Μορφές οι οποίες εναλλάσσονται στο ίδιο γλωσσικό περιβάλλον χωρίς να επιφέρουν αλλαγή στη σημασία είναι ελεύθερα εναλλασσόμενες μορφές και βρίσκονται σε παραδειγματική σχέση ελεύθερης εναλλαγής ή ελεύθερης ποικιλίας: π.χ. η εναλλαγή των μορφών [΄ame] και [΄ume] στα [mi΄lame], [mi΄lume] ή των [΄aγa] και [΄usa] στα [΄milaγa], [mi΄lusa] δεν επιφέρει καμιά αλλαγή στη σημασία των λέξεων .

Οι μορφές αυτές, ιδωμένες στο πλαίσιο της αυτόνομης γλωσσολογίας, δεν παρουσιάζουν κάποιο θεωρητικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, όταν εξεταστούν στο πλαίσιο της κοινωνιογλωσσολογίας αποτελούν δείκτες γλωσσικής ποικιλίας : οι μορφές [΄aγa] και [΄usa] διαφοροποιούν ομιλητές του νότιου και του βόρειου ιδιώματος · η διπλοτυπία -άω/-ώ τροφοδοτεί γλωσσικές επιλογές που καθορίζονται από το μορφωτικό επίπεδο του ομιλητή, το ύφος και το είδος λόγου (Ιορδανίδου 1992)· η εναλλαγή λέκτορας/λεκτόρισσα συνιστά δείκτη συνειδητοποίησης (και ενεργής παρέμβασης προς την κατεύθυνση της) σεξιστικής γλώσσας (Παυλίδου 1985).

Επίσης, πραγματώσεις που εμφανίζονται στον λόγο ως διπλοτυπίες (ασθενούς/ασθενή, διεθνούς/διεθνή) και στιγματίζονται ως γλωσσικά λάθη είναι ενδείξεις γλωσσικής αλλαγής -στη συγκεκριμένη περίπτωση στην κατεύθυνση της κλιτικής εξομάλυνσης των παλαιών σιγμολήκτων κατ' αναλογία με το ο μαθητής/ του μαθητή (Θεοδωροπούλου & Παπαναστασίου 2001)-, στον βαθμό που κατά τη διαδικασία της γλωσσικής αλλαγής ο παλαιός και νέος τύπος συνυπάρχουν ανταγωνιστικά μέχρι την τελική επικράτηση του τελευταίου.

Μ. Θεοδωροπούλου

Πηγές

• Θεοδωροπούλου, Μ. & Γ. Παπαναστασίου. 2001. Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα, επιμ. Α.-Φ. Χριστίδης et al., 199-202. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.
• Ιορδανίδου, Α. 1992. Κοινωνικά και υφολογικά προσδιορισμένη ποικιλία των ρημάτων σε -άω, -ας και -ώ, -είς. Μελέτες για την ελληνική γλώσσα 12:306-318.
• Παυλίδου, Θ. 1985. Παρατηρήσεις στα θηλυκά επαγγελματικά. Μελέτες για την ελληνική γλώσσα 5: 201-218.)
• Ράλλη, Α. 2005. Μορφολογία. Αθήνα: Πατάκης.

Πεδίο