την αυλή, απ’ τις πορτοκαλιές ακούστηκε βέλασμα. Ένας παραγιός είχε κιόλας περάσει τη λεπίδα του στο λαρύγγι του αρνιού, που σπαρταρούσε κοκκινίζοντας το χώμα.

—Είναι τάμα, αφεντικό. Κάνομε ανάσταση τώρα που ήρθες… του φώναξε.

Ο αγιορείτης απόστρεψε το πρόσωπο παίρνοντας βιαστικός τη σκάλα. Το μεγάλο ρολόι χτυπούσε καθυστερημένο τις ώρες. Του φάνηκε σα να τον καλωσόριζε το πνεύμα του σπιτιού.

Σε λίγο, απ’ τα σκαλιά οι άλλοι είδαν τον καλόγερο στην ταράτσα να φτάνει με δυο σάλτους τη μητέρα του και να την τυλίγει στα ρασοφορεμένα του μπράτσα. Η Δελόγγαινα κράτησε μια στιγμή το κεφάλι του και το κοίταξε με λαχτάρα, σαν κάτι πολύ νοσταλγημένο. Γρήγορα, όμως, γυρόφερε πάνω του ένα σοβαρό βλέμμα. Έπειτα, χαμογελώντας παράξενα, πασπάτεψε το γενάκι του. Απότομα, πήρε απ’ το κεφάλι του το καλιμαύκι. Τα μαλλιά του καλόγερου, λυμένα απ’ το κοτσάκι τους, ανέμισαν πυρόξανθα κάτω απ’ τον ήλιο. Ο Πολύδωρος αιστάνθηκε σα να τον είχαν ντροπιάσει. Με μιαν έκφραση παράπονου στο αναψοκοκκινισμένο του πρόσωπο ξανάνοιξε τα χέρια ορμητικά κι έκλεισε τη μητέρα του εκεί μέσα, ενώ η Δελόγγαινα άφηνε το καλιμαύκι να κυλήσει στις πλάκες…

Απ’ τα σκαλιά οι άλλοι, βλέποντας αυτό το σύμπλεγμα, τρέξανε συγκινημένοι μέσα στο σπίτι. Καθώς διασκέλιζαν όμως την αυλή, οι γείτονες απ’ τα πορτοπαράθυρα, που παρακολουθούσαν δυο κορμιά να χαϊδεύουνται σα να παλεύανε, βγάλανε μια κραυγή. Η Δελόγγαινα είχε ξεφύγει απ’ τα χέρια του γιού της, βρέθηκε μ’ ένα απότομο τίναγμα στην άκρη της ταράτσας κι από κει ρίχτηκε στο κενό. Άντρες και γυναικομάνι όρμησαν με ξεφωνητά στο δρόμο της Πάνω Μεριάς, που περνούσε κάτω απ’ το σπίτι. Η συνοικία του Αρχάγγελου γέμισε μονομιάς φωνές, σφυρίγματα και θρήνους…

Τη βρήκανε να ξερνά αίμα ανάμεσα ζωής και θανάτου. Μέσα στο αυτοκίνητο που την πήγαινε για το νοσοκομείο, ο βουλευτής φιλούσε τα ματωμένα της δάχτυλα, χωρίς να φαντάζεται πως η Θωμαή του είχε κιόλας φύγει απ’ τη ζωή. Όταν το κατάλαβε απ’ την έκφραση του γιατρού, έμεινε να την κοιτά ένας πολύ γέρος, που δεν ξεχώριζε πια τίποτε γύρω του. Δυσκολεύτηκαν η παιδίατρος με τον Ανδρουλή να τον κρατήσουν, για να ξαναπάρει το σκαλόδρομο…

 

Τάσος Αθανασιάδης, Η Αίθουσα του Θρόνου, Εστία, Αθήνα, ¹⁸2004, σ. 15-23.